سوالات شب اول قبر در حیات برزخی
یکی از مهمترین و قطعی ترین عرصه های پاسخگویی در حیات بشری، دنیای متفاوت و پر رمز و راز برزخی است. دنیایی که انسان پیش از ورود در آن باید به پرسش های مهم و اساسی پاسخگو باشد.
در اهمیت و لزوم پاسخ دهی صحیح به سؤالات نکیر و منکر همین بس که در منابع روایی نقل شده است: «پیامبر اکرم (صلی الله و علیه وآله) در ذکر سؤال و جواب قبر فرموده است: هرگاه از مرده سؤال شود و درست جواب نگوید، نکیر و منکر چنان ضربتى از عذاب الهى بر وى فرود آورند که جز ثقلین همه جنبندگان بر او فزع کنند، امّا ما چیزى از آن را نمى بینیم و مشاهده نمى کنیم و نمى شنویم. و به ما خبر داده اند که او به آسمان ها عروج کرده است امّا ما چیزى از آن را ندیده ایم و مشاهده نکرده و نشنیده ایم.
سؤالات شب اول قبر
فرشته های پرسشگری که در شب اول قبر بر انسان وارد می شوند و انسان را مورد سؤال قرار می دهند، نکیر و منکر نام دارند، امام سجاد(علیه السلام) در نیایش سوم صحیفه سجادیه این چنین به این فرشتگان والا مقام درود و سلام می فرستند: «و درود بفرست بر فرشته مرگ و یارانش و نکیر و منکر و رومان[۱] که آزماینده ساکنان گورهاست.»[۲]
در اهمیت و لزوم پاسخ دهی صحیح به سؤالات نکیر و منکر همین بس که در منابع روایی نقل شده است:
«پیامبر اکرم (صلی الله و علیه وآله) در ذکر سؤال و جواب قبر فرموده است: هرگاه از مرده سؤال شود و درست جواب نگوید، نکیر و منکر چنان ضربتى از عذاب الهى بر وى فرود آورند که جز ثقلین همه جنبندگان بر او فزع کنند، امّا ما چیزى از آن را نمى بینیم و مشاهده نمى کنیم و نمى شنویم. و به ما خبر داده اند که او به آسمان ها عروج کرده است امّا ما چیزى از آن را ندیده ایم و مشاهده نکرده و نشنیده ایم.»[۳]
سؤال اول: سؤال از ایمان و توحید
یکی از مهمترین و اصلی ترین سؤالاتی که انسان باید جواب مناسبی برای آن داشته باشد، اعتقاد و باور به وحدانیت باری تعالی و ایمان صحیح و راسخ است. کسانی که در دنیا اعتقاد و باوری به الوهیت و عبودیت حق تعالی نداشته اند در جواب به این سؤال مهم باز خواهند ماند و نخواهند توانست از مهلکه آن روز جان سالم به در برند. در واقع بهره مندی از زندگی توحیدی و موحدانه در دنیا می تواند موجب سربلندی و موفقیت در سؤال مذکور باشد.
در منابع روایی از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است: «دو فرشته منکر و نکیر نزد میت در هنگامى که دفن مى شود، مى آیند؛ در حالى که صداى آنها همانند رعد بلند آهنگ و چشمانشان همانند برقى سهمناک و خیره کننده است، در این حال زمین را با دندانهاى خود زیر و رو مى کنند و موهاى خود را مى کشند؛ پس از میت مى پرسند: پروردگار تو کیست؟ دین تو چیست؟ اگر او مؤمن باشد، مى گوید: الله پرودگار من است و اسلام دین من.»
