دنیا و آخرت از منظر رسول خدا (ص)
نافع از ابن عمر نقل می‌کند که گفت شنیدم رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: ای مردم، دنیا خانه‌ی غم و اندوه است نه خانه‌ی شادی و خنده، منزلی است که با پیچیدگی و سختی آمیخته است.
عَن نَافِعٍ عَن ابنِ عُمَرَ قالَ سَمِعتُ رَسُولَ اللهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) یَقولُ: اَیُّها النّاسُ هذِهِ دَارُ تَرَحٍ لا دارُ فَرَحٍ، دَارُ التِواءٍ لادارُ استِواءٍ، فَمَن عَرَفَها لَم یَفرَح لِرِجاءٍ وَ لَم یَحزَن لِشَقاءٍ. اَلا وَ اِنَّ اللهَ خَلَقَ الدُّنیا دارَ بَلوی وَ الآخِرَهَ دارَ عُقبی، فَجَعَلَ بَلوَی الدُّنیا لِثَوابِ الآخِرَهِ سَبَباً.
نافع از ابن عمر نقل می‌کند که گفت شنیدم رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: ای مردم، دنیا خانه‌ی غم و اندوه است نه خانه‌ی شادی و خنده، منزلی است که با پیچیدگی و سختی آمیخته است. دنیا خانه‌ای نیست که همه چیزش هموار و صاف باشد. پس کسی که ماهیّت آن را شناخت نه با کامیابی‌ها و پیروزی‌هایش خوشحال می‌شود و نه با شکست‌هایش ناراحت و غمگین. بدانید خداوند دنیا را جای بلا و آزمایش آفریده است و آخرت را جای پایان کار، از این رو سختی و بلای دنیا را سبب ثواب و پاداش آخرت قرار داده است.
بحارالانوار، ج ۷۷، ص ۱۸۷
نور هدایت
در این حدیث دو دیدگاه در مورد دنیا و آخرت بیان شده است:
۱. دنیا خانه‌ی غم و اندوه و خانه‌ی پیچیدگی است، نه منزلی که همه چیزش صاف و هموار باشد.
دنیا دار رنج‌ها و دردهاست. واقعیّت این است که طبیعت زندگی این جهان در هیچ مرحله‌ای خالی از مشکلات و ناراحتی و رنج و مشقّت نیست، خواه این مشکلات جنبه‌ی جسمانی و بدنی داشته باشد، یا جنبه‌ی روحی و فکری و یا هر دو.
در حدیث بسیار پرمعنایی از امام علیّ بن الحسین (علیه السلام) می‌خوانیم که فرمود: وَالرَّاحَهُ لَم تُخلَق فِی الدُّنیا وَ لا لِأَهلِ الدُّنیا إنَّما خُلِقَتِ الرَّاحَهِ فِی الجَنَّهِ وَ لِأَهلِ الجَنَّهِ وَ التَّعَبُ وَ النَّصَبُ خُلِقا فِی الدُّنیا وَ لِأَهلِ الدُّنیا وَ مَا اُعطِیَ أَحَدٌ مِنهَا جَفنَهً إِلّا اُعطِیَ مِنَ الحِرصِ مِثلَیها وَ مَن أصابَ مِن الدُّنیا أکثَرَ کانَ فیها أَشَدَّ فَقراً لِأَنَّهُ یَفتَقِرُ إِلی النّاسِ فی حِفظِ أموالِهِ وَ یَفتَقِرُ إلی کُلِّ آلَهٍ مِن آلاتِ الدُّنیا فَلَیسَ فی غِنَی الدُّنیا راحَهٌ: «راحتی و آسایش در دنیا و برای اهل دنیا وجود ندارد. راحتی و آسایش تنها در بهشت و برای اهل بهشت است و رنج و تعب در دنیا و برای اهل دنیا آفریده شده و (به همین دلیل) هر کسی پیمانه‌ای از آن به دست می‌آورَد دو برابر آن حرص نصیب او می‌شود و کسانی که از دنیا بیشتر دارند فقیرترند، زیرا محتاج دیگران در حفظ اموال خویش‌اند و به وسایل و ادوات زیادی برای حفظ آن نیازمندند. بنابراین در ثروت دنیا راحتی وجود ندارد».
