آفرینش گیاهان و آفریدگاری دانا
آیا می توان از عجایب آفرینش گیاهان به وجود آفریدگاری دانا پی برد؟
جهان گیاهان مملو از شگفتی هایی است که ما را به خالق دانای آنها رهنمون می سازد. شگفتی هایی مانند احساس ریشه در یافتن رطوبت و مواد غذایی زیر زمین و کنار زدن همه موانع برای رسیدن به آن، انشعابات بسیار ظریف درون برگ ها که آب و مواد غذایی را به همه جای برگ می رساند و هوا را تصفیه می کند و مواردی مانند زیبایی، توارث، پیچیدگی ساختمان آنها و … . دقت در این خصوصیات و ظرافتها هر انسان منصفی را به این نتیجه می رساند که خالق این گیاهان از علم و قدرت بی نظیری برخوردار بوده است.
معمولا هر چیز که در نظر ما عادى گردد اسرار و عجائب آن به فراموشى سپرده مى شود؛ و به مصداق «وَکَأَیِّنْ مِنْ آیَهٍ فِى السَّمواتِ وَ اْلأَرْضِ یَمُرُّوْنَ عَلَیْها وَ هُمْ عَنْها مَعْرِضُوْنَ»؛ (وچه بسیار نشانه اى [از خدا] درآسمانها و زمین است که آنها از کنارش مى گذرند، در حالى که از آن روى گردان و غافلند). از کنار آن به سادگى مى گذریم، در حالى که دنیائى از شگفتى ها و قدرت و عظمت آفریدگار در آن نهفته است. از ریشه گیاهان شروع مى کنیم؛ ریشه اى که در عین لطافت و نرمى نیروى شگرفى دارد. از لابلاى سنگ ها و زمینهاى سخت مى گذرد، و گاه به زیر قطعه سنگ هاى چندین تنى خزیده و آنها را از جا بلند مى کند! عمارت ها و حوض هایى را که از بتون ساخته شده بر اثر روئیدن درختانى در اطراف آنها تکان مى خورند.
کار ریشه جذب مواد غذائى و رطوبت از هر گوشه و کنار است؛ گوئى با احساس عجیب خود مراکز رطوبت و مواد غذائى را مى شناسد و به سوى آنها پیش مى رود! هر ریشه اى براى خود کارگاه عظیمى است که در انتخاب نوع غذا و تغییر و تبدیل آن توانائى ویژه اى دارد؛ و بعد از تحوّلاتى که در مواد غذائى مى دهد آن را به درون شاخه ها مى فرستد، و از آنها به درون میوه ها، و در هر مرحله فعل و انفعالات شیمیائى تازه اى روى آن انجام مى گیرد، تا از خاک تیره میوه هایى شیرین همچون عسل بسازد، یا داروئى شفابخش و تندرستى آفرین. یکى از مهمترین کارهاى ریشه جمع آورى «ازت» است که براى ساختمان گیاه ضرورت دارد و بقیّه اندام گیاه نمى توانند آن را جذب کنند.
ساختمان برگها از آن هم عجیب تر است، اگر یک برگ را در مقابل آفتاب بگیریم رشته هاى بسیار نازکى که در سرتاسر آن به شکل منظّمى گسترده شده و کار آن رساندن آب و غذا به تمام سلّولهاى برگ است توجّه ما را به خود جلب مى کند، در واقع هر برگ براى خود شهرى است و این رشته ها لوله کشى منظّم آن شهر را از شاه لوله هاى بزرگ گرفته، تا کوچکترین انشعابات، نشان مى دهد. برگ در عین نازکى داراى هفت طبقه است و هر طبقه اى ساختمان مخصوص و برنامه ویژه اى دارد که انسان را در حیرت فرو مى برد! پوشش نازک روى برگ مانند پوست تن انسان است که سوراخهاى بسیار ریزى دارد و هر سوراخ سلّول، نگهبانى دارد که باز و بسته شدن آن را تنظیم مى کند! برگ از این سوراخها تنفّس مى کند؛ هوا را فرو مى برد، «کربن» را از آن جدا کرده، و «کلروفیل» گیاهى را با آن مى سازد و در مقابل «اکسیژن» و مقدارى رطوبت را براى پاکسازى و تلطیف هوا به عنوان دو موهبت بزرگ به جهان عرضه مى کند.
ارقامى که دانشمندان در اینجا ارائه مى دهند حیرت آور است. آنان مى گویند : براى اینکه گیاه بتواند یک پوند قند بسازد؛ باید برگها معادل سیصد هزار گالن هوا فرو برند و تجزیه کنند! ساختمان گلها و سپس میوه ها از آن هم عجیب تر است. وجود قسمت هاى نر و مادّه، و چگونگى ترکیب گرده هاى بسیار ظریف نر با قسمتهاى ماده، و سپس تشکیل تخمک در رحم گیاه بعد از این ازدواج بى سر و صدا، و چگونگى پرورش آن، هریک دنیاى عجیبى است که روح و عقل انسان را همراه خود مى برد، و در اقیانوسى از شگفتى ها غرق مى کند.
