اختلال شخصیت ضد اجتماعی و علائم اختلال شخصیتی
اختلال شخصیت ضد اجتماعی ( antisocial disorder ) که گاهی با نام های سایکوپات و سوسیوپات نیز از آن یاد می شود، به ناتوانی شخص در تن دادن به هنجار های اجتماعی گفته می شود، به طوری که جنبه های متعددی از رفتارهای فرد در نوجوانی و بزرگسالی تحت تاثیر این ناتوانی قرار می گیرد.
همانطور که از این تعریف مشخص می شود، این اختلال از دوران کودکی نشات می گیرد و شکل و عمق روابط والد-فرزندی در شکل گیری این قبیل اختلالات بسیار تاثیرگذار است.
نرخ شیوع اختلال سایکوپاتی چقدر است؟
میزان شیوع اختلال شخصیت ضد اجتماعی بین دو تا سه درصد است.
قابل توجه است که این اختلال بیشتر در نواحی فقیرنشین شهری دیده می شود که دلیل آن می تواند عدم رشد فرهنگی-مذهبی، پایین بودن سطح اقتصاد، فقر محیط آموزشی، عدم دسترسی به اکثر امکانات عمومی شهری، اعتیاد و انحرافات اجتماعی و عواملی از این دست باشد.
درصد این اختلال در ایران تفاوت چندانی با دیگر کشورهای جهان ندارد و برخی از مطالعات آن را ۲ تا ۳ درصد (منبع) و برخی دیگر حتی تا ۵ درصد (منبع) هم گزارش کرده اند.
اختلال شخصیت ضد اجتماعی در مردان رایج تر است یا زنان؟
بالاترین نرخ شیوع اختلال شخصیت ضد اجتماعی، در نمونه های مردان دیده می شود. این نرخ به ویژه در مردانی که دچار اختلال مصرف الکل (بیش از ۷۰درصد) یا اختلالات جنسی هستند و نیز در زندانیان بیشتر است.
تعداد پسربچه هایی که به این اختلال دچار هستند، بیشتر از دختران است. دختران معمولا پیش از رسیدن به سن بلوغ و پسرها حتی زودتر از بلوغ، علائم این اختلال را از خود نشان می دهند.
این اختلال الگویی خانوادگی دارد، به طوری که شیوعش در بستگان درجه اول و همچنین مردان مبتلا به این اختلال پنج برابر بیشتر از سایر گروه های خانواده سالم است.
تفاوت آنتی سوشیال بودن با بزهکاری چیست؟
زمانی که صحبت از سایکوپات به میان می آید منظور شخصی است که با نوع رابطه اش با دیگران باعث به وجود آمدن مشکل می شود. همچنین منظور ما از سوسیوپات نیز شخصی است که با نوع رابطه اش با دیگران باعث آزار شخص مقابل می شود.
در نتیجه این دو اصطلاح مفهومی بسیار نزدیک با اختلال شخصیت ضد اجتماعی دارند و معمولا همراه با این اختلال نام برده می شوند.
نکته قابل توجه این که هر چند مشخصه بارز این اختلال، اعمال و رفتار ضد اجتماعی یا خلاف قانون است اما این اختلال مترادف با بزهکاری (criminality) نیست.
اختلال شخصیت ضد اجتماعی با رفتارهای بزهکارانه متفاوت است، از این رو که اولی تمام حوزه های زندگی فرد را درگیر می کند ولی اگر تنها تظاهر وضعیت کسی رفتار ضداجتماعی گونه باشد باید او را طبق DSM5 به عنوان فرد دچار رفتار بزهکارانه بدون اختلال شخصیت ضد اجتماعی طبقه بندی کرد .
سن شروع اختلال شخصیت ضد اجتماعی
معمولا این اختلال قبل از پانزده سالگی شروع می شود و سیر رو به رشدی را طی می کند. سیر اختلال بدین صورت طی می شود که کودک در ابتدا دچار اختلال بیش فعالی است.
تشخیص این اختلال در کودک بسیار اهمیت دارد، زیرا اگر به موقع تشخیص داده نشود، این اختلال به رشد خود ادامه دهد در ادامه کودک دچار اختلال سلوک خواهد شد.
این آغاز خرابکاری های او در اجتماع و خانواده خواهد بود و سپس اگر سلوک کودک کنترل نشود بعد از سن ۱۸ سالگی شخص دچار اختلال شخصیت ضد اجتماعی شده و دایره خرابکاری های او نیز وسیع تر می شود.
