مقایسه بزرگداشت انقلاب اسلامی با سایر کشورها
در تاریخ حیات سیاسی هر ملتی روزهایی وجود دارد که به دلیل حوادثی که در آن روزها اتفاق افتاده، از قبیل انقلاب یا استقلال ملی، به روزهایی تاریخی و با شکوه بدل گشته و گاه به یک سنت بزرگداشت تبدیل شده اند. در بسیاری از کشورها بزرگداشت این روز با رژه یا مانور ارتش، جشن و پایکوبی محفلی و یا سایر مراسم های خاص برگزار می شود. در ایران نیز هر ساله، مراسم سالروز بزرگترین رخداد تاریخی- سیاسی کشور، یعنی پیروزی انقلاب اسلامی با جشن و راهپیمایی پاسداشت می گردد.
در این رابطه، به نظر می رسد ایران تنها کشوری است که سالروز پیروزی انقلاب خود را به صورت راهپیمایی های مردمی سراسری در اقصی نقاط کشور برگزار می کند. در واقع مردم با شرکت خود خواسته و آگاهانه خود در راهپیمایی های سالانه ۲۲ بهمن، در نقاط مختلف کشور، بیعت خود را با رهبر و آرمان های انقلاب اسلامی ابراز می کنند. اهمیت این موضوع تا جایی است که با جرأت می توان گفت راهپیمایی مردم در سالروز پیروزی انقلاب اسلامی در میان شکل های متداول مراسم سایر کشورها، متفاوت و منحصر بوده و به نوعی نماد و رفتار اجتماعی تبدیل گشته و به واقع ماهیت انقلاب را بعد از گذشت چند دهه نشان میدهد.
مراسم روزهای خاص مانند انقلاب یا استقلال در هر کشوری متناسب با آداب و رسوم و فرهنگ آن کشور و به صورتی متفاوت از سایر کشورها برگزار می شود. شکل های معمول این مراسم ها شامل، تعطیل کردن آن روز، اهتزاز پرچم کشور، شلیک توپ جشن و پایکوبی های محفلی و نه عمومی و سمبولیک و… می باشد.
به عنوان مثال در پاکستان روز استقلال این کشور، تعطیل رسمی بوده و طی مراسمی خاص پرچم کشور توسط رئیس جمهور و نخست وزیر به اهتزاز درآمده و مراسمات جشنی نیز در گوشه و کنار کشور در بزرگداشت این روز برگزار می شود. هند نیز با اهتزاز پرچم خود در اقصی نقاط شهرها روز استقلال کشورش را گرامی می دارد. قزاقستان با جشن های محفلی که فقط گروه هایی از مردم در آن شرکت دارند و برزیل نیز با مراسمات پایکوبی به استقبال روز استقلال کشورشان می روند. در کامبوج دانش آموزان در نزدیکی برج استقلال که به عنوان نماد استقلال کامبوج از فرانسه در سال ۱۹۵۳ ساخته شده، بالن هایی را به هوا می فرستند.
در برخی از کشورها مانند روسیه، نیروهای مسلح همزمان با سالروز پیروزی کشور بر آلمان نازی در جنگ جهانی دوم، در یکی از میادین بزرگ مسکو، به رژه نظامی می پردازند.
اما در ایران مراسم سالروز پیروزی انقلاب به شکلی کاملاً متفاوت از این کشورها برگزار می گردد. هر ساله همزمان با ۲۲ بهمن ماه مردم با شرکت در راهپیمایی در اقصی نقاط کشور، این روز را ارج می نهند.
به طور کلی راهپیمایی در اصطلاح به معنای طی کردن مسیری مشترک توسط گروهی از مردم با هدفی واحد می باشد. تاریخچه ی راهپیمایی مردم در دوره ی معاصر، به مبارزات قبل از انقلاب علیه حکومت پهلوی برمی گردد. در آن دوره راهپیمایی های کثیری در مسیر مبارزات مردمی شکل گرفت، اما بزرگترین و منسجم ترین راهپیمایی مربوط به گردهمایی بزرگ مردم در ۱۳ شهریور ۱۳۵۷ – راهپیمایی بعد از نماز عید فطر – می باشد که به محوریت شهید مفتح برگزار گردید.
