آیا ملائکه اختیار دارند؟
ملائکه اختیار دارند، اما چون غصب و شهوت ندارند، هرگز گناهی مرتکب نمی‌شوند.
گاهی در فضای مجازی بعضی افراد سؤال می‌کنند که با توجه به آیات ۶ و ۲۶ سوره انبیاء و سوره تحریم که فرشتگان را فرمان‌بردار امر خداوند دانسته که از آن سرپیچی نمی‌کنند، چگونه آن‌ها در برابر دستور خداوند جهت سجده به حضرت آدم سؤال کردند و به نوعی در وهله اول سرپیچی کردند؟ و زبان به اعتراض گشودند که چرا انسان را خلق می‌کنی؟
پاسخ این سوال در چند نکته ارائه می‌شود:
نکته اول: ملائکه به‌هیچ‌وجه در مقابل این دستور سرپیچی نکردند. مطابق متن صریح قرآن که در هفت جای قرآن ذکرشده، ملائکه بلافاصله پس از دستور سجده، بر آدم(علیه‌السلام) سجده کردند. فسجد الملائکه [حجر/۳۰، ص/۷۳] یا فسجدوا [بقره/۳۴، اعراف/۱۱، اسراء/۶۱، کهف/۵۰، طه/۱۱۶].
نکته دوم: سؤال ملائکه در برابر دستور سجده نبود، بلکه درباره چرایی قرار دادن خلیفه بر روی زمین بود. مطابق آیه ۳۰ سوره بقره، سؤال ملائکه پس از اعلام این مطلب از سوی ذات مقدس پروردگار بود که من می‌خواهم بر روی زمین خلیفه‌ای قرار دهم.
نکته سوم: سؤال ملائکه از چه بود؟ سؤال از حکمت این کار بود. در واقع ملائکه با سؤال و با اعتراف و تأکید بر علیم و حکیم دانستن خداوند [بقره/۳۲] می‌خواستند از حکمت این کار مطلع شوند که چگونه است که ایشان نمی‌توانند خلیفه خدا شوند، ولی انسان که ممکن است فساد و خون‌ریزی کند، می‌تواند؟! پس سؤال ملائکه برای آگاهی از حکمت این کار بود.
امّا آیا آن‌ها اجازه پرسیدن این سؤال را داشتند یا خیر؟ در پاسخ باید گفت: با عنایت به آیه شریفه «عِبَادٌ مُّکْرَمُونَ* لَا یَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَهُم بِأَمْرِهِ یَعْمَلُونَ [انبیاء/ ۲۷ و ۲۸] بلکه آنان بندگانی گرامی هستند، در سخن بر او پیشی نمی گیرند و به فرمان او کار می کنند» قطعاً ایشان در طرح این سؤال، از جانب پروردگار مأذون بوده‌اند، بلکه می‌توان گفت: اساساً طرح مسأله از جانب پروردگار بوده و حالتی مثل نظرخواهی از ملائکه را در قبال این مسأله دارد و گویا از ایشان خواسته شد که نظر خود را درباره این مطلب ارائه کنند.
نکته چهارم: آیا این کار، به معنای اختیار ملائکه نیست؟ بله، ملائکه اختیار دارند، آنان نیز مانند انسان اخیتار داشته و می‌توانند اطاعت نکنند، اما چون شوق و ذوقی به گناه ندارند، هیچ گناهی از آنان سر نمی‌زند. امیرالمومنین(علیه‌السلام) نیز در روایتی فرمودند: «لم تثقلهم موصرات الآثام: بارهای سنگین گناهان، آنان را سنگین نساخته»[۱] این عبارت یعنی فرشتگان دارای نوعی اختیار هستند که می‌تواند منشأ مسئول قرار گرفتن آن‌ها باشد.
شاید آن‌چه موجب می‌شود این سؤال پیش بیاید، این است که اختیار داشتن ملائکه با معصوم بودن آنان نمی‌سازد. امّا باید دانست که عصمت نه تنها منافاتی با اختیار ندارد، بلکه مؤکد و مؤید اختیار است، دقیقاً همان‌گونه که در مورد انبیا و ائمه و سایر معصومان(علیهم‌السلام) عصمت ایشان هیچ منافاتی با اختیارشان ندارد، به همان شکل هیچ منافاتی ندارد که ملائکه نیز در عین داشتن اختیار، معصوم هم باشند، به ویژه این‌که در ایشان قوه شهوت وجود ندارد و این احتمال عصیان در ایشان را پایین می‌آورد. مثل این‌که هیچ انسان عاقل معتدلی میل به خوردن نجاست یا لجن ندارد، امّا این مطلب، به این معنا نیست که او قدرت بر این مطلب ندارد، بلکه در عین قدرت بر آن، از آن خودداری می‌کند.