شرح ساختمان اندام هاى گیاهان و گلها و میوه ها به طور قطع در این مختصر نمى گنجد. کتابهاى زیادى در این زمینه از سوى دانشمندان نوشته شده و علم دامنه دارى به نام گیاه شناسى به وجود آورده است. بهتر است به گفته یکى از کارشناسان کشاورزى در اینجا اکتفا کرده و این پرونده بزرگ را به سرعت ببندیم: «چرالدت» دانشمند گیاه شناس مى گوید: «خدائى وجود دارد که از خلال قوانین ثابت و مرموزى که جهان گیاه را اداره مى کند ظاهر مى شود. ظهور تجلّى وى از این راه ها است:
۱- نظم و ترتیب: که نمو و تولید مثل، تقسیمات سلّولى و تشکیل اجزاى مختلف گیاه را به طور منظّم انجام مى دهد.
۲- پیچیدگى: هیچ ماشین مصنوعى بشرى قابل مقایسه با ماشین پیچیده و شگرف یک گیاه ساده نیست.
۳- زیبائى: زیبائى ساقه، برگ و گل چیزى خدایى است. چرا که هیچ مجسّمه ساز ماهر و هیچ نقاش چیره دست نمى تواند مجسّمه یا تابلوئى بدان زیبائى تهیه کند.
۴- توارث: هر گیاهى نظیر خود را تولید مى کند؛ و این تولید مثل، کاملا روى مشیت و برنامه اى انجام مى گیرد؛ چنانچه هرجا بکارند و هر طور پرورش دهند (گندم از گندم بروید جو ز جو)». سپس مى افزاید: «به عقیده من این همه مظاهر، دلیل وجود آفریدگارى است که حکمت بالغه و قدرت نامتناهى دارد».
«منجستر» استاد سابق زیست‌شناسى در دانشگاه «تایلور» مى‌گوید: «بوته شبدرى را که در کنار جاده اى رسته است در نظر بگیرید؛ آیا تاکنون این همه ماشین آلات شگرفى که بشر ساخته است مى توانند با این گیاه خودرو برابرى کند؟! این شبدر خود ماشینى است به تمام معنى شگفت آور و حیرت انگیز که دائما رشد مى کند و هر روز هزاران فعل و انفعال فیزیکى و شیمیائى انجام مى دهد و همه آنها تحت کنترل یک مادّه پروتوپلاسمى که تمام حیات طبیعى از آن تشکیل یافته قرار گرفته اند، این ماشین زنده عجیب، مصنوع قدرت کیست؟!».
اگر از تمام آنچه در مورد گیاهان به طور عموم گفته شد بگذریم؛ در جهان گیاهان عجائب بسیارى دیده مى شود که بعضى از بس عادى گشته، به فراموشى سپرده شده است. برگ ها و ساقه هاى درختان عظیم هر روز میلیون ها میلیون آب را بر خلاف جاذبه از روى زمین برداشته به طرف بالا مى برند؛ و سپس به صورت بخار در فضاى اطراف مى پراکنند. این چه قانونى است که به گیاهان اجازه مى دهد برخلاف قانون جاذبه که همه چیز را به طرف پایین مى کشد [مخصوصا آب را] این چنین قدرت نمائى کند؟
گیاهانى همچون آفتاب گردان که با حرکت آفتاب گردش مى کنند و گل هاى بزرگ آنها اول صبح رو به سوى مشرق و هنگام غروب رو به سوى مغرب است؛ کم نیستند. گیاهان گوشتخوار از شگفت انگیزترین پدیده هاى عالم گیاهان است. پرفسور «لئون برتن» مدیر موزه ملى تاریخ طبیعى فرانسه تحقیقاتى درباره این گیاهان عجیب کرده؛ مى گوید: «تاکنون دانشمندان چهارصد نوع گیاه گوشتخوار دیده اند که تنها ده نوع آن در کشور فرانسه وجود دارد، و معروف‌ترین آنها گیاهان زیر است: آلدروواند که در ایالت ژیروند در غرب این کشور در سواحل اقیانوس اطلس مى روید. این گیاه داراى برگ دو پارچه مخصوص است که مانند دو صفحه کتاب باز و در برابر هم قرار گرفته، و به وسیله لولاى مخصوصى از پائین به هم چسبیده است، و روى برگ هاى این گیاه را کرک هاى حسّاسى پوشانیده. هنگامى که یک مگس بخت برگشته به آن نزدیک شود و پاها یا بدن او به این کرکرها تماس پیدا کند؛ دو صفحه مزبور به سرعت بسته مى‌شود، و حیوانک در آن میان زندانى مى گردد، و بالاخره بر اثر شیره مخصوصى که از برگ ترشّح مى کند؛ تدریجا هضم و جزء بدن گیاه مى شود!
دروزرا یکى دیگر از این گیاهان است، که داراى برگ هاى سرخ رنگى است که روى آن شاخک هاى باریکى شبیه به مو دیده مى شود. هنگامى که مگس بیچاره راه را گم کند، و به گمان اینکه نقطه آرام و دنجى پیدا کره روى برگ هاى این گیاه بنشیند؛ ناگهان شاخک ها از اطراف روى سر او مى ریزند، و او را دست بسته به درون برگ مى کشانند، و در میان ترشّحات چسبنده برگ هضم، و جذب گیاه مى گردد.
