سه شرط تروئیکای اروپایی برای تعویق مکانیسم ماشه
کنسولگری ایران در استانبول روز گذشته میزبان دور تازه‌‌‌ای از گفتوگوهای ایران و سه کشور اروپایی عضو برجام بود؛ نشستی که به گفته غریب‌‌‌آبادی «جدی، صریح و مفصل» برگزار شد و به روایت خبرنگار وال استریت ژورنال «نه پیشرفتی چشمگیر داشت و نه شکستی خاص». اما می‌توان گفت که به دنبال این گفتوگوها دریچه‌‌‌ای تازه برای ادامه مذاکرات و احتمال تمدید مهلت فعالسازی اسنپ‌بک ایجاد شده است.
در این گفتوگوهای نزدیک به سه‌ساعته، طرفین برای اولین بار بعد از پایان جنگ ۱۲روزه ایران و اسرائیل و در میانه تنش‌‌‌ها بر سر فعال شدن مکانیسم ماشه گرد هم جمع شدند تا رایزنی‌‌‌ها را شتاب ببخشند. پیش‌تر ۲۶ اردیبهشت‌‌‌ماه سال جاری مذاکراتی بین طرفین در استانبول برگزار شده بود.
به گزارش دنیای اقتصاد، از پیش مشخص بود که مهم‌‌ترین موضوعات مورد بحث در این نشست به مساله هستهای از جمله تعیین‌تکلیف اسنپ‌بک و نیز همکاری ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مربوط است. پیش از مذاکرات روز جمعه استانبول، اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه، این دور از گفتوگوها را مطالبه‌گرایانه از سوی ایران خوانده بود و تاکید کرد اروپایی‌ها هیچ حق اخلاقی و قانونی برای صحبت درباره مکانیسم ماشه ندارند.
کنسولگری ایران در استانبول روز گذشته میزبان دور تازه‌‌‌ای از گفتوگوهای ایران و سه کشور اروپایی عضو برجام بود/ عکس : AP
وی نشست روز جمعه ۳مرداد‌ماه ایران با سه کشور اروپایی عضو برجام را فرصت مغتنمی برای تصحیح نگاه و آزمونی برای واقع‌‌‌بینی آنها در خصوص موضوع هستهای ایران دانست. به‌رغم تاکید درست ایران، اما واقعیت این است که مکانیسم ماشه همچنان دستورکار اصلی اروپایی‌ها با همراهی آمریکا در این دور از گفتوگوها و مذاکرات آینده قرار دارد؛ گفت‌وگوهایی که اهمیت آن به میزانی است که سیدعباس عراقچی روز گذشته در گفت‌وگو با فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه عربستان، همتای سعودی خود را در جریان آخرین روند مذاکرات ایران و سه کشور اروپایی قرار داد.
روایت ایرانی از جمعه استانبول
غریب‌‌‌آبادی که به همراه مجید تخت‌‌‌روانچی، معاون سیاسی این وزارتخانه، ریاست هیات ایرانی در گفتوگوها با اروپا در استانبول را بر عهده داشت، روز جمعه در پیامی در صفحه خود در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «گفت‌‌‌وگویی جدی، صریح و مفصل با مدیران سیاسی سه کشور اروپایی و اتحادیه اروپا داشتیم.» به گفته این دیپلمات ارشد ایرانی، آخرین تحولات مربوط به لغو تحریم‌‌‌ها و موضوع هستهای مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
معاون سیدعباس عراقچی در ادامه گفت: «در جلسه مذکور ضمن انتقاد جدی از مواضع کشورهای اروپایی در مورد جنگ تجاوزکارانه اخیر علیه مردم ایران، مواضع اصولی خود، از جمله در مورد مکانیسم موسوم به اسنپ‌بک را توضیح دادیم. هر دو طرف با ایده‌‌‌های مشخصی به جلسه آمدند که جنبه‌‌‌های مختلف آن مورد بررسی قرار گرفت. توافق شد رایزنی‌‌‌ها در این مورد ادامه یابد.»
مجید تخت‌‌‌روانچی، معاون سیاسی وزیر خارجه، نیز پس از پایان این مذاکرات با انتشار ویدئویی گفت: «در مورد بحث بازگشت تحریم‌‌‌ها و مکانیسم ماشه و صحبت‌‌‌هایی بود که از سمت برخی از کشورها در این زمینه مطرح می‌شود. ما به صورت واضح مواضع و مخالفت‌‌‌های خود را با این موضوع اعلام کردیم.» تخت‌‌‌روانچی با اشاره به نامه اخیر عراقچی به دبیرکل سازمان ملل بیان کرد که ایشان در این نامه مواضع حقوقی ایران را تشریح کردند مبنی بر اینکه این کشورها نمی‌توانند به مکانیسم ماشه متوسل شوند.