سپس امام در ذیل حدیث فرمود: کَلَّا ما تَعِبَ اَولِیاءُ اللهِ فِی الدُّنیا لِلدُّنیا، بَل تَعِبُوا فِی الدُّنیا لِلآخِرَهِ: «هرگز دوستان خدا در دنیا به خاطر دنیا رنج و تعب نمی‌کشند، بلکه رنج و تعب آنها در دنیا برای آخرت است». (۱)
این واقعیّتی است که در مشاهدات عینی خودمان آن را می‌بینیم. با چشم می‌نگریم که همه چیز در حال زوال و تغییر است و چیزی در این دنیا بقا و دوام ندارد. از نظر علمی نیز ثابت شده که دنیا رو به فرسودگی می‌رود و خورشید با این عظمت روزی خاموش می‌شود، چنانکه قرآن می‌فرماید: (إِذَا الشَّمسُ کُوِّرَت) (۲) تمام عالم هستی روزبه‌روز در حال پوسیدگی و فرسایش است، همان چیزی که امروز آن را آنتروپی یعنی کهولت و فرسودگی و پوسیدگی می‌نامند.
بنابراین نباید دنیا را خانه‌ی شادی دانست. اگر ما ماهیّت دنیا را چنین شناختیم این نتیجه بر آن مترتّب می‌شود که هرگز با پیروزی‌ها خوشحال و با شکست‌ها غمگین نگردیم. این دید صحیح، نتیجه‌ی جهان بینی مسلمان نسبت به دنیاست که در حقیقت همان معنای آیه‌ی لِکَیْلاَ تَأْسَوْا عَلَى مَا فَاتَکُمْ وَ لاَ تَفْرَحُوا بِمَا آتَاکُمْ) (۳) است.
می‌دانیم که آفتاب هر روز طلوع می‌کند، امّا نه از طلوعش ناراحت می‌شویم و نه از غروبش. اگر انسان باور داشته باشد که دنیا ناپایدار است، دو اثر تربیتی در وجود انسان می‌گذارد. علی (علیه السلام) می‌فرماید: اَلزُّهدُ کُلُّهُ بَینَ کَلِمَتَینِ مِنَ القُرآنِ قَالَ اللهُ سُبحَانَهُ. لِکَیْلاَ تَأْسَوْا عَلَى مَا فَاتَکُمْ وَ لاَ تَفْرَحُوا بِمَا آتَاکُمْ: «زهد و وارستگی در دو جمله‌ی قرآن خلاصه شده است: بر آنچه از دست شما رفته تأسّف نخورید و بر آنچه خداوند به شما داده (بیش از اندازه) شادمان نشوید». (۴) زهد یعنی وارستگی، آزادی از قید و بند عالم مادّی.
۲. دنیا از منظری دیگر:
بعد حضرت فرمود: دنیا دار بلوا است. یعنی دنیا جای آمادگی و به منزله‌ی جنین برای آخرت است، زیرا جنین در رحم کامل می‌شود و آماده‌ی تولّد. خلاصه دنیا مدرسه است. اگر دوران جنینی را خوب گذراند بعد از تولّد از نعمت‌های آن عالم خوب استفاده می‌کند، امّا اگر جنین ناقص متولّد شد جز رنج و درد نصیبی دیگر نخواهد بُرد و راه بازگشت هم ندارد.
پی‌نوشت‌ها:
۱. صدوق، خصال، ص ۶۴، ح ۹۵.
۲. سوره‌ی تکویر، آیه‌ی ۱.
۳. سوره‌ی حدید، آیه‌ی ۲۳.
۴. نهج البلاغه، کلمات قصار ۴۳۹.