گفتگو با نامحرم از دیدگاه اسلامی
گفتگو با نامحرم در صورتی که معیارهای شرعی رعایت شود، خارج از حدّ متعادل نباشد، توأم با خنده و مزاح نباشد، لاس زدن به آن اطلاق نشود، مخصوصاً در امور لازم، جایز است، هرچند ممکن است آثاری وضعی را بدنبال داشته باشد.
۱- عن رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم: انَّهُ کانَ مِمَّا یأْخُذُ عَلَی النِّساءِ فِی الْبیعَهِ انْ لا یتَّحَدَّثْنَ مَعَ الرِّجالِ الّا ذا مَحْرَمٍ.(۱)
از جمله مواردی که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم از زنان عهد گرفت و برهمان با آنان بیعت کرد این بود که با غیر از محارم خود گفتگو نکنند.
۲- قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم: ارْبَعٌ یمِتْنَ الْقَلْبَ: الذَّنْبُ عَلَی الذَّنْبِ وَکثْرَهُ مُناقَشَهِ النِّساءِ یعْنی مُحادَثَتِهِنَّ وَمُماراهُ الْاحْمَقِ، یقُولُ وَتَقُولُ وَلا یؤُلُ الی خَیرٍ ابَداً وَمُجالَسَهُ الْمَوتی، قِیلَ: وَما الْمَوتی؟ قالَ: کلُّ غَنی مُتْرِفٍ. (۲)
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم می فرماید: چهار چیز قلب را می میراند، گناه بر گناه، گفتگوی زیاد با زنان، مجادله با احمق که او می گوید و شما می گویید و به جایی نمی رسید، همنشینی با اموات، گفتند آنها کیانند؟ حضرت فرمودند: هر ثروتمند خوشگذران. ۳- قال علی علیه السلام: انَّهُ کانَ نَهی عَنْ مُحادَثَهِ النِّساء.(۳)
حضرت امیر علیه السلام از گفتگو با زنان نهی می فرمود. ۴- قال علی علیه السلام: وَاقْلِلْ مُحادَثَهَ النِّساءِ یکمُلُ لَک الثَّناءُ.(۴) همان حضرت می فرمایند: گفتگوی با زنان را کم کن، ستایش تو کامل می شود.
۵- قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم: وَنَهی انْ تَتَکلَّمَ الْمَرْأَهُ عِنْدَ غَیرِ زَوْجِها وَغَیرِ ذی مَحْرَمِ مِنْها اکثَرَ مِنْ خَمْسِ کلِماتٍ مِمَّا لابُدَّ لَها مِنْهُ.(۵)
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم از سخن گفتن زن نزد غیرشوهرش و غیرمحارمش بیشتر از پنج کلمه که بدان ناچار است در غیر مورد ضرورت، نهی فرمود.
۶- عن ابی بصیر، قال: کنْتُ اقْرِئُ امْرَأَهً، کنْتُ اعَلِّمُها الْقُرْآنَ فَمازَحْتُها بِشَی ءٍ، فَقَدَمْتُ عَلی ابی جَعْفَرٍ علیه السلام فَقال لی: ای شَی ءٍ قُلْتَ لِلْمَرَأَهِ؟ فَغَطَیتُ وجهی، فقال: لا تَعُودَنَّ الَیها.(۶)
ابوبصیر گوید: به زنی قرآن یاد می دادم، در این اثنا به چیزی با وی مزاح کردم، وقتی به حضور امام باقر علیه السلام رسیدم حضرت به من فرمود: چه چیزی به زن گفتی؟ صورتم را از خجالت پوشاندم، حضرت فرمود: دیگر تکرار مکن و به سوی آن بازمگرد.
۷- قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم: مَنْ فاکهَ امْرَأَهً لا یمْلِکها حَبَسَهُ اللَّهُ بِکلِّ کلِمَهٍ کلَّمَها فِی الدُّنْیا الْفَ عامٍ.(۷) رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم می فرماید: آنکه با زنی نامحرم مزاح کند، خداوند در مقابل هرکلمه ای که به او گفته است هزار سال وی را حبس می نماید.
به کارگیری محتوای پسندیده
از آداب اسلامی در گفتگو با نامحرم آن است که از محتوای پسندیده در مکالمات استفاده و از به کارگیری مطالب مرتبط با تمایلات غریزی اجتناب شود. در داستان حضرت یوسف (علیه السلام) در قرآن کریم آمده است که زلیخا و زنان مصر باب مراوده را با یوسف گشودند. آن حضرت که متوجه خطر این مراوده و بیان سخنان تحریک آمیز شد، از خداوند اینگونه مدد خواست: قالَ رَبِّ السِّجْنُ أَحَبُّ إِلَی مِمَّا یدْعُونَنِی إِلَیهِ وَ إِلَّا تَصْرِفْ عَنِّی کیدَهُنَّ أَصْبُ إِلَیهِنَّ وَ أَکنْ مِنَ الْجاهِلِینَ؛(۸)
گفت: پروردگارا! زندان نزد من محبوبتر است از آنچه اینها مرا بسوی آن می خوانند! و اگر مکر و نیرنگ آنها را از من باز نگردانی، بسوی آنان متمایل خواهم شد و از جاهلان خواهم بود! از این آیه استفاده می شود که طرح چنین مطالبی در گفتگو با نامحرم تا آنجا خطرناک است که یوسف (علیه السلام) نیز با آن مقام طهارت و قداست، از آن بیمناک بوده و حاضر می شود با رفتن به زندان، خود را از چنین موقعیتی خلاصی بخشد.
