رجعت مومنان و کافران در ظهور اختیاری است یا اجباری؟
با توجّه به روایات، رجعت کنندگان دو دسته متضاد هستند؛ مؤمنان محض و کافران محض. که رجعت دسته اوّل، اختیاری خواهد بود.
زیرا:
۱. آنان در برزخ، در فراخ و راحتی هستند و از این دنیا و قید و بندهای مادّی بدورند. پس طبیعی است که گروهی از آنان نخواهند دوباره این دنیای مادّی و محصور را تجربه کنند.
۲. رجعت، یک لطف الهی می باشد و پذیرش لطف، اجباری نیست.
۳. از برخی روایات استفاده می شود که رجعت، اختیاری است و با پیشنهاد فرشتگان صورت می گیرد.
عَنِ المُفَضَّلِ بنِ عُمَرَ قَالَ ذَکَرنَا القَائِمَ علیه السّلام وَ مَن مَاتَ مِن أصحَابِنَا یَنتَظِرُهُ فَقَالَ لَنَا أبُو عَبدِ اللَّهِ علیه السّلام: إِذَا قَامَ، أتَی المُؤمِنَ فِی قَبرِهِ فَیُقَالُ لَهُ: یَا هَذَا إِنَهُ قَد ظَهَرَ صَاحِبُکَ فَإن تَشَأ أن تَلحَقَ بِهِ فَالحَق وَ إِن تَشَأ أن تُقِیمَ فِی کَرَامَهِ رَبِّکَ فَأقِم (الغیبه طوسی، ص ۴۵۹؛ بحارالانوار، ج۵۳، ص۹۱)
مفضل بن عمر می گوید: در خدمت امام صادق علیه السّلام صحبت از حضرت قائم و شیعیانی شد که در انتظار حضرتش از دنیا رفته اند. امام صادق علیه السّلام فرمود: هنگامی که آن حضرت قیام کند، مأموران الهی در قبر به نزد اشخاص مؤمن می آیند و به آن ها می گویند: ای بنده خدا! صاحبت ظهور کرده است، اگر می خواهی به او بپیوندی، پس به او ملحق شو و اگر می خواهی در نعمت های الهی متنعّم بمانی، پس بمان.
امّا به نظر نمی رسد کسی به این دعوت کریمانه پاسخ مثبت ندهد و برای مشارکت در حاکمیت اهل بیت روی زمین و برپایی دین خدا در جهان، لبیّک اجابت سر ندهد؛ چرا که این دعوت، یک وعده دیرینه الهی است که یکی از بزرگ ترین و مقدّس ترین آرزوهای مؤمنان را در دوره ای از زندگی شان در دنیا تشکیل می داد؛ بنابراین، انبیا، اوصیا و مؤمنان، این دعوت را می پذیرند، تا عزّت و عظمت اسلام را در جهان شاهد باشند.
اما دسته دوّم (کافران محض) با اراده و میل خود باز نمی گردند؛ بلکه ناگزیر تن به رجعت می دهند. آمدنشان اجباری است؛ چون آن ها را برای تنبیه و تعذیب و تذلیل می آورند، تا برخی از عواقب اعمال دنیوی خود را ببیند و به سبب حقوقی که از خدا و مردم ضایع کرده اند، مؤاخذه شوند. گذشته از آن، این دسته افراد، مشکلات و سختی و تلخی جان دادن را یک بار چشیده اند و به هیچ وجه تمایل به رجعت ندارند. برخلاف دسته اوّلی که اصلاً از مرگ نگرانی ندارند.