سرمشق های اخلاقی در سبک زندگی امام خمینی (ره)
امام خمینی(ره) به عنوان عالمی مجاهد، فقیهی وارسته و عارفی دین مدار و متخلق به اخلاق الهی تمام تلاش و توان خود را بر این مبذول داشته که سبک زندگی او برگرفته از سیره و روش حضرات معصومین(علیهم السلام) باشد. از آنجا که ایشان پیشرو و پیش قدم در مسیر سبک زندگی اهل بیت(ع) بوده از این رو زندگی ارزشمندشان به عنوان یک رهبری دینی می تواند درس های ماندگار و آموزی برای همگان داشته باشد.
شش سرمشق اخلاقی در سبک زندگی امام خمینی (ره)
سرمشق اول: حسن خلق و مهرورزی در خانه و خانواده
یکی از مهمترین و زیباترین جلوه ها و سرمشق های سبک زندگی امام خمینی (ره) حسن خلق و مهرورزی با اطرافیان بوده است. حسن خلق گامی هدفمند در جهت برقراری ارتباط مؤثر است و ارتباط در حوزه های مختلف خانوادگی، شغلی، تحصیلی و زناشویی را آسان و راحت می نماید. با دقت و بررسی و تحقیق در منابع اسلامی و روایی می توان مصادیق روشنی را من باب حسن خلق برشمرد، به طوری که برخی محققان بر این باورند که حسن خلق دارای هشت مؤلفه ی عینی است، از جمله: ۱-الفت گیری و الفت پذیری، ۲-نرم خویی و انعطاف پذیری، ۳-خوش گفتاری، ۴-خوش رویی، ۵-شوخ طبعی، ۶-خرسندی در خوشایندها و عصبانی نشدن در ناخوشنودی های، ۷-مهار خشم، ۸-گشایش برخانواده،[۱] با بررسی خاطرات و یاداشت هایی که از زندگی امام خمینی(ره) به جای مانده می بینیم که زندگی با برکت ایشان مصداق بارز این موارد یاد شده می باشد.
حکایت مهرورزی امام: (الهی قربانت بروم)؛ نامه محبت آمیز و پر از مهر امام خمینی (ره) به همسر گرامیشان به خوبی گویای برخورد ملاطفت آمیز و همراه با حسن خلق امام می باشد، که الگوی اخلاقی برخاسته از منابع دقیق اسلامی است. امام خمینی (ره) در بیانی عاشقانه و محبت آمیز همسرشان را این‌چنین مورد خطاب قرار می دهند: «تصدقت شوم، الهی قربانت بروم، در این مدت که مبتلابه جدایی از آن نور چشم عزیز و قوت قلبم گردیدم، متذکر شما هستم، و صورت زیبایت در آینه قلبم منقوش است، …صد حیف که محبوب عزیزم همراه من نیست.»[۲]
سرمشق دوم: تکریم و احترام همسر
یکی از نمودهای حسن خلق در زندگی، تکریم و احترام اهل منزل است، منابع روایی در خصوص شیوه و سبک زندگی پیامبراکرم(صلی الله علیه و اله) که بهترین و برترین اسوه زندگی است این چنین نقل کرده اند: «أقرَبُکُم مِنّی مَجلِسا یَومَ القِیامَهِ، أحسَنُکُم خُلُقا و خَیرُکُم لِأَهلِهِ؛[۳] : در روز قیامت، آن کس از شما به من نزدیکتر مىنشیند که خوشاخلاقتر، و براى خانوادهاش بهتر است.»
حکایت امام؛ یکی از اعضای خانواده امام تعریف می کنند مادر ما اگر سر سفره نمی نشست، امام غذا نمی خورد، منتظر می ماندند و لو اینکه همه سر سفره حاضر باشند و وقتی که والده مان می آمد آقا شروع به خوردن غذا می کردند.[۴] اگر روزی خانم غذا تهیه می کردند، هر چقدر هم که بد می شد، کسی حق اعتراض نداشت و امام از آن غذا تعریف می کردند. امام به ما می گفتند: «هیچ کس مادر شما نمی شود.»[۵]
سرمشق سوم: فداکاری، ایثار و همکاری
یکی دیگر از شاخص های اخلاقی و دینی فداکاری، ایثار و همکاری در تعامل با دیگران است، زندگی بدون فداکاری و ایثار بویی از انسانیت و اخلاق مداری ندارد، روحیه فداکاری و ایثار موجب می شود انسان تنها منافع و خواسته های خود را نبیند، بلکه به جهت رفع نیاز ها و خواست های دیگران اقدام نماید. امام خمینی(ره) در تمام عرصه های زندگی به نوعی حماسه ای از روحیه فداکاری، ایثار و همکاری را به نمایش گذاشته بود، از جمله در محیط زندگی و خانوادگی تا جایی که ایجاب می کرد و مقدور بود در این زمینه کوتاهی نمی کرد، به طور نمونه همسر امام خمینی(ره) تعریف می کند، چون بچه هایشان شب خیلی گریه می کردند تا صبح بیدار می ماندند، امام شب را تقسیم کرده بودند، به طوری که ساعتی از شب امام بچه ها را نگهداری می کردند و همسر امام می خوابید، روزها بعد از تمام شدن درس، امام ساعتی را به بازی با بچه ها اختصاص می دادند تا کمک خانم در تربیت بچه ها باشد.[۶]
حجت الاسلام واعظ طبسی نقل می کند پس از ماجرای ۱۵ خرداد خدمت امام مشرف شدم وقتی جزئیات و صدمات که به مردم را برای امام بیان کردم ایشان ۲۰ دقیقه اشک ریختند و منقلب شدند.
