کار مصر و اسرائیل به جنگ می‌کشد؟
حتی پیش از حملات اسرائیل به دوحه، تنش‌ها میان مصر و اسرائیل در حال افزایش بود و همین مسئله باعث شد گمانه‌زنی‌ها درباره آینده روابط قاهره و تل‌آویو شدت بگیرد.
حملات هوایی اسرائیل به قطر تنش‌های فزاینده میان مصر و تل‌آویو را تشدید کرده است. قاهره ترور هدفمند رهبران حماس را اقدامی نگران‌کننده و ورود به یک سطح تازه از تنش می‌داند که می‌تواند خود مصر را نیز در معرض حملات اسرائیل قرار دهد.
گزارش‌ها حاکی است مصر در پیام‌هایی به آمریکا هشدار داده که اگر اسرائیل رهبران حماس را در خاک مصر هدف قرار دهد، «درهای جهنم گشوده خواهد شد». قاهره پس از این تهدید تصمیم گرفت سطح هماهنگی امنیتی خود با تل‌آویو را کاهش دهد.
روابط تیره‌شده
به نوشته العربی الجدید، حتی پیش از حملات اسرائیل به دوحه، تنش‌ها میان دو طرف در حال افزایش بود و همین مسئله باعث شد گمانه‌زنی‌ها درباره آینده روابط قاهره و تل‌آویو شدت بگیرد. این دو پایتخت با پیمان صلحی که در سال ۱۹۷۹ امضا کردند به یکدیگر پیوند خورده‌اند؛ پیمانی که پس از چهار جنگ میانشان به دست آمد. اکنون، پس از گذشت نزدیک به ۴۵ سال، این توافق همچنان به پذیرش عمومی و ادغام اقتصادی منجر نشده است. تحولات ماه‌های اخیر نیز بحث‌های تازه‌ای را درباره امکان بقای این پیمان برانگیخته است.
مصر اخیراً انتقادهای خود از جنگ اسرائیل در غزه را تشدید کرده و بارها محدودیت‌های ارتش اسرائیل بر ورود کمک‌های انسانی به این سرزمین ویران‌شده را محکوم کرده است. قاهره همچنین پیوسته نسبت به پیامدهای سوق دادن جمعیت غزه به سمت مرزهای مصر هشدار داده است. عبدالفتاح السیسی، رئیس‌جمهور مصر، که جنگ اسرائیل علیه غزه را «نسل‌کشی نظام‌مند» توصیف کرده، اعلام کرده کشورش هرگز به گذرگاهی برای آوارگی مردم غزه تبدیل نخواهد شد.
خشم قاهره آشکارا روی تل‌آویو اثر گذاشته است، تا جایی که اسرائیل تهدید کرده یک قرارداد چند میلیارد دلاری گازی با مصر را به حالت تعلیق درآورد. ارزش این توافق حدود ۳۵ میلیارد دلار برآورد شده و قرار بود شکاف بزرگ میان تولید و مصرف گاز مصر را جبران کند.
بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، اوایل ماه جاری میلادی مصر را متهم کرد که با بسته نگه داشتن مرزها، فلسطینی‌ها را در غزه زندانی کرده است. این اتهام پس از آن مطرح شد که قاهره به روشنی اعلام کرد آوارگی اجباری جمعیت غزه به صحرای سینا «خط قرمز» است.
محمد ربیع‌الدیهی، پژوهشگر سیاسی مصری گفت: «مدتی است که تنش‌ها میان دو طرف در حال افزایش است و این مسئله می‌تواند امنیت و ثبات منطقه‌ای را تحت تأثیر قرار دهد. جنگ بی‌رحمانه اسرائیل در غزه و سخنان نتانیاهو درباره آنچه به “اسرائیل بزرگ” معروف است، همه در مصر باعث خشم شده‌اند.»