بعد از آن نیز راهپیمایی های بزرگ و اعتراضی دیگری همچون راهپیمایی ۱۷ شهریور ماه یا راهپیمایی آذر ماه ۵۷ که مصادف با ایام محرم بود، نیز شکل گرفت که در نهایت به پیروزی انقلاب منجر گردید. بعد از انقلاب نیز در سالروز پیروزی انقلاب، مردم جهت اعلام حضور و همبستگی و همچنین دفاع از آرمانهای انقلاب خویش، راهپیمایی می کنند. از این رو در تبیین سیاسی راهپیمایی های ۲۲ بهمن، می توان از یک طرف آن را مربوط به ماهیت پدیده ی انقلاب اسلامی یعنی وجه مردمی بودن انقلاب دانست و از سویی، عاملی جهت تداوم و استمرار انقلاب.
مردمی بودن انقلاب:
گروه یا طبقات مردمی، رهبری و ایدئولوژی سه عنصر اصلی و پایه ی بسیاری از انقلاب های معاصر را شکل می دهند. انقلاب اسلامی ایران نیز گرچه از این سه عنصر پایه، بهره می برد، اما برخی از ویژگی های خاص و منحصر آن باعث گردید که تحیر بسیاری از متفکران و اندیشمندان جهان و به خصوص غرب برانگیخته شود و نسل جدیدی از تئوری های انقلاب پدید آید. از این رو کسانی چون میشل فوکو با سفر به ایران اذعان می کنند که این انقلاب پدیده‌ای نو و منحصربه فرد است.
در کنار مذهبی بودن انقلاب و رهبری واحد، حضور مردمی، یکی از ارکان مهم و منحصر انقلاب ایران می باشد. گرچه عنصر مردمی بودن در سایر انقلاب ها نیز به چشم می خورد و «انقلاب که خود از تکامل یافته ترین انواع تحولات سیاسی ـ اجتماعی می باشد بدون حضور و مشارکت مردم معنا و مفهومی ندارد، اما حضور مردم در انقلاب ۵۷ متفاوت از سایر انقلاب ها می باشد.» [۲] درواقع ویژگی منحصر رکن مردمی بودن انقلاب اسلامی آن است که بیشتر مردم اعم از زن و مرد، از هر صنف و طبقه ای مانند کشاوران، کارگران، اصناف، کارکنان دولت، دانشجویان و دانش آموزان شهرى و روستایى و… در آن حضور داشتند و بر سر اهدافی یکسان، شعارهایى واحد سر مى دادند. با وجود آن که حرکت انقلابى در ایران بر پایه ارزش های اسلامی بود، اما بسیاری از اقلیت های مذهبی نیز هم صدا با سایر مردم در آن شرکت نمودند. به عبارتی «در انقلاب اسلامی ایران، نه از مبارزات طبقاتی یا حتی در مفهومی گسترده‌تر جبهه‌بندی اجتماعی اثری است و نه از یک دینامیک سیاسی انقلاب پیش‌برنده یا اقدامات انقلابی طبقه‌ی پیشرو…» [۳] بلکه آن چه رخ داد، حضور فعال و گسترده ی قاطبه ی مردم بود.
این در حالیست که بررسی بسیاری از انقلاب ها مانند انقلاب فرانسه، کوبا، روسیه و یا چین بیانگر آن است که فقط بخش یا طبقه ای از مردم در آن انقلاب ها مشارکت داشتند. انقلاب فرانسه، انقلاب اشراف و بورژواها بود؛ انقلاب کوبا با تکیه بر نظامیان صورت گرفت و انقلاب روسیه و چین نیز توسط کارگران و کشاورزان به وقوع پیوست.
