دغدغه‌های حمایت از کودکستان‌ها/ سرانه هر کودک ۳۵ هزار تومان است
رئیس سازمان ملی تعلیم و تربیت کودک گفت: متأسفانه در لایحه بودجه ۱۴۰۲، سازمان آنچنان که باید دیده نشد و فقط به عنوان یک سازمان دیده شده است. در حالی که یکی از دغدغه‌هایی که داریم و واقعا نگرانش هستیم، این است که تسهیلات و اعتبارات لازم برای حمایت از کودکستان‌ها را بتوانیم تأمین کنیم.
سازمان ملی تعلیم و تربیت کودک یک سازمان دولتی زیر مجموعه وزارت آموزش و پرورش است که ساماندهی امور مربوط به مهدهای کودک، کودکستان‌ها، مراکز پیش‌دبستانی و سایر مراکز نگهداری و آموزش کودکان زیر ۶ سال را بر عهده دارد.
در ۲۵ آذر ۱۳۹۹ شورای‌عالی انقلاب فرهنگی به‌منظور ساماندهی امور مرتبط با تعلیم و تربیت دوره کودکی، تصویب کرد که تمامی امور مربوط به مهدهای کودک و سایر مراکز نگهداری کودکان اعم از صدور مجوز، برنامه‌ریزی، هدایت و نظارت، تقویت استانداردها و ارزیابی به وزارت آموزش و پرورش محول شود و نهادی وابسته به وزارت آموزش و پرورش برای عهده‌دار شدن یکپارچه امور مرتبط با تعلیم و تربیت کودک تشکیل شود.
بر این اساس در ۷ بهمن ۱۳۹۹، اساسنامهٔ «سازمان ملی تعلیم و تربیت کودک» به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید و ۲۶ اسفند ۱۳۹۹ برای اجرا ابلاغ شد. در ۱۳ مرداد ۱۴۰۰، این سازمان طی مراسمی با حضور وزیر آموزش و پرورش رسماً آغاز به‌کار کرد.
پیش از تأسیس سازمان، مهدهای کودک زیر نظر سازمان بهزیستی و مراکز پیش‌دبستانی زیر نظر آموزش و پرورش فعالیت می‌کردند که در سال ۱۴۰۰، با تشکیل کمیتهٔ انتقال در ستاد کشوری و کارگروه‌های انتقال استانی، امور مهدهای کودک از بهزیستی به آموزش و پرورش منتقل شد.
سازمان تعلیم و تربیت کودک دارای دو رکن هیأت امنا و رئیس سازمان است که هیأت امنا، عالی‌ترین مرجع سازمان محسوب می‌شود و ترکیب آن شامل وزیر آموزش و پرورش (رئیس هیأت امنا)، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی یا معاون او، نماینده شورای عالی انقلاب فرهنگی، دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش، معاون آموزش ابتدایی، معاون پرورشی و فرهنگی و معاون تربیت‌بدنی و سلامت وزیر آموزش و پرورش، رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، رئیس سازمان بهزیستی کشور، یک نفر از نمایندگان عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی به انتخاب کمیسیون، یک نفر نماینده به انتخاب مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه کشور، معاون ذی‌ربط رئیس سازمان صدا و سیما، معاون ذی‌ربط رئیس سازمان برنامه و بودجه، معاون ذی‌ربط وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، نماینده تام‌الاختیار رئیس قوه قضائیه، دبیر شورای تحول و نوسازی نظام آموزشی کشور، رئیس سازمان ملی تعلیم و تربیت کودک (دبیر هیأت امنا)، مدیر عامل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، چهار نفر نماینده خانواده‌ها (دو پدر و دو مادر)، دو نفر از شخصیت‌های علمی و فرهنگی فعال و متخصص در حوزه تعلیم و تربیت کودک و دو نفر از نمایندگان مؤسسان مهدهای کودک و مراکز پیش‌دبستانی و مراکز نگهداری و آموزش کودکان است.
رئیس سازمان تعلیم و تربیت کودک، معاون وزیر آموزش و پرورش محسوب می‌شود و به پیشنهاد وزیر و تأیید هیأت امنا و با حکم وزیر برای مدت ۴ سال منصوب می‌شود؛ اولین رئیس این سازمان علیرضا حاجیان‌زاده بود که از خرداد ۱۴۰۰ تا دی ۱۴۰۰ فعالیت کرد و بعد از آن تا کنون مجتبی همتی‌فر، سکاندار این سازمان است.