جرقه‌های جنگ
خشم مصر در طرح اسرائیل برای آواره کردن مردم غزه ریشه دارد؛ طرحی که در آغاز جنگ توسط برخی سیاستمداران اسرائیلی مطرح شد و اکنون به سیاست رسمی تل‌آویو و با حمایت دولت ترامپ تبدیل شده است.
ارتش اسرائیل اکنون صدها هزار نفر از ساکنان غزه را مجبور به ترک شهر غزه و حرکت به سمت جنوب، یعنی «منطقه انسانی» نزدیک مرز مصر کرده است؛ جایی که پیش‌تر صدها هزار فلسطینی دیگر آواره شده‌اند.
الدیهی گفت: «نگرانی مصر درباره سرازیر شدن ساکنان غزه به صحرای سینا کاملاً واقعی است. چنین اتفاقی مصر را در موقعیت بسیار دشواری قرار خواهد داد و به‌طور کلی امنیت منطقه را تهدید می‌کند.»
تحلیلگران می‌گویند نیروهای مصری مستقر در مرز غزه با یک دوراهی روبه‌رو هستند: شلیک به غیرنظامیانی که از مرگ، ویرانی و گرسنگی می‌گریزند فاجعه‌بار خواهد بود، و پذیرش جابجایی دائمی فلسطینی‌ها در صحرای سینا نیز مشکلات امنیتی و اقتصادی اجتناب‌ناپذیری ایجاد خواهد کرد.
السیسی در ماه مارس امسال هشدار داده بود که جابجایی اجباری فلسطینی‌ها به سینا، نقض پیمان صلح مصر و اسرائیل محسوب خواهد شد. برای جلوگیری از چنین سناریویی، مصر حضور نیروهایش در سینا را افزایش داده است؛ اما این اقدام به تنش‌ها دامن زده، زیرا اسرائیل این استقرار نظامی را نقض توافق کمپ‌دیوید می‌داند.
محدودیت‌های اسرائیل بر ورود کمک‌های انسانی به غزه نیز قاهره را نگران کرده و فشارهای داخلی و خارجی بر مصر را افزایش داده است. در هفته‌های اخیر، سفارتخانه‌های مصر در چند کشور شاهد اعتراضاتی بوده‌اند که در آن معترضان دولت مصر را به کم‌کاری در رساندن کمک به فلسطینی‌ها متهم کرده‌اند. این تظاهرات، مقامات عالی‌رتبه مصر را به واکنش واداشت، تا جایی که رئیس‌جمهور مصر در یک برنامه تلویزیونی ظاهر شد و اسرائیل را که از ماه مه سال گذشته گذرگاه مرزی رفح را در سمت غزه اشغال کرده، به کارشکنی در ورود کمک‌ها متهم کرد.
دولت مصر همچنین بازدیدهایی از گذرگاه رفح برای مقامات و رسانه‌های خارجی ترتیب داده تا از نزدیک شاهد تلاش‌های قاهره برای ارسال کمک‌های انسانی به غزه باشند.
انبار باروت
تحلیلگران در قاهره می‌گویند تمام این مسائل می‌توانند به نقاط حساسی تبدیل شوند که فشار بر آن‌ها احتمالاً به سرعت به یک تنش گسترده منجر خواهد شد. محمد الغَباری، ژنرال بازنشسته ارتش مصر گفت: «مصر عمیقاً نگران آن چیزی است که در غزه در حال رخ دادن است، به‌ویژه طرح‌های اسرائیل برای راندن جمعیت به سمت مرز مصر. اسرائیل همچنین از کمک‌های انسانی به‌عنوان ابزاری برای تنگ‌تر کردن حلقه محاصره شهر غزه استفاده می‌کند.»