ریسک فاکتورهای اختلال شخصیت ضداجتماعی چیست؟
برخی از عوامل ریسک بروز این اختلال را در فرد افزایش می دهند، از جمله:
- اختلال سلوک در کودکی
- پیشینه خانوادگی اختلال شخصیت ضد اجتماعی و یا سایر اختلالات شخصیت و بیماری های روانی
- قرار گرفتن در معرض کودک آزاری و یا بی توجهی در دوران کودکی
- زندگی خانوادگی بی ثبات، خشونت بار یا از هم گسیخته در دوران کودکی
- نبودن والدین (غفلت)
- تنبیه کردن مکرر کودک و بی توجهی
- والدین دارای سطح سواد پایین
- فقر و گرسنگی کشیدن در زمان کودکی
- بیمار بودن والدین در زمان کودکی که باعث می شود کودک روحیه خودش را از دست بدهد
- والدین دارای بیماری روانی
علائم اختلال شخصیت ضد اجتماعی چیست؟
بیماران دچار اختلال شخصیت ضد اجتماعی یا سایکوپات ها با اینکه ممکن است دارای ظاهری طبیعی و گرم و صمیمی باشند ولی در زندگی شخصی آنها مواردی دیده می شود که اصلا مثبت نیستند، از جمله دروغ گویی، فرار از مدرسه و فرار خانه، دزدی، دعوا، سوءمصرف مواد و اعمال غیر قانونی.
روان آزارها، درمانگران جنس مخالف خود را اغلب تحت تاثیر جنبه های مبالغه آمیز و اغواگرانه خود قرار می دهند، در صورتی که ممکن است به چشم درمانگران هم جنس خود افرادی پرتوقع و فریبنده جلوه کنند.
این دسته از بیماران هیچ گونه علائمی از بیماری افسردگی یا اضطراب را از خود بروز نمی دهند، اما نکته قابل توجه این است که این بیماران میزان تهدید به خودکشی و به طور کلی اشتغال ذهنی درمورد مسائل جسمی زیادی را دارند.
توجیحاتی که یک فرد دچار اختلال شخصیت ضد اجتماعی در خصوص رفتارهای ضد اجتماعی اش می تواند عنوان کند به گونه ای است که دیگران فکر می کنند واقعا او از سر بی فکری و بی توجهی آن رفتارهای پرخطر را انجام داده است. اما باید دقت شود که به هیچ وجه این توجیحات دارای محتوای ذهنی و هذیان یا هر علامت تفکر غیر منطقی دیگری نیست و حتی آنها در اکثر مواقع از حس واقعیت سنجی و هوش بالایی برخوردار هستند.
روان آزارها بسیار فریب کار هستند و با زبان نرم و چربشان، دیگران را تحت تاثیر قرار می دهند و مردم را در دام مشارکت در طرح های خود می اندازند. طرح هایی که شامل راه های ساده پول دار شدن یا کسب شهرت است و نهایتاً ممکن است فرد در وادی فساد مالی، مشکلات اجتماعی، فرهنگی و اخلاقی بیندازد.
بیماران مبتلا به اختلال شخصیت ضد اجتماعی هیچ زمان راست نمی گویند و هرگز نمی شود به آنها اعتماد کرد.
به طور کلی، به هیچ ارزش اخلاقی پایبند نیستند.
اختلالات جنسی، همسر آزاری، کودک آزاری و رانندگی هنگام مستی از رفتارهای شایع در این دسته از بیماران به حساب می آید.
جالب آن جا است که بیماران اختلال شخصیت ضد اجتماعی بعد از مرتکب شدن اعمال ناخوشایند، هیچ گونه احساس پشیمانی را تجربه نخواهند کرد و از عملکرد خود بسیار راضی هستند و عذاب وجدان نمی گیرند.
به طور خلاصه علائم اختلال سایکوپتی عبارتند از:
الگوی نافذی از بی اعتنایی و نقض حقوق دیگران که از پانزده سالگی آغاز شده و با سه مورد یا بیشتر موارد زیر مشخص می شود:
- عدم رعایت هنجارهای اجتماعی در زمینه رفتارهای قانونمند که به صورت ارتکاب مکرر اعمالی مشخص می شود که زمینه ساز بازداشت آنها می شود.
- فریب کاری که با دروغ گویی مکرر، کاربرد اسامی مستعار، کلاهبرداری از دیگران جهت دستیابی به منفعت یا کسب لذت شخصی مشخص می شود.