** فرایند تطبیق مجوزها در حال انجام است
* سازمان تعلیم و تربیت کودک، فراز و نشیب متعددی را گذرانده است؛ در حال حاضر در چه وضعیتی قرار دارد؟
هفتم بهمن سال ۹۹، اساسنامه سازمان تعلیم و تربیت کودک مصوب شد و به نوعی متولد شد. از آن تاریخ بیش از دو سال گذشته است که یکسال مقدمات گذشت و بیش از یکسال فعالیت جدی شروع شده است.
یکی از کارهایی که در اولویت سازمان هست و توان زیادی صرف آن می‌شود، موضوع تطبیق مجوزهاست. در ماده ۵ اساسنامه تأکید و تصریح شده است که باید سازمان مراکز موجود را بر اساس قوانین جدید، تطبیق وضعیت دهد و آنها شرایط و وضعیتشان را با این ضوابط هماهنگ کنند. در حال حاضر این اقدام در مرحله اجراست.
با توجه به اینکه تأکید داشتیم این اقدام به صورت الکترونیک انجام شود، مقدماتی مثل تدوین ضوابط و ایجاد یک سازوکار در استان‌ها را لازم داشت که ساختار هنوز آماده و ابلاغ نشده است ولی از معاون ابتدایی استان‌ها کمک گرفتیم که این بخش را انجام دهند. بعضی از فرایندها و سازوکارها نیز با بقیه واحدهای درون و برون دستگاهی باید هماهنگی و اجرا می‌شد که مجموعه اینها کنار هم یک فرایند را پیش می‌برد که تا ان‌شاءالله تطبیق به نتیجه برسد.
تدبیری در اساسنامه شده است که ۶ ماه از ابلاغ ضوابط، باید این کار انجام شود که ما شروع کردیم یعنی از نیمه مهرماه که ابلاغ شد تا ۶ ماه بعد از آن فرصت داریم که مراکز بیایند و شرایط خودشان را تطبیق دهند و بعد از ۶ ماه، در صورت عدم تطبیق، فعالیت‌هایشان غیرقانونی اعلام شده است. این اساسی‌ترین بخشی است که در حال انجام است.
در عین حال دنبال این هستیم از مجموعه وظایف دیگری که در اساسنامه تعیین شده است بتوانیم زیرساخت‌ها را ایجاد کنیم. رویداد یارستان کودکستان یکی از آنها بود که دوره اول آن برگزار شد و مجموعه‌ای از محصولات و خدماتی که در کودکستان‌ها قرار بود مورد استفاده قرار گیرد و نیاز بود تأیید کنیم، آماده شد. محصولات برگزیده و بسته ها به استان‌ها معرفی شدند و در حال بهره‌برداری است.
دبیرخانه این رویداد دائمی است برای رویداد دوم کارش را شروع کرده است که از نیمه دوم بهمن فراخوان را شروع کردیم.
** سرانه هر کودک ۳۵ هزار تومان است
* وضعیت بودجه سازمان چگونه است؟ در لایحه بودجه ۱۴۰۲ چه وضعیتی دارید؟
متأسفانه در لایحه بودجه ۱۴۰۲، سازمان آنچنان که باید دیده نشد و فقط به عنوان یک سازمان دیده شده است. در حالی که یکی از دغدغه‌هایی که داریم و واقعا نگرانش هستیم این است که تسهیلات و اعتبارات لازم برای حمایت از کودکستان‌ها را بتوانیم تأمین کنیم.
بودجه‌ای که پیش‌بینی شده است ۱۹۳ میلیارد تومان است که ۱۵ میلیارد تومان درآمد اختصاصی پیش بینی کردند که به نظرم قابل تحقق هم نیست. عملا کمتر از ۱۸۰ میلیارد تومان بودجه سازمان هست. که بخشی از آن ستادی است که چندان زیاد نیست. محاسبه‌ای که کردم به هر کودک، حدود ۳۵ هزار تومان هزینه سرانه می‌رسد.
یکی از دوستان می گفت اگر به هر کودک یک کلوچه و آب میوه بدهیم اعتبار بیشتر از این نخواهد رسید. ما از کیفیت بخشی صحبت کردیم و در اساسنامه تأکید شده است که باید پیش‌دبستانی تا سال ۱۴۰۷ پوشش صد درصدی در دوره سه ساله شود.
اساسنامه تصریح می‌کند پیش دبستانی دوره سه ساله خواهد شد یعنی چهارساله‌ها، پنج ساله ها، شش ساله‌ها باید وارد این دوره شوند ولی با این وضع اعتبارات اصلا قابل تحقق نیست. ضمن اینکه ما اعتباراتی را قبل از تأسیس سازمان داشتیم. به عنوان مثال بودجه‌ای را بهزیستی داشت که یک رقم قابل توجهی برای تغذیه کودکستان ها بود و به عنوان غذای گرم برای مهدروستاها اختصاص می‌یافت. بخشی برای دوره‌های پیش دبستانی برای مناطق محروم و دو زبانه بود و اکنون وقتی بودجه سازمان را با بودجه آن موقع مقایسه می‌کنیم حتی پسرفت داشتیم و کاهش پیدا کرده است.
