بررسی ریشه سخن چینی و پیامدهای آن از دیدگاه آیات و روایات
اصطلاحاً نمّام به کسی می گویند که اقوال و افعال کسی را، برای دیگری نقل کرده و بدین وسیله بین دوستان ایجاد جدائی و یا کدورت می کند.
در آیات فوق و آیات قبل و بعد از آن، پیامبر مکرم از اطاعت گروهی از انسانها نهی می شود که برخی از آنان عبارتند از:
۱- آنان که بسیار سوگند می خورند و برای هر کار بزرگ و کوچکی سوگند یاد می نمایند.
۲- افراد کم فکر و دروغگو یا افراد شرور.
۳- افراد عیبجو و اهل غیبت، آنانکه حقوق برادران خود را رعایت نمی نمایند.
۴- کسانی که برای فساد بین دوستان به نمّامی می پردازند.
ریشه نمیمه
نمّامی از خبث طینت سرچشمه می گیرد و گناهان متعددی با آن همراه است.
شخص نمّام نمی تواند ترقی کسی را ببیند و یا محبّت و صفا را بین دو نفر مشاهده کند و لذا دست به این معصیت زشت می آلاید تا بدین وسیله کاسه آبی بر آتش دل خود بریزد.
او با زبانی متواضعانه، در کنار دوست خود می نشیند و کلامی را پس از طرح مقدمه ای، بر زبان می آورد که بخاطر همان مقدمه تأثیری چون اثر سحر به جای می گذارد.
سحر و جادوگری نیز یکی از اقسام گناهان کبیره محسوب می شود و نمیمه نوعی از اقسام سحر می باشد.
قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله:
«کادَتِ النَّمیمَهُ انْ تَکونَ سِحْراً»[۱]
و البته نمّامی نوع شدید سحر است.
قال الصادق علیه السلام:
«انَّ مِنْ اکبَرِ السِّحْرِ النَّمیمَهُ»[۲]
نمّام، شرّ خلایق
پیامبر مکرّم صلی الله علیه و آله نمّام را شرورترین مخلوق خدا معرفی نموده است. روزی آن حضرت خطاب به اصحاب فرمودند آیا شما را خبر دهم به شرترین انسانها؟
اصحاب اظهار تمایل کردند و آن حضرت فرمود:
«الْمَشَّائُونَ بِالنَّمیمَهِ، الْمُفَرِّقُونَ بَینَ الْاحِبَّهِ، الْباغُونَ لِلْبُرَءاءِ العَیبَ (الْمَعایبَ)»[۳]
پیامدهای نمیمه
یکی از اثرات نمیمه ایجاد عداوت و کینه بین دوستان است. نمّام با سخن چینی خود بین دو دوست صمیمی و گاهی بین زن و شوهر و یا والدین و فرزندان جدائی ایجاد می کند و از آنها دشمنان قسم خورده می سازد و لذا نمّام مصداق بارزی برای آیه ذیل است:
«الَّذِینَ ینْقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِنْ بَعْدِ مِیثاقِهِ وَ یقْطَعُونَ ما أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ یوصَلَ وَ یفْسِدُونَ فِی الْأَرْضِ أُولئِک هُمُ الْخاسِرُونَ»[۴]
به این روایت نیز در همین زمینه از امام صادق علیه السلام توجه کنید:
«ایاک وَ النَّمیمَهَ فَانَّها تَزْرَعُ الشَّحْناءَ فی قُلُوبِ الرِّجالِ»[۵]
گویند: در گذشته شخصی وجیه برای خریدن غلام رهسپار بازار مخصوص خرید و فروش بردگان شد، وی از فروشنده غلامی با اوصافی چون چابکی و زیرکی، مطیع و کاردان و… خواست. فروشنده گفت غلامی با همه این اوصاف دارم ولی هرگز گوش به سعایت های او نده چون ممکن است نمّامی کند.
خریدار که چشم و گوشش بخاطر عشق به داشتن غلامی کاردان و مطیع، کور و کر شده بود، این وصف ناپسند را نادیده گرفت و غلام را خرید و به منزل برد.
چند روزی گذشت و هر روز اطاعت غلام بیشتر و نشاط مولی افزون می شد. اما روزی خبث سریره غلام بحرکت آمد، نزد زن مولی رفت و با قیافه ای حق گو گفت:
من برای تو خیلی ناراحتم، چرا که این همه به مولی عشق می ورزی ولی از تو چه پنهان که او رغبتی به تو ندارد و با دیگران است.
زن نادان فریادی کشید و شیونی کرد و چاره از غلام پرسید: غلام گفت: امروز که مولی به منزل آمد، صبر کن تا بخواب رود، آنگاه موئی از ریش وی را ببر تا برای تو سحرکنم و محبّت او را به تو برگردانم. غلام سپس نزد مولی رفت و باز با همان قیافه از در دلسوزی وارد شد و گفت: آقا خاکم بسر، بانو قصد قتل تو را دارد. مولی به محبّت گذشته زن نگریست و باور نکرد ولی چون کیاستی از غلام خود و قیافه ای جذاب از او دید، به سخنش گوش سپرد و دلیل خواست، غلام گفت: امروز خود را بخواب بزن، که او همین امروز می خواهد خواسته اش را عملی کند.
مولی به منزل آمد و پس از صرف غذا خود را بخواب زد، چیزی نگذشت که زنش با چاقوئی وارد شد. اضطرابی در دل مولی پیش آمد ولی مدّتی صبر کرد و وقتی با نزدیک شدن لبه چاقو به محاسنش، به قصد شوم زن اطمینلان یافت، از جا جهید و زن را به قتل رساند. اقوام زن بر مرد ریختند و او را کشتند. قبیله مرد با آنها ستیز کردند و چنانچه آوردنده اند، هفتصد نفر در این نبرد کشته شدند!
اثر دیگر
دیگر از تبعات نمّامی، شرمساری و خجالت نمّام است. گردش چرخ نیلوفری پستی و بلندی های بسیاری داشته و اقبال بدنبال ادبار و ادبار در پی اقبال دارد و چه بسا دو انسانی که به وسیله سخن چینی نمّام قطع ارتباط نموده اند روزی به هم رسند و پی به فسق نمّام و سخن چینی او برند، آنگاه وصلت آنها هرچه محکمتر خواهد شد و سخن چین بدبخت خجل و شرمسارتر.
نیک گفته است سعدی شیرازی که:
میان دو کس جنگ چون آتش است سخن چین بدبخت هیزم کش است
کنند این و آن خوش دگر باره دل وی اندر میان کوربخت و خجل
پی نوشت ها:
[۱] نمیمه قریب به سحر است.( کنز العمال- ۸۳۵۱).
[۲] بزرگترین انواع سحر، نمیمه است.( بحار الانوار- جلد ۶۳- صفحه ۲۱).
[۳] آنان که به سخن چینى مىروند، در میان دوستان جدائى مىافکنند و به افراد پاک عیب مى گیرند.( بحار الانوار- جلد ۷۵- صفحه ۲۶۴ و اصول کافى- جلد ۲- صفحه ۳۶۹).
[۴] (بقره- ۲۷) فاسقان آنانند که پیمان خداى را پس از محکم ساختن آن مى شکنند و پیوندهائى که خداوند دستور به برقرارى آنها داده، قطع مى نمایند، و بر زمین فساد مى کنند، اینان زیانکاران هستند.
[۵] از سخن چینى بپرهیز که آن عداوت گستردهاى را در قلوب انسانها ایجاد مى کند.( بحار الانوار- جلد ۷۸- صفحه ۲۰۴).