پرهیز از شوخی با نامحرم
از آنجا که شوخی کردن با نامحرم، حریم میان آنها را کم رنگ نموده و احتمال وقوع گناه را در بین آنان تقویت می کند، اولیای دین افراد را از مزاح با نامحرم برحذر داشته اند. و از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نیز نقل شده است که فرمودند: مَنْ فَاکهَ امْرَأَهً لَا یمْلِکهَا- حُبِسَ بِکلِّ کلِمَهٍ کلَّمَهَا فِی الدُّنْیا أَلْفَ عَامٍ فِی النَّار؛(۹) کسی که با زن نامحرمی مزاح کند، به ازای هر کلمه ای که با او سخن گفته، هزار سال در دوزخ حبس می شود. ابابصیر، از شاگردان امام صادق (علیه السلام) می گوید در کوفه به زنی قرآن می آموختم و روزی اتفاق افتاد که با او مزاح کردم. هنگامی که در مدینه به محضر امام باقر (علیه السلام) وارد شدم، مرا سرزنش کرد و فرمود: مَنِ ارْتَکبَ الذَّنْبَ فِی الْخَلَاءِ لَمْ یعْبَأِ اللَّهُ بِهِ- أَی شَی ءٍ قُلْتَ لِلْمَرْأَهِ- فَغَطَّیتُ وَجْهِی حَیاءً وَ تُبْتُ- فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع لَا تَعُد؛(۱۰) کسی که در خلوت مرتکب گناه شود، خدا به او اعتنا نمی کند. چه چیزی به آن زن گفتی؟- از خجالت چهره خود را پوشاندم و توبه کردم- حضرت فرمود: دیگر تکرار مکن.
پرهیز از فروتنی در گفتگو
علاوه بر آنکه لازم است محتوای مطالبی که بین دو جنس مبادله می شود، پسندیده باشد، همچنین ضرورت دارد که افراد لحن کلام خود را به گونه ای قرار دهند که از ایجاد هر گونه تحریک، تطمیع و وسوسه در مخاطب جلوگیری شود. خداوند متعال به همسران پیامبر می فرماید: یا نِساءَ النَّبِی لَسْتُنَّ کأَحَدٍ مِنَ النِّساءِ إِنِ اتَّقَیتُنَّ فَلا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَیطْمَعَ الَّذی فی قَلْبِهِ مَرَضٌ وَ قُلْنَ قَوْلًا مَعْرُوفا؛(۱۱)
ای همسران پیامبر! شما همچون یکی از زنان معمولی نیستید اگر تقوا پیشه کنید؛ پس به گونه ای هوس انگیز سخن نگویید که بیماردلان در شما طمع کنند، و سخن شایسته بگویید».
اختصار و اکتفا به حد ضرورت
آنگاه که حضرت موسی (علیه السلام) از مصر خارج شد و به مدین رسید، جمعی از مردان را مشاهده کرد که دور چاه آبی حلقه زده و برای دام های خود، از آن آب می کشند. کمی دورتر دو زن را مشاهده کرد که تنها از گوسفندانشان مراقبت می کردند. حضرت موسی (علیه السلام) که از رفتار آنان تعجب کرده بود، پرسید: «ما خَطْبُکما؛ «کار شما چیست؟ (چرا گوسفندان خود را آب نمی دهید؟!)» آنان پاسخ دادند: «لا نَسْقی حَتَّی یصْدِرَ الرِّعاءُ وَ أَبُونا شَیخٌ کبیرٌ؛(۱۲) ما آنها را آب نمی دهیم تا چوپان ها همگی خارج شوند؛ و پدر ما پیرمرد کهنسالی است (و قادر بر این کارها نیست.)» روشن است که این مکالمه در نهایت ایجاز صورت گرفته و هیچ کلام زایدی مطرح نشده است. حتی هنگامی که آن حضرت گوسفندان آنان را سیراب کرد، بدون گفتن کلمه ای از آنان فاصله گرفت و به جایگاه خویش بازگشت «فَسَقی لَهُما ثُمَّ تَوَلَّی إِلَی الظِّل؛(۱۳) موسی برای (گوسفندان) آن دو آب کشید؛ سپس رو به سایه آورد». این امر نشان می دهد که رعایت اختصار و میزان ضرورت، از شاخص های گفتگوی مطلوب با نامحرم است.
پی نوشت ها
۱. مستدرک الوسایل، حدیث ۱۶۶۹۰.
۲. وسایل الشیعه، حدیث ۲۵۴۱۷.
۳. مستدرک الوسایل، حدیث ۱۶۶۹۱.
۴. مستدرک الوسایل، حدیث ۱۶۶۹۴.
5. وسایل الشیعه، حدیث ۲۵۴۱۶.
۶. وسایل الشیعه، حدیث ۲۵۴۱۹.
۷. وسایل الشیعه، حدیث ۲۵۴۱۸.
۸ . سوره یوسف، آیه ۳۳.
۹ . بحار الانوار، ج ۷۳، ص ۳۶۳.
۱۰ . بحار الانوار، ج ۴۶، ص ۲۴۷.
۱۱ . سوره احزاب، آیه ۳۲.
۱۲ . سوره قصص، آیه ۲۳.
۱۳ . سوره قصص، آیه ۲۴.