اگر حتی به قیمت روز حساب کنیم، وضع خیلی بدتر است و این در حالیست که سیاست نظام، تسهیل فرزندآوری و کمک به فرزند پروری است و باورمان این است همانطور که در ماده ۲۲ قانون جوانی جمعیت آمده است دستگاه‌ها موظف هستند شرایطی فراهم کنند تا خانواده‌های دارای فرزندان زیر ۷ سال از این خدمات کودکستانی بهره‌مند شوند.
در این راستا باید کودکستان‌ها به لحاظ کمی و کیفی ارتقا پیدا کند، مربیان آموزش ببینند و فضا و تجهیزات به روز شود که نیاز به اعتبارات دولتی دارد.
** میزان مردودی بچه‌ها در مناطق محروم و دوزبانه تقریبا دو برابر است
نکته دیگری که باید به آن اشاره کنم، این است که یکی از اهداف پیش دبستانی آماده کردن بچه‌ها برای حضور در مدارس است و در مناطق محروم و دو زبانه، بچه‌ها آمادگی لازم را ندارد چون دوره پیش دبستانی در دسترس نیست یا کوتاه مدت و اضطراری وجود دارد.
بر اساس آمارها، میزان مردودی بچه‌ها در مناطق محروم و دوزبانه تقریبا دو برابر است یعنی تکرار پایه در کلاس اولی که ارزشیابی توصیفی است، به این دلیل که بچه ها بدون آمادگی وارد شدند، وجود دارد و نشان می‌دهد باید پیش دبستانی را خیلی جدی بگیریم.
اگر به دنبال این هستیم که بچه‌ها با آمادگی بیشتری وارد کلاس اول دبستان شوند، مردودی نداشته باشیم و این مردودی به حداقل برسد، باید به این موضوع توجه کنیم؛ وقتی بچه‌ای سال اول را مردود می‌شود احتمال اینکه در سال‌های بعد این مردودی ادامه داشته باشد، زیاد هست و نهایتا ترک تصحیل و شاخص هایی که نسبت به آن نگران هستیم، روی می‌دهد؛ پس باید این گلوگاه مورد توجه قرار گیرد.
مجموعه این موارد را که نگاه می‌کنیم از منظر آموزشی، اجتماعی، فرزندآوری و فرهنگی، این دوره، بسیار مهم است که در حال حاضر که در فصل بودجه قرار داریم باید به آن توجه کنیم. متأسفانه شواهد نشان می‌دهد که مسؤولان و نهادهای تصمیم‌گیر متوجه اهمیت راهبردی این دوره نیستند و به عنوان کارشناس عرض می‌کنم تبعات این نادیده گرفتن، دامن آموزش و پرورش، خانواده‌ها و جامعه را خواهد گرفت.
** در حال حاضر ۷ میلیون و ۸۰۰ هزار کودک داریم
*در حال حاضر چه تعداد کودک تحت پوشش سازمان تعلیم و تربیت کودک است؟
اگر کودکان زیر ۷ سال را در نظر بگیریم در حال حاضر ۷ میلیون و ۸۰۰ هزار کودک مخاطبان سازمان ملی تعلیم و تربیت کودک هستند؛ اگر این جمعیت را به دو دسته شامل دوره اول کودکی و دوره دوم کودکی تقسیم کنیم؛ دوره اول یعنی بدو تولد تا ۳ سال، حدود ۴ میلیون کودک و دوره دوم که ۴ ساله، ۵ ساله و ۶ ساله هستند، ۳ میلیون و ۸۰۰ هزار نفر هستند.
* چقدر از این کودکان به دوره پیش‌دبستانی می‌روند؟
آماری که در حال حاضر داریم حدود ۸۰۰ هزار نفر در دوره دوم به کودکستان می‌روند. یعنی چیزی کمتر از ۲۰ درصد است. اگر فقط یک دوره یک ساله یعنی بچه های ۶ ساله را در نظر بگیریم، چیزی حدود ۵۰ تا ۶۰ درصد خواهد داشت چون هنوز برخی مراکز در حال ثبت نام هستند.