فوکو نیز به این ویژگی خاص انقلاب اسلامی ایران توجه کرده و بر دو عنصر ارادی مهم در انقلاب ایران تأکید می‌کند: یکی اراده‌ی جمعی مردم در تغییر خود و نهادهای اجتماعی و دوم نقش امام (ره) در حوادث انقلاب. «وی اراده‌ی جمعی را مظهر قدرت مردم ایران برمی‌شمارد و آن را که اندیشمندان یک اسطوره‌ی سیاسی می‌دانستند، در ایران تحقق یافته می‌بیند. فوکو ادعا می‌کند که اراده‌ی جمعی یک ملت را به عیان مشاهده نموده است.» [۴]
امام (ره) نیز به این وجه از انقلاب اهمیت خاصی داده و همواره در سخنان متعدد خود بر نقش مردم در پیروزی انقلاب تأکید کرده اند و فرموده اند: «بسیج توده ها، یکپارچگی و همبستگی اقشار به یکدیگر و حضور آنان در جریان انقلاب و مبارزه با عزم و اراده ای پولادین عاملی عمده در پیروزی و تعیین مقدرات کشور به دست خود مردم به حساب می آید….» [۶] به همین دلیل ایشان «مردم را ولی نعمت مسئولان کشور معرفی کرده و به همه ی مقامات مملکتی سفارش می کردند که طوری با آن ها رفتار کنند که خدا از آن رفتار راضی باشد.» [۵]
تبلور عینى سخنان امام را مى توان در تظاهرات روزهاى عیدفطر، ۱۷ شهریور و یا راهپیمایی تاسوعا و عاشورا در سال ۵۷ در تهران دید که در نهایت به پیروزی انقلاب منجر گردید. گرچه انقلاب اسلامی در سال ۵۷ به پیروزی رسید، اما مردم بعد از آن، طی چند دهه سالروز پیروزی انقلاب خود را با راهپیمایی ارج می نهند که این امر نشانی است از پویایی و ادامه نهضت اسلامی.
راهپیمایی: پویایی و استمرار انقلاب
همچنان که هیچ انقلابی بدون حضور مردمی اتفاق نمی افتد، تداوم هر انقلابی نیز منوط یه حضور مردم در صحنه است و این حضور در انقلاب اسلامی ایران به عینه اثبات شده است. راهپیمایی های مردمی یکی از جلوه های باشکوه حضور و همبستگی مردم می باشد. اصولاً حرکت هاى جمعی و حمایتی توده هاى مردم از قبیل راهپیمایی، اراده ی جمعى و همبستگی آن توده ها را نشان می دهد.
راهپیمایی ها، گذشته از آن که تجلی گر همبستگی و وحدت مردم می باشد، حرکتی است در راستای پاسداری از ارزش ها و آرمان های انقلاب اسلامی و شاخصه ای از بیداری و آگاهی مردم در برابر دشمنان داخلی و خارجی.
اهمیت این شاخص در تداوم و ادامه آرمان های انقلاب در حدی است که می توان گفت چنانچه حمایت های مستمر و گسترده مردم در حوادث پس از انقلاب در بیش از دو دهه اخیر صورت نمی گرفت، انقلاب دچار تزلزل و ناپایداری می گردید. به عبارتی، حضور مردم در راهپیمایی های ۲۲ بهمن ماه در جهت حفظ ارزش های انقلاب بیانگر آن است که انقلاب اسلامی در سال ۵۷ به اتمام نرسیده و همچنان در مسیر تحقق اهداف خود پیش می رود. امام (ره) به این بعد از انقلاب نیز توجه کرده و معتقد بودند «رسیدن به پیروزی آسان تر از حفظ پیروزی است.» [۷] ایشان در این رابطه وحدت کلمه را راهی جهت حفظ و استمرار ارزش های انقلاب دانسته و فرموده اند که: «مسلمانان باید ید واحده، دارای وحدت کلمه و مقصد و روح همیاری وتعاون باشند…» [۸] امام به تأثیر مستقل جامعه از حوزه فردی انسان نیز توجه کرده و بر این باور است که: «انسان در اجتماعات بزرگ، نظیر «راهپیمایی ها، تحت تأثیر واقع می شود و چه بسا که از خود بی خود شود و از یک شعار و فریاد بی توجه تبعیت کند.» [۹]
درواقع حضور مردم در این راهپیمایی ها که همراه با شعار علیه استکبار و دفاع از حقوق ملی می باشد، عاملی در راستای گفتمان انقلاب اسلامی است. بدین معنا که اگر گفتمان انقلاب را آزادی، عدالت، وحدت و مبارزه با استکبار و ظلم ستیزی بدانیم، حضور مردم و شعار آن ها معیاریست در دفاع از گفتمان انقلاب اسلامی و استمرار در این مسیر.