- ناتوانی در درک عواقب منفی رفتار یا عبرت گرفتن از آنها
- تکانشگری یا ناتوانی در برنامه ریزی قبلی
- تحریک پذیری و پرخاشگری که با درگیری و جدال جسمی مشخص می شود.
- بی احتیاطی نسبت به سلامت خود و دیگران
- فقدان پشیمانی که با بی تفاوتی یا دلیل تراشی برای صدمه زدن، دزدی یا بدرفتاری از دیگری مشخص می شود.
- بی مسئولیتی مستمر که با ناتوانی مکرر در حفظ یک شغل ثابت یا پرداخت تعهدات مالی مشخص می شود.
- شواهدی از شروع اختلال سلوک باید قبل از پانزده سالگی وجود داشته باشد.
تربیت خانواده چه نقشی در آنتی سوشال شدن فرزندان دارد؟
در خانواده این افراد از نظر روابط والد-فرزندی، از زمان کودکی مشکل وجود دارد؛ به این صورت که والد برای کودک خط و مرز خیلی سختگیرانه تعیین می کند و در نظم با او مشکل داشتند.
رفتارهای خوب و بد به کودک آموزش داده نشده است. مثلا بسیاری از کودکان در سن ۵-۶ سالگی اگر پولی را در گوشه ای ببینند آن را حتما بر می دارند و استنباط می کنند که آن پول مال آنها است.
زیرا در واقع تفاوتی بین مال خود و مال دیگران قائل نیستند و واقعیت را به خوبی درک نمی کنند و این عدم درک کودکان از طرف والدین باعث مستعد شدن کودک برای این اختلال در بزرگسالی می شود.
علاوه بر تربیت، محیط خانوادگی نیز نقش مهمی در ابتلا به اختلال سلوک در کودک دارد. بد رفتاری با کودک، خشونت، محیط های خانوادگی بهم ریخته و پر از استرس و بیکاری والدین همگی از فاکتورهایی هستند که فرد را نسبت به این اختلال مستعد می کنند.
نوع دوستان، تاثیرپذیری از آنان و محله ای که کودک در آن زندگی می کند نیز در ابتلا به این اختلال نقش دارند.
تشخیص اختلال ضداجتماعی (آنتی سوشال)
شناسایی بیمار کار ساده ای نیست. شما با بیماری بسیار هوشیار و آگاه رو به رو هستید.
باید دقت شود که ماهرترین درمانگران و روانشناسان هم در مقابل این دسته از بیماران فریب می خورند. بیمارانی که اختلال شخصیت ضد اجتماعی دارند به راحتی می توانند در مقابل درمانگر خود فیلم بازی کنند و خود را در جلسه مشاوره روانشناسی فردی آرام و قابل اعتماد نشان دهند اما در پس این نمای ظاهری یا نقاب فرزانگی، تنش، خصومت، تحریک پذیری و خشم پنهان شده است.
درمانگران برای آنکه بتوانند بهتر فرایند درمان را پیش ببرند و در تله این بیماران نیافتند، باید از مصاحبه بالینی و مصاحبه پرفشار (stress interview) استفاده کنند.
در این صورت، مراجع به خاطر تناقض های مکرری که در پاسخ هایش وجود داشت به شدت مورد عتاب قرار می گیرد و با او مقابله می شود.
همبودی سایر اختلالات روانی با اختلال شخصیت ضداجتماعی
معمولا افرادی که دارای اختلال شخصیت ضد اجتماعی هستند، علاقه ای به پذیرش وجود مشکل در خود ندارند.
اغلب این اطرافیان هستند که به رفتارشان مشکوک می شوند و از آنها می خواهند برای درمان مراجعه کنند.
با این حال، در مواردی خود بیمار به دلیل مشکلات دیگری مانند افسردگی، اضطراب و انفجار خشم و یا برای درمان اعتیاد به پزشک مراجعه می کند.
رفتار با بیمار مبتلا به اختلال شخصیت ضداجتماعی
اگر یکی از اعضا خانواده شما دچار اختلال شخصیت ضد اجتماعی است بسیار حائز اهمیت است که نحوه برخورد خود را با او سامان دهید تا از حداقل ترین ضربه نیز در خانواده جلوگیری شود.
بسیار مهم است که نحوه برخورد درست شما با این افراد چطور باشد.
باید بیاموزید که چگونه حریم شخصی خود را در برخورد با این افراد حفظ کنید و همچنین مرز خود را تا حد ممکن حفظ کنید.