سؤال دوم: سؤال از نبوت و امامت
از جمله سؤالات مهمی که انسان می بایست در حیات دنیوی به خوبی جواب روشنی برای آن پیدا کرده باشد، و همچنین زندگی خود را بر اساس جواب صحیح آن تطبیق دهد، تبعیت از پیامبر و وصی بر حق اوست. در منابع روایی از پیامبر اکرم(ص) این چنین نقل شده است: «همانا بنده هنگامى که داخل قبر خود شود دو ملک نزد او حاضر شوند (یکى منکر و دیگرى نکیر است) و اول چیزى که از وى سؤال کنند (از پروردگار، و پیغمبر، و امام او سؤال نمایند) پس اگر جواب دهد نجات یافته است، و اگر متحیر بماند و جواب نگوید عذابش نمایند.»[۵]
اول چیزى که از تو سؤال کنند از دین تو است که به آن معتقد بوده اى و از کتاب تو است که آن را تلاوت کرده و از امامی است که ولایت او را اختیار نموده و می پرسند از عمر تو که در چه چیز فانى کردى و از مال تو که از کجا کسب، و در چه راه مصرف نمودى، پس عذر خود را بگیر و براى جواب آماده شو.
سؤال سوم: سبک زندگی و نوع معیشت
از مجموع روایاتی که در خصوص سؤالات شب اول قبر در منابع روایی نقل شده می توان این چنین استفاده کرد که یکی دیگر از پرسش های شب اول قبر، سبک و سیاق زندگی افراد است، اینکه انسان عمرش را در چه مسیر و شیوه ای طی کرده است، مال و دارایی اش را از چه طریق به دست آورده و در چه مسیری خرج کرده است، به راستی اگر انسان در حیات دنیوی شیوه ای خدا پسندانه و مطابق دستورات دینی و شرعی تنظیم کرده باشد، در آن روز بهترین جواب را ارائه خواهد داد. در منابع روایی در خصوص این پرسش این چنین نقل شده است:
در منابع روایی نقل شده است امام سجاد(علیه السلام) در هر جمعه در مسجد رسول خدا(صلی الله و علیه وآله) مردم را موعظه می‌فرمود و از جمله مواعظش این بود: «اى فرزند آدم! اجل تو سریع‌ترین چیزها به سوى تو است و نزدیک است تو را دریابد و ملک الموت روح ترا قبض کند و به سوى منزلِ تنها بروى، پس روح ترا به سوى تو برگردانند و منکر و نکیر براى سؤال و امتحان سخت تو بیایند همانا اول چیزى که از تو سؤال کنند از دین تو است که به آن معتقد بوده اى و از کتاب تو است که آن را تلاوت کرده و از امامی است که ولایت او را اختیار نموده و می پرسند از عمر تو که در چه چیز فانى کردى و از مال تو که از کجا کسب، و در چه راه مصرف نمودى، پس عذر خود را بگیر و براى جواب آماده شو.»[۳]
سخن آخر
با توکل بر خدای متعال، و با تطبیق زندگی بر اساس آموزه های دینی و اسلامی، به خوبی می توان از امتحان شب اول قبر سربلند بیرون آمد.
پی نوشت:
[۱]. رومان، نام ملکى است که پیش از نکیر و منکر به قبر مى آید و سخن مى پرسد.
[۲]. الصحیفه السجادیه، ص۴۰، نیایش سوم.
[۳]. کمال الدین(ترجمه پهلوان)، ج۱، ص۱۷۰. «وَ قَالَ النَّبِیُّ ص فِی ذِکْرِ الْمُسَاءَلَهِ فِی الْقَبْرِ إِنَّهُ إِذَا سُئِلَ الْمَیِّتُ فَلَمْ یُجِبْ بِالصَّوَابِ…»
[۴]. الکافی، ج۳، ص۲۳۶، ح۷.
[۵]. کشف المحجه لثمره المهجه، ص۲۷۳. «إِنَّ الْعَبْدَ إِذَا أُدْخِلَ حُفْرَتَهُ یَأْتِیهِ مَلَکَانِ أَحَدُهُمَا …»
[۶]. الأمالی( للصدوق)، ص۵۰۳.