اشاره به شرایط توبه در آیات قرآن

از نشانه های توبه واقعی از نظر قرآن، جبران خطاها و اصلاح خویش است.

۱- پشیمانی از گذشته

اصلی ترین شرط توبه این است که تائب، از عمل گذشته خود پشیمان شده باشد. قرآن درآیاتی چند از جمله (إِلَّا مَنْ تابَ)[۱] و یا (إِلَّا الَّذِینَ تابُوا)[۲] که نماد پشیمانی است استفاده کرده.

امام علی (ع) فرمود:

مَن نَدِم فَقد تابَ[۳]

کسی که پشیمان شود به تحقیق توبه کرده است.

۲- تصمیم بر ترک گناه در آینده

شرط دیگر توبه، تصمیم بر ترک گناه در آینده است این شرط را می توان از این آیه استفاده نمود:

فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ وَ مَنْ یغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا اللَّهُ وَ لَمْ یصِرُّوا عَلی ما فَعَلُوا وَ هُمْ یعْلَمُونَ[۴]

برای گناهان خویش آمرزش طلبند و جز خدا چه کسی است که گناهان را بیامرزد و دانسته بر خلافهایی که کرده اند پافشاری نکنند.

۳- جبران خطاهای گذشته

یکی از نشانه های توبه واقعی از نظر قرآن، جبران خطاها و اصلاح خویش است:

أَنَّهُ مَنْ عَمِلَ مِنْکمْ سُوءاً بِجَهالَهٍ ثُمَّ تابَ مِنْ بَعْدِهِ وَ أَصْلَحَ فَأَنَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ[۵]

هرکس از شما ازروی جهالت عمل زشتی مرتکب شود سپس توبه نماید و خود را اصلاح کند، در آن صورت خداوند آمرزنده و مهربان است.

علامه طباطبایی (ره) می فرماید:

مقید کردن توبه به اصلاح، برای این است که توبه وقتی محقق می شود که از روی حقیقت باشد؛ زیرا کسی که حقیقتاً به سوی خداوند سبحان بازگشت کرده و به وی پناه بَرَد هرگز خود را به پلیدی و گناه آلوده نمی کند.[۶]

شخصی در محضر امام علی (ع) گفت: «استَغفِرُاللّه». امام به او فرمود:

«أَتَدری مَاالاستِغفارُ؟

آیا می دانی استغفار چیست؟

إنَّ الاستِغفارَ دَرَجَهُ العِلّیینَ وَ هُوَ اسمٌ واقِعٌ عَلی سِتَّهِ مَعانٍ: أَوَّلُها النَّدَمُ عَلی ما مَضی، الثانی العَزمُ عَلی تَرک العَودِ الَیهِ أَبَداً

همانا استغفار درجه علّیین است و آن اسمی است که به شش معنی واقع می شود: اوّل از آنها پشیمانی بر گذشته است. دوم، عزم برگشت ننمودن به آن گناه تاابد است

وَالثّالِثُ أَن تُؤَدِّی الی الَمخلُوقینَ حُقُوقَهُم حَتّی تَلقَی اللّهَ سُبحانَهُ أَملَسَ لَیسَ عَلَیک تَبِعَهٌ الرّابعُ أَن تَعمِدَ الی کلِّ فَریضَهٍ عَلَیک ضَیعتَها فَتُودِّی حَقَّها

سوم این که حق مردم را اداء کنی تا خدا را پاکیزه ملاقات کنی و حقی از مردم برعهده تو نباشد. چهارم این که به سوی هر فریضه ای که ضایع کرده ای روی آوری و حقّ آن را اداء کنی

وَالخامِسُ أَن تَعمِدَ الَی اللَّحمِ الَّذی نَبَتَ عَلَی السُّحتِ فَتُذیبُه بِالاحزانِ حَتّی تَلصَقَ الجِلدُ بِالعَظمِ وَ ینشَأَ بینَهُما لَحمٌ جَدیدٌ وَالسّادِسُ أَن تُذیقَ الجِسمَ أَلَمَ الطّاعَهِ کما أَذَقتَهُ حَلاوَهَ المَعصِیهِ، فَعِندَ ذلِک تَقُولُ أَستَغفِرُاللّهَ

پنجم اینکه گوشتی که به واسطه حرام روییده شده را به واسطه اندوه ها آب کنی تا پوست به استخوان بچسبد و گوشت تازه روییده شود. و ششم آن که درد و رنج فرمانبرداری رابه جسم بچشانی؛ چنان که شیرینی معصیت را به آن چشانده بودی.»[۷]

در این حدیث شریف حضرت علی (ع) به شش امراشاره فرموده است که با توجّه به روایات دیگر باب توبه، می توان گفت دو امر اوّل همان دو رکن اساسی توبه است، و دو امر بعدی شرایط قبولی توبه اند، و دو امر آخر از شرایط کمال توبه می باشند.

پرسش: اگر کسی فعل حرامی را سهواً یا عمداً انجام داده برای اینکه توبه اش قبول شود چه باید کند؟

پاسخ: با پشیمانی از گناه و تصمیم بر ترک آن در آینده توبه حاصل می شود و چنانچه نیاز به قضا یا جبران دارد، باید تدارک کند.[۸]

پی نوشت ها:
[۱] . مریم/ ۶۰، فرقان/ ۷۰.
[۲] . بقره/ ۱۶۰.
[۳] . غررالحکم، ص ۱۹۴.
[۴] . آل عمران/ ۱۳۵.
[۵] . انعام/ ۵۴؛ نساء/ ۱۴۶.
[۶] . المیزان ج ۷، ص ۱۴۸.
[۷] . نهج البلاغه، حکمت ۴۰۹.
[۸] . استفتائات امام، ج ۳، ص ۵۸۵، س ۵۲ و ۵۷.