همانطور که گفته شد، درصد بروز خشونت خانگی، خشونت در قبال همسر و کودکان، در این بیماران زیاد است. بنابراین، خانواده باید اصول مراقبت از خود در برابر رفتارهای خطرناک بیمار را بیاموزند.
برای یادگیری این مهارت ها نیاز است که خانواده هایی که دارای بیماری با اینگونه اختلال شخصیت هستند از متخصص سلامت روان برای یاد دهی این مهارت ها استفاده کنند.
زندگی با روان آزارها کار ساده ای نیست. معمولا دروغ های زیادی به شریک زندگی خود می گویند و در این کار آنقدر ماهر هستند که به ندرت می توان دست آنها را رو کرد.
رفتار سایکوپات ها بسیار جذاب است، بنابراین به سادگی قربانی خود را برای ازدواج متقاعد می کنند. این رفتار اغواگرانه و جذاب با هدف جذب و اسیر کردن فرد انجام می شود تا در آینده بتوانند با خیال راحت به رفتارهای خلاف قانون و ناراحت کننده خود ادامه دهند.
حتی اگر قربانی در جایی متوجه گیر کردن در این دام شود و تلاش کند در مقابل فریب های بیمار مقاومت کند، سایکوپات با بدخلقی، عصبانیت، غر زدن، گریه و هر روش دیگری سعی خواهد کرد شرایط را به نفع خود تغییر دهد.
در این شرایط، انتظار ابراز پشیمانی از سمت او نباشید. این دسته بیماران هیچ گونه احساس پشیمانی و گناهی در خود ندارند و بحث را به نحوی مدیریت می کنند که اطرافیان خود را مقصر شرایط بدانند. در بحث با این افراد، آنقدر با تهمت و برچسب های واهی بمباران خواهید شد که حتی خود نیز آنها را باور خواهید کرد.
عدم وجود همدلی مهم ترین مشخصه رفتاری این دسته بیماران در زندگی با اطرافیان و عزیزانشان است. رفتار آنها ناجوانمردانه است، از شما استفاده می کنند تا به آنچه می خواهند برسند.
چگونه از اختلال شخصیت ضد اجتماعی پیشگیری کنیم؟
در واقع هیچ راه مطمئنی برای پیشگیری از ابتلا به این اختلال وجود ندارد، زیرا ریشه در دوران کودکی سخت شخص دارد.
معلمان و والدین باید بتوانند نشانه های اولیه این اختلال را در کودک شناسایی کنند تا از ابتلا شخص در بزرگسالی جلوگیری شود.
آیا اختلال شخصیت ضد اجتماعی درمان دارد؟
اختلال شخصیت ضد اجتماعی هنگامی که در کسی پیدا می شود، دیگر سیری بی فروکش را طی خواهد کرد. یعنی دیگر امکان جلوگیری از آن وجود ندارد به طوری که اوج رفتارهای ضداجتماعی بیمار در اواخر دوران نوجوانی از او سر می زند.
پیش آگهی این اختلال متغیر است. برخی گزارش می دهند که بیمار با پا به سن گذاشتن از علائمش کاسته می شود.
بسیاری از این بیماران دچار دردهای روان تنی و شکایات متعدد جسمی هم هستند.
درمان شخصیت آنتی سوشیال
سایکوپات ها اگر در جای ثابتی مثلا بیمارستان بستری شوند، اغلب به روان درمانی تن می دهند. ولی اگر خود را در میان عده ای همانند خود یافتند، انگیزه درونی خود را برای تغییر از دست می دهند و مانند قبل به اعمال نادرست خود ادامه می دهند.
برای آنکه بتوان فرایند درمان را آغاز کرد ابتدا لازم است محدودیت ها و قوانینی محکم برای بیمار از طرف درمانگر وضع شود. درمان ممکن است شامل مدیریت خشم و خشونت، درمان اعتیاد و درمان سایر مشکلات سلامت روان باشد.
دارودرمانی برای شخصیت ضد اجتماعی
برای مقابله با علائم ناتوان کننده مثل اضطراب، خشم و افسردگی باید از دارودرمانی استفاده شود. از آنجا که اغلب بیماران اختلال شخصیت ضد اجتماعی، سوءمصرف مواد دارند باید داروها را حساب شده مصرف کنند.
اگر در بیمار شواهدی از بیش فعالی (ADHD) مشاهده شد، محرک های روانی مانند ریتالین ممکن است برایش مفید واقع شود. برای جلوگیری از بروز رفتارهای تکانشی بیمار نیز می توان از داروهای ضد تشنج مانند کاربامازپین استفاده شود.