واقعا عجیب و جای تأسف است به رغم اینکه اساسنامه و سیاست های آموزشی از جمله سند تحول آموزش و پرورش و راهکار ۵ـ۱ برای پوشش تحصیلی این دوره در مناطق محروم و لازم التوجه، روستایی، عشایری، دوزبانه، حاشیه شهرها و آنهایی که ضریب محرومیت دارند، تأکید دارد اما توجه لازم نکردیم و تبعات آن دامن آموزش و پرورش و جامعه را خواهد گرفت.
** فعالیت ۴۰ هزار مهدکودک و مرکز پیش دبستانی تا قبل از تأسیس سازمان ملی تعلیم و تربیت کودک
* چه تعداد مهدکودک در حال حاضر فعالیت می‌کنند؟
بر اساس آمارهای مراکز پیش دبستانی و مهدکودک های بهزیستی، حدود ۴۰ هزار مهدکودک و مرکز پیش دبستانی تا قبل از تأسیس سازمان ملی تعلیم و تربیت کودک ثبت شده است.
* عنوان مهدکودک هم کودکستان می‌شود؟
بله، کودکستان می‌شود. البته در دوران کرونا، مسائل افتصادی که پیش آمد یک سری از آنها تعطیل شدند.
* چه تعدادی تعطیل شدند؟ آماری دارید؟
یکی از مؤلفه‌ها و فواید فرایند تطبیق این است که تأکید داریم همه مراکزی که از بهزیستی و آموزش و پرورش مجوز داشتند، وارد فرایند شوند، مجوزشان را به روز کنند و از این به بعد، آن ملاک خواهد بود؛ تا ابتدای بهمن، ۱۱ هزار مرکز یا مؤسس درخواست خود را ثبت کردند و این روند ادامه دارد. پس ممکن است برخی مراکز قبل از فرایند تطبیق، متوقف موقت یا دائم شده باشند که این آمار را نداریم.
** چرا هزینه مهدکودکها گران است؟!
* برخی خانواده‌ها نسبت به هزینه کودکستان در بخش مهدکودک گلایه دارند؟ برای نظارت آن چه کرده‌اید؟
اگر به کودکستان به عنوان بخشی که توسط غیردولتی اداره می‌شود نگاه کنیم و بخواهیم استانداردها و کیفیت لازم را در نظر بگیریم، باید توجه کنیم مجموعه هزینه‌هایی که در کشور وجود دارد بر شهریه اثر می‌گذارد. این هزینه‌ها خارج از کنترل وزارت آموزش و پرورش و سازمان ملی تعلیم و تربیت کودک است؛ سازمان تعلیم و تربیت علاقه‌مند است که این خدمات را توسعه دهد اما وقتی هزینه نیروی انسانی، فضا و هزینه جاری افزایش می‌یابد روی شهریه اثر می‌گذارد و از این جنبه افزایش تا حدی طبیعی است.
* چه باید کرد؟
یک بخش، حمایت‌‌های دولت است مانند ایجاد تسهیلات یا به عهده گرفتن بخشی هزینه‌ها مثل تعهد بخشی از بیمه مربیان مناطق محروم، روستایی و عشایری است که به وسیله آن هزینه را کاهش می‌دهیم. اگر بخواهیم بدون تسهیلات، هزینه را کاهش دهیم ممکن است به تدریج کودکستان ها از مربیان ضعیفتر استفاده کنند که این باعث کاهش کیفیت، آسیب ها و اتفاقات ناگوار می شود و البته سازمان هم استانداردهایی دارد که تأکید دارد حفظ شود.
* در روزهای آلودگی هوا یا برودت هوا برخی مهدهای کودک بسته نشد، برخی هم به رغم درخواست خانواده‌ها بسته شد، نظارت بر فعالیت مهدهای کودک چگونه بود؟
تعطیلی مهدهای کودک و کودکستان‌ها در دوره شرایط خاص مثل کرونا، آلودگی هوا یا برودت هوا در شیوه‌نامه پیش‌بینی شده است. آنچه درباره آلودگی هواست بر اساس قانون هوای پاک است که کمیته در شرایط قرمز تصمیم می گیرد که مدارس و مراکز پیش دبستانی و کودکستان ها تعطیل شود. البته اعتراضی از سوی آموزش و پرورش مطرح شده که این قانون اصلاح شود تا به اصل تعلیم و تریت ضربه نخورد.
گذشته از این، در دوره کرونا تأکیدمان در مکاتبات با استانداری‌ها بر این بود که به هر حال بخشی از والدین به دلیل اشتغال در مشاغلی که آنها تعطیل بردار نیستند نیاز به مهدکودک دارند مثل پرستاران و بر همین اساس مهدکودکها جزو دسته دوم بودند و خدمات رسانی می‌کردند.