این نامه در سازمان ملل ثبت شده و در اختیار اعضای شورای امنیت است. به گفته این دیپلمات ایرانی، مبحث دیگری که در نشست استانبول مورد توجه بود در خصوص موضوع حقوق ایران در چارچوب ان‌‌‌پی‌‌‌تی از جمله غنیسازی بود و اینکه این جزء حقوق ماست و غنیسازی در داخل ایران باید ادامه داشته باشد. همچنین در این نشست گفتیم که تحریم‌‌‌های ظالمانه علیه ایران باید هرچه سریع‌تر رفع شود.
گفت‌‌‌وگوی معنادار با ایران
همچنین لارنس نورمن، خبرنگار وال‌استریت‌ژورنال پس از گفتوگوهای اروپا با ایران در کنسولگری استانبول تصریح کرد که در مذاکرات اخیر، نه پیشرفت عمده‌‌‌ای در مذاکرات حاصل شد و نه شکست خاصی. او در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «برداشت من از مذاکرات ایران و سه کشور اروپایی (E۳)از دید یک دیپلمات اروپایی این است؛ امروز نه پیشرفت عمده‌‌‌ای در مذاکرات حاصل شد و نه شکست خاصی. گفت‌‌‌وگویی معنادار با ایران انجام شد، همراه با یک پیشنهاد مشخص از سوی سه کشور اروپایی/اتحادیه اروپا برای دنبال‌‌‌کردن مسیر دیپلماسی. سه کشور اروپایی آماده‌‌‌اند از مکانیسم بازگشت خودکار تحریم‌‌‌ها (Snapback) استفاده کنند، اما در صورتی که ایران گام‌‌‌هایی بردارد، از تمدید هم استقبال می‌کنند. ایران این پیشنهاد را رد نکرد.»
نورمن افزود: «این بخش آخر مهم است. تا همین دیروز، دیپلمات‌‌‌های اروپایی احساس می‌‌‌کردند که ایران علاقه‌‌‌ای به هیچ‌گونه تمدیدی ندارد. اما امروز به نظر می‌رسد که این موضع تغییر کرده. ایران آن را رد نکرد. این به‌‌‌نوعی نشان می‌دهد که گفت‌‌‌وگویی درباره محتوای احتمالی چنین تمدیدی در جریان است. بنابراین یک تغییر جزئی در موضع ایران دیده می‌شود.» این خبرنگار غربی تاکید کرد: «این نکته با حدس خودم هم همخوانی دارد که تصمیم درباره تمدید تا پایان ماه اوت (آگوست)، با وجود تمام پیچیدگی‌‌‌ها، در واقع ممکن است به یک احتمال واقعی تبدیل شود. این موضوع را دنبال کنید.»
چراغ سبز ایران به آژانس
از آنجا که از نگاه غرب برای رفع مشکلات مربوط به مساله هستهای ایران، باید همکاری‌‌‌های تهران و آژانس بین‌المللی از سر گرفته شود، این روزها این موضوع نیز از اهمیت ویژه‌‌‌ای برخوردار است. مجلس شورای اسلامی ایران بعد از جنگ ۱۲روزه با اسرائیل و در پی گزارش جانبدارانه گروسی درباره برنامه هستهای ایران که تهران آن را زمینه‌‌‌ساز حملات متجاوزانه اخیر به تاسیسات اتمی ایران دانسته و همچنین خودداری او از عمل کردنش به وظایف قانونی خود در محافظت از تاسیسات اتمی ایران که تحت توافق‌‌‌های پادمانی ایران و آژانس قرار داشت، طی مصوبه‌‌‌ای همکاری با آژانس را به حالت «تعلیق» درآورد. اما رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، روز گذشته گفت که «ایران اشاره کرده آماده خواهد بود برخی گفتوگوهای فنی را از سر بگیرد». گروسی مدعی شد: «ایران تعدادی تاسیسات و فعالیت دارد که باید در مورد آنها شفاف باشد.»
مدیر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با بیان اینکه ایران آمادگی خود را برای ازسرگیری مذاکرات در سطح فنی اعلام کرده است، تاکید کرد: «احیای روابط عادی با ایران ضروری است.» گروسی گفت که نسبت به بازگشت بازرسان آژانس به ایران در زمانی دیگر در سال میلادی جاری خوش‌بین است. او در جمع خبرنگاران گفت که آغاز گفتوگوها با ایران درباره چگونگی ازسرگیری این سفرها (سفر بازرسان آژانس به ایران) حائز اهمیت است.