در همین حال، اسرائیل با نگرانی افزایش حضور نیروهای مصری در صحرای سینا را زیر نظر دارد و شمار فزاینده‌ای از مقامات و نویسندگان اسرائیلی درباره این استقرارهای اضافی هشدار می‌دهند. این نگرانی وجود دارد که اسرائیل این استقرارها را نه به‌عنوان اقدام مصر برای جلوگیری از آوارگی فلسطینی‌ها یا نفوذ عناصر مسلح از غزه به سینا، بلکه به‌عنوان شکلی از آمادگی برای یک حمله قلمداد کند.
هرگونه اقدام پیش‌دستانه اسرائیل علیه نیروهای مصری در سینا فاجعه‌بار خواهد بود، زیرا می‌تواند مصر را به واکنش وادار کرده و احتمالا جرقه یک جنگ تمام‌عیار میان دو طرف را بزند. حملات اخیر اسرائیل به قطر همچنین این احتمال را افزایش داده که مصر به تنهایی نقش میانجی‌گری آتش‌بس در غزه را برعهده گیرد، به‌ویژه اگر دوحه تصمیم بگیرد از این نقش کناره‌گیری کند.
مصر همراه با آمریکا و قطر از زمان آغاز جنگ غزه تلاش کرده است دو طرف را به دستیابی به توافق آتش‌بس و تبادل اسرا سوق دهد. اگر مصر به‌طور کامل این مسئولیت را بپذیرد، ناچار خواهد شد رهبران سیاسی حماس را در قاهره بپذیرد. با توجه به هشدار پیشین نتانیاهو مبنی بر اینکه اسرائیل رهبران حماس را «هر جا و هر زمان» هدف قرار خواهد داد، حمله احتمالی به رهبران حماس در قاهره می‌تواند راه را برای یک رویارویی نظامی گسترده‌تر باز کند.
فرسایش و بازدارندگی
با وجود همه این تنش‌ها، تحلیلگران در قاهره معتقدند مصر و اسرائیل احتمالاً تمایلی ندارند اختلافاتشان به رویارویی نظامی منجر شود. اگر پیمان صلح مصر و اسرائیل در طول ۴۵ سال گذشته یک فایده داشته باشد، آن جلوگیری از بروز جنگی تازه میان دو طرف بوده است.
احمد یوسف، استاد علوم سیاسی دانشگاه قاهره گفت: «این پیمان صلح واکنش‌های مصر را در برابر رفتار اسرائیل در منطقه مهار می‌کند. این توافق مصر را متعهد می‌کند که در مواجهه با نقض‌های اسرائیل در کشورهای عربی دیگر، از گزینه نظامی استفاده نکند.» او با این حال تأکید کرد که مصر در صورت هرگونه حمله اسرائیل، ناچار به دفاع از خود خواهد شد؛ احتمالی که می‌تواند پیمان صلح ۱۹۷۹ را به خاکستر بدل کند.
با این وجود، تشدید تنش مستلزم عبور عمدی از خطوط قرمز خواهد بود و روندهای کنونی بیشتر نشان‌دهنده خصومت مهار‌شده است تا درگیری آشکار. در عین حال، تداوم مداخله آمریکا و پایان جنگ در غزه می‌تواند از شکاف در روابط قاهره و تل‌آویو جلوگیری کند، به‌ویژه اگر واشنگتن بر اسرائیل فشار واقعی وارد آورد.
مصر همچنان درگیر اصلاح اقتصادی بحران‌زده است و همین عامل از نگاه بیشتر ناظران، تصمیم‌گیرندگان قاهره را از ماجراجویی‌های نظامی بازمی‌دارد. از سوی دیگر، اسرائیل که در دو سال گذشته جنگی چند جبهه‌ای را پیش برده، به احتمال زیاد توان گشودن جبهه‌ای تازه با کشوری همچون مصر، که از توان نظامی بالایی برخوردار است، ندارد.
یوسف گفت: «جنگ غزه و دیگر جنگ‌های اسرائیل در منطقه ارتش آن را کاملاً فرسوده کرده است. این بدان معناست که اسرائیل دست‌کم در حال حاضر نمی‌تواند جبهه جنگ جدیدی بگشاید.»