البته در این رابطه برخی از معاندان داخلی و خارجی انقلاب اسلامی سعی می کنند با وارونه جلوه دادن واقعیات و عدم پوشش صحیح آن در رسانه های خود، تجلی وحدت و اعتقادات مردم را نمایشی دروغین خوانده و سخن از پایان انقلاب برانند؛ اما حضور گسترده مردم در اجتماعات عظیم همواره خلاف این ادعا را ثابت کرده و نشان می دهد که انقلاب اسلامی روندی رو به جلو داشته و مسیری پیش رونده را می پیماید. از این رو با اعتراف به واقعیات و شناخت عزم و اراده ی قوی مردم در دفاع از کشور و انقلاب، ضمن تجدیدنظر در سیاست های خود، از دخالت در امور داخلی و توطئه در مقابل مردم باز می مانند.
فرجام سخن
بررسی نهایی پیرامون علل بزرگداشت پیروزی انقلاب اسلامی به شکل راهپیمایی های مردمی نشان داد که این نوع بزرگداشت در وهله ی اول ملهم از ماهیت انقلاب اسلامی بوده و در وهله ی دوم بیانگر استمرار مردمی انقلاب اسلامی می باشد. بخش مهمی از ماهیت انقلاب اسلامی مربوط به ویژگی مردمی بودن است که در آن جمع کثیری از مردم به مبارزه با رژیم پهلوی پرداختند. این جمع کثیر نه از یک صنف یا طبقه ی خاص، بلکه از تمام اقشار مختلف مردم شکل گرفته بود. در نهایت نیز جلوه خاص این تجمعات در راهپیمایی های عظیم و گسترده مردمی نمایانگر شد و پیروزی انقلاب را به ارمغان آورد. بعد از پیروزی نیز مردم در تجدید با میثاق های انقلاب، هر سال در سالروز پیروزی انقلاب به راهپیمایی در حفظ و دفاع از ارزش های انقلاب می پردازند. این راهپیمایی ها که جنبه ی آگاهانه دارد، بیانگر آن است که گرچه انقلاب در سال ۵۷ به پیروزی رسید اما تا زمانی که خطر استکبار و ظلم ستیزی وجود دارد، باید انقلاب را حفظ و ارزش های آن را ترویج داد. از این رو راهپیمایی های مردمی، فرصتی است جهت نمایش تمامیت مردمی و اسلامی بودن انقلاب و بیان این موضوع که انقلاب تنها محدود به یک زمان نبوده و با ماهیت پویا و پیش رونده خود، همچنان جریان دارد.
پی‌نوشت‌ها:
[۱] http://lhvnews.com/fa/news/11868
[۲] محمدی، منوچهر، (۱۳۷۹) «رابطه امام خمینی و مردم در انقلاب اسلامی» دانشکده حقوق و علوم سیاسی، شماره ۴۷، ص: ۱۳۰
[۳] شجاعیان، محمد (۱۳۸۳)، انقلاب اسلامی و رهیافت فرهنگی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ص: ۱۳۷ و ۱۳۸ و رک‌به: ارضی، صغری، انقلاب اسلامی ایران و تأثیر آن بر نظریه‌های علوم اجتماعی، نشریه‌ی معرفت، شماره‌ی ۹۸.
[۴] رمضان نرگسی، رضا (۱۳۸۴) «دغدغه‌های میشل فوکودرباره‌ی انقلاب اسلامی ایران»، نشریه‌ی تاریخ «آموزه»، ص: ۱۳۴.
[۵] صحیفه امام خمینی، جلد ۱۸، ص: ۲۸۰
[۶] همان، ج ۱۵، ص: ۷۴
[۷] همان، ج ۱۴ ص: ۷۰
[۸] همان، ج ۸ ، ص: ۹۳ و ۱۸۸
[۹] همان، ج ۱۹، ص: ۲۹