نیانتس عجیب ترین نوع گیاه گوشتخوار است که در انتهاى شاخه باریک آن چیزى شبیه به کوزه کوچکى وجود دارد که دهانه آن رو به طرف بالا است؛ و درب مخصوصى دارد که در حال عادى باز است. این کوزه، دام خطرناکى براى حشرات بى احتیاط و سر به هوا است! درون این کوزه همیشه عسل چسبناک و شیرینى وجود دارد که حشرات شکم پرست را به سوى خود دعوت مى کند. زیبائى و شفّافى رنگ کوزه نیز جاذبه مخصوصى براى حشرات خوش ذوق دارد. اگر حشره اى اسیر هواى نفس شود و وارد کوزه گردد؛ فورا دهانه آن بسته مى‌شود و در زندانى که هرگز خلاصى از آن نیست گرفتار مى گردد! به هر حال این کوزه براى این گیاه حکم معده را دارد، و شیره درون آن نیز مانند شیره معده، حشره را به صورت قابل جذب در مى آورد».
دانشمندان مى گویند: اقدام این گیاهان به شکار حشرات به خاطر آن است که ریشه هاى آنها قادر به جذب «ازت» نیست؛ لذا کمبود خود را از این طریق جبران مى کند. دانشمندان امیدوارند روزى بیاید که بتوانند مقادیر زیادى از این گیاهان را در باغچه هاى منازل یا کنار استخرها پرورش دهند؛ و با این وسیله سالم طبیعى مگس ها و حشرات موذى را از محیط زندگى انسان براندازند.
در خاطرات سیّاحان و جهانگردان سرگذشت هاى عجیبى درباره گیاهان آدمخوار نیز آمده است. بعضى از دانشمندان مى گویند: ممکن است این گیاهان انواع بزرگ ترى از همان گیاهان حشره خوار باشد که در سرزمین هاى مستعد رشد فراوان کرده، و مى تواند جانداران بزرگتر را در لابلاى شاخ ها و برگ هاى خود زندانى کرده و تدریجا جذب نماید. ولى تأیید و قبول آنها نیز به آسانى ممکن نیست.
از عجیب ترین و جالب ترین بخش هاى وجود گیاهان، ساختمان میوه ها است. یکى از صدها نکات جالب این است که در بسیارى از آنها عصاره شیرین و لذیذى به طرز جالبى در ظروف کوچک مخصوصى ذخیره و دقیقا بسته‌بندى شده که بهترین بسته‌بندى هاى عصر ما در مقابل آن بسیار ابتدایى به نظر مى رسد. یک پرتقال را باز کنید، گوئى هر قاچ آن از صدها شیشه کوچک ظریف که لبریز از عصاره لذت بخش و معطّرى است تشکیل شده. شیشه هایى که بدون هیچگونه فاصله کنار هم قرار گرفته اند. که اگر در میان آنها فاصله و هوا بود بسیار زود فاسد مى شد. اما این شیشه ها هرگز نم ى‌شکند؛ و کاملا قابل حمل و نقل است و جالب اینکه با محتوایش قابل خوردن مى باشد! هر مجموعه اى از این شیشه هاى کوچک و ظریف در پوسته ضخیم ترى که به منزله یک کارتن است بسته بندى شده، و به صورت یک قاچ درآمده، این کارتن نیز همراه محتوایش قابل خوردن است، حتى براى دستگاه هاضمه مفید مى باشد! این کارتن هاى کوچک بدون کمترین فاصله و با تخلیه کامل هوا در کنار هم قرار گرفته، و در میان چند لفاف مختلف براى حفظ و ایمنى پیچیده شده، و در مجموع به صورت یک محموله سالم و قابل حمل و نقل براى فاصله‌اى بسیار دور آماده است.
همین معنى به طرز ظریف ترى در درون یک دانه انار و انگور و انجیر نیز مشاهده مى شود. درست دقت کنید؛ اگر عصاره هریک از این میوه ها را گرفته، در هواى آزاد بگذارند، با گذشتن یک ساعت تغییر حالت مى دهد؛ و گاه در عرض چند ساعت فاسد مى شود. ولى بسته بندى طبیعى فوق العاده حساب شده آنها چنان است که اجازه نفوذ هوا را به هیچ وجه به درون آنها نمى دهد؛ و به همین دلیل گاهى ماه ها بى آنکه طعمش کمترین تغییرى کند سالم مى ماند. اینها فقط مربوط به مسأله ساده بسته بندى است، و اما ترکیبات شیمیائى هریک از میوه ها و خواص غذائى و درمانى و انواع ویتامین ها و مواد حیاتى آنها خود داستان بسیار مفصّلى دارد که موضوع بحث دانشمندان غذاشناس است؛ و در زمینه آنها کتاب هاى فراوانى به رشته تحریر در آمده است که ما اگر بخواهیم وارد همه این مسائل شویم، مثنوى هفتاد من کاغذ شود!