سرمشق چهارم: مهربانی و عطوفت با فرزندان
در نوع تعامل و رفتار امام خمینی(ره) با فرزندان و کودکان این چنین نقل شده است که، مهربانی و دوستی ایشان نسبت به فرزندان همواره عیان بود، به طوری که یکی از فرزندان ایشان در این خصوص این چنین بیان می دارد که امام با افراد خانواده بسیار گرم و مهربان بودند در عین این که ما از ایشان به دلیل جذبه ای که داشت حساب می بردیم در همان حال خیلی گرم، مهربان و صمیمی بودند، امام همه اولادشان را به یک نظر نگاه می کردند و به همه به یک اندازه محبت می فرمودند، به طوری که بعد از این همه سال ما هنوز متوجه نشدیم امام کدام فرزندشان را بیشتر دوست دارد.[۷] این شیوه و تعامل دوستی در خانه به خوبی ریشه در منابع روایی و اخلاقی دارد کما اینکه در منابع روایی نقل شده است: «اِنَّ النَّبىَّ صلى الله علیه و آله اَبصَرَ رَجُلاً لَهُ وَلَدانِ فَقَـبَّلَ اَحَدَهُما وَتَرَکَ الخَرَ . فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله : فَهَلاّ واسَیتَ بَینَهُما؛[۸] پیامبر -صلى الله علیه و آله- کسى را دیدند که دو فرزند داشت. یکى را بوسید و دیگرى را رها کرد. پیامبر خدا به او فرمودند : چرا میان آنان یکسان عمل نکردى؟»
سرمشق پنج: الگوی عملی برای تربیت
گاهی برخی افراد برای تربیت و اصلاح رفتار دیگران تنها از ابزار زبان استفاده می کنند این در حالی است که منابع روایی روش کاربردی و اثر بخشی را در پیش روی همگان قرار داده و این چنین سفارش می کنند: « کُونُوا دُعَاهً لِلنَّاسِ بِغَیْرِ أَلْسِنَتِکُمْ لِیَرَوْا مِنْکُمُ الْوَرَعَ وَ الِاجْتِهَادَ وَ الصَّلَاهَ وَ الْخَیْرَ فَإِنَّ ذَلِکَ دَاعِیَه؛[۹] امام صادق (علیه السّلام) فرمود: با غیر زبان خویش مردم را (بکیش و مذهب خود) دعوت کنید، مردم باید ورع و کوشش و نماز و خیر شما را ببینند، اینها خود دعوت کننده باشند. اینکه امام خمینی(ره) در خصوص عبادت و بندگی حق تعالی و دعا و مناجات با خدای متعال و مأنوس بودن با قرآن تا چه اندازه جهد و کوشش داشتند بر کسی پوشیده نیست که در این زمینه استاد و الگوی کاملی بودند، در خصوص رفتار خانوادگی نیز از ایشان نقل شده است: گاهی اوقات، امام بدون اینکه چیزی به ما بگوید به بهانه ای به آشپزخانه می رفتند، و برای ما چای می ریختند. البته ما از این رفتار امام شرمنده می شدیم ولی امام با این کار می خواست کمال مهمان نوازی را به ما نشان دهد.[۱۰]
سرمشق ششم: مهروزی با مردم
جلوه های عطوفت، مهربانی و حسن برخورد امام خمینی (ره) صرفاً به محیط خانه و خانواده خلاصه نمی شد به عبارتی این چنین نبود که تنها اعضای نزدیک ایشان راوی مهربانی و حسن خلق ایشان بوده باشند، یکی از سرمشق های حسن رفتار امام به حسن رفتار اجتماعی ایشان بر می گردد، ایشان مردم دار و مردم دوست بودند درد و رنج مردم را درد و رنج خود می دیدند، از این رو هرگاه مردم را در گرفتاری و مصیبتی مشاهده می کردند منقلب می شدند. حجت الاسلام واعظ طبسی نقل می کند پس از ماجرای ۱۵ خرداد خدمت امام مشرف شدم وقتی جزئیات و صدمات که به مردم را برای امام بیان کردم ایشان ۲۰ دقیقه اشک ریختند و منقلب شدند.[۱۱]
پی نوشت ها:
[۱]. سید مهدی خطیب، مهارت های زندگی، ص۳۴.
[۲]. ابراهیم اقلیدی، رازهای همسرداری، ص۱۴.
[۳]. عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج۲، ص ۳۸، ح۱۰۸.
[۴]. رسول سعادتمند، درسهایی از امام مهر امام، ص ۱۵.
[۵]. ستوده، پابه پای آفتاب، ج۱، ص۹۲و ۹۷ به نقل از فریده مصطفوی(دختر امام خمینی)
[۶]. سیزیان، زندگی به سبک روح الله، ص ۲۹، به نقل از خانم طباطبایی(عروس امام)
[۷]. مهدی محمدی صیفار، مشق مهر، سیره خانوادگی علما و بزرگان دین، ص ۷۸.
[۸]. ابن اشعث، محمد بن محمد، الجعفریات (الأشعثیات)، ص۵۵.
[۹]. کلینی، الکافی، ج۲، ص۷۸، ح۱۴.
[۱۰]. مهدی محمدی صیفار، مشق مهر، سیره خانوادگی علما و بزرگان دین، ص ۱۳۱.
[۱۱]. رسول سعادتمند، درسهایی از امام مهر امام، ص ۱۱۷.