اظهارات گروسی در حالی است که سخنگوی وزارت امور خارجه روز گذشته در مورد خبر سفر یکی از مسوولان ارشد آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ایران و احتمال بازدید وی از تاسیسات هستهای آسیب‌‌‌دیده، گفت: «سفر معاون مدیرکل آژانس به تهران در دستور کار است و احتمالا طی چند هفته آینده انجام خواهد شد. هدف از این سفر، رایزنی جهت تنظیم شیوه‌‌‌‌نامه جدید برای همکاری ایران-آژانس است و هیچ برنامه‌‌‌ای برای بازدید از تاسیسات هستهای که در جریان حملات غیرقانونی آمریکا و رژیم صهیونیستی آسیب دیده‌‌‌اند در دستور کار قرار ندارد.»
معاون امور حقوق بین‌الملل وزیر امور خارجه ایران روز چهارشنبه اعلام کرد که تهران با سفر هیات فنی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به کشور طی دو تا سه هفته آینده موافقت کرده است. با‌این‌حال، آنها از تاسیسات هستهای ایران بازدید نخواهند کرد. در عین حال، وزیر امور خارجه ایران پیش از این و در پی اقدامات تجاوزکارانه آمریکایی-صهیونیستی علیه ایران که با زمینه‌‌‌سازی گزارش مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره برنامه هستهای ایران صورت گرفت، اعلام کرده بود که همکاری تهران با این نهاد مانند گذشته نخواهد بود.
تمدید ۶ماهه ماشه؟
با شروع مذاکرات ایران و اروپا، برخی رسانه‌‌‌های غربی گمانه‌‌‌زنی‌‌‌هایی در خصوص محتوای جلسه و نتایج حاصله منتشر کردند. از جمله خبرگزاری رویترز که مدعی شد هم‌‌‌زمان با آغاز نخستین گفتوگوهای حضوری با قدرت‌‌‌های غربی پس از بمباران اخیر توسط اسرائیل و ایالات متحده، ایران روز جمعه مخالفت خود را با پیشنهادهایی برای تمدید قطعنامه سازمان ملل که توافق هستهای سال ۲۰۱۵ را تایید می‌کند، اعلام کرد.
گفتنی است که رویترز پنج‌شنبه‌شب به نقل از دیپلمات‌‌‌ها خبر داده بود که سه کشور اروپایی روز جمعه در استانبول پیشنهاد تمدید ۶ماهه مهلت مکانیسم ماشه را مطرح می‌کنند. این رسانه افزود: «آنها در مقابل، این خواسته‌‌‌ها را دارند؛ ورود تهران به مذاکرات با واشنگتن، همکاری کامل با آژانس و ارائه گزارش درباره ذخایر اورانیوم با غنای بالا.»
پیش‌تر دیپلمات‌‌‌های غربی به رسانه انگلیسی فایننشال تایمز گفته‌‌‌اند هرگونه تمدید مهلت فعالسازی «سازوکار ماشه» از سوی تروئیکای اروپایی در صورت به نتیجه رسیدن گفت‌‌‌وگویشان با ایران، برای مدتی «چندماهه» و مستلزم تصویب قطعنامه‌‌‌ای در شورای امنیت خواهد بود. ژان نوئل بارو، وزیر امور خارجه فرانسه، اخیرا گفته بود در صورتی که تا پایان ماه اوت توافقی با ایران در زمینه مساله هستهای آن حاصل نشود، تروئیکای اروپایی اقدام به بازگردانی تحریم‌‌‌های بین‌المللی علیه ایران در شورای امنیت سازمان ملل خواهد کرد.
مکانیسم ماشه یا«Snapback Mechanism» سازوکاری مندرج در بندهای ۳۶ و ۳۷ برجام و بندهای ۱۱، ۱۲ و ۱۳ قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت مصوب سال ۱۳۹۴ است که اجازه می‌دهد در صورت «نقض اساسی» تعهدات برجام از سوی ایران، یکی از اعضای گروه ۱+۵ (آمریکا، انگلیس، فرانسه، آلمان، روسیه یا چین)، سازوکاری را فعال کند که بدون نیاز به رای‌‌‌گیری در شورای امنیت سازمان ملل متحد، تمام تحریم‌‌‌های پیش از برجام سازمان ملل علیه ایران به‌‌‌طور خودکار بازگردد.