جنگل‌های بلوط ایلام قربانی خاموش آتش، آفات و خشکسالی
جنگل‌های بلوط ایلام، به‌عنوان بخشی از زیست‌بوم زاگرس، این روزها درگیر بحرانی ترکیبی از آتش‌سوزی‌های مکرر، گسترش آفات و تداوم خشکسالی هستند. تهدیدهایی که حیات این ذخیره‌گاه طبیعی را به‌طور جدی با خطر نابودی روبه‌رو کرده است.
سیدصادق نجات: جنگل‌های بلوط زاگرس در استان ایلام، که با بیش از ۶۴۰ هزار هکتار پوشش، بخش بزرگی از سرمایه طبیعی کشور را تشکیل می‌دهند، این روزها درگیر بحرانی بی‌سابقه هستند.
آتش‌سوزی‌های مکرر، گسترش بی‌رویه آفات مرگبار و تداوم خشکسالی‌های پی‌درپی، حیات این جنگل‌ها را به شدت تهدید کرده‌اند و چشم‌انداز نگران‌کننده‌ای از نابودی تدریجی این منابع حیاتی را ترسیم کرده‌اند.آتش‌سوزی در جنگل‌های ایلام طی سال‌های اخیر دیگر یک حادثه غیرمنتظره نیست، بلکه به پدیده‌ای تکرارشونده و فصلی تبدیل شده که هر ساله با آغاز گرما، مناطق وسیعی از جنگل‌های مانشت، چنگوله و کبیرکوه را درگیر خود می‌کند. خشکسالی‌های طولانی‌مدت و کاهش رطوبت خاک، درختان بلوط را به توده‌هایی خشک و آتش‌گیر بدل کرده‌اند و همین شرایط موجب شده کوچک‌ترین جرقه به شعله‌ای مهارنشدنی تبدیل شود.پیرزادیان، از مسئولان اطفای حریق منابع طبیعی ایلام در گفت‌وگو با خبرنگار فارس، گفت: «خشکسالی و کاهش رطوبت خاک، بلوط‌ها را به هیزمی آماده تبدیل کرده است. کوچک‌ترین جرقه، فاجعه‌ای به بار می‌آورد.»وی همچنین از نبود تجهیزات کافی، ضعف زیرساخت‌های اطفای حریق، کمبود بالگرد، نیروهای آموزش‌دیده و تانکرهای تخصصی گلایه کرد و افزود: «هر بار آتش مهار می‌شود، اما با کوچک‌ترین عامل، مجدداً شعله‌ور می‌گردد؛ چون بقایای گیاهی سوخته خود به سوختی تازه تبدیل شده‌اند.»
در کنار آتش‌سوزی، بیماری‌های قارچی و باکتریایی نیز به دشمنان خاموش جنگل‌های بلوط ایلام تبدیل شده‌اند. پژوهش‌های میدانی نشان می‌دهد قارچ‌هایی مانند Biscogniauxia و Neoscytalidium dimidiatum، از طریق شکاف‌های تنه وارد درخت شده و موجب زوال تدریجی آن‌ها می‌شوند. همچنین باکتری‌هایی مانند Bacillus pumilus باعث زردی برگ، پژمردگی و مرگ درختان می‌شوند.مژگان کوثری، پژوهشگر ارشد طرح پایش زوال بلوط، در گفت‌وگو با فارس هشدار داد: «اگر اقدامی فوری و برنامه‌ریزی‌شده صورت نگیرد، تا یک دهه آینده ممکن است بیش از نیمی از جنگل‌های ایلام را از دست بدهیم.»وی با اشاره به کمبود بودجه‌های تحقیقاتی و ضعف سیستم پایش زیستی در مناطق جنگلی، افزود: «بسیاری از این بیماری‌ها زمانی شناسایی می‌شوند که درختان به مرحله نابودی رسیده‌اند و درمان دیگر ممکن نیست.»تغییر اقلیم و افزایش میانگین دمای سالانه، تأثیرات مستقیمی بر اکوسیستم جنگل‌های زاگرس گذاشته است. کاهش محسوس سطح آب‌های زیرزمینی و بارندگی در سال‌های اخیر باعث شده که حتی درختان بلوط که دارای ریشه‌های عمیق هستند نیز توان تأمین آب مورد نیاز خود را از دست بدهند.خانمحمدیان، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام، در گفت‌وگو با خبرنگار فارس، اظهار داشت: «هر هکتار از جنگل‌های بلوط سالانه می‌تواند تا ۸۴ مترمکعب آب ذخیره کند. اما امروز این درختان خود قربانی کم‌آبی شده‌اند.»وی چرای بی‌رویه دام در مناطق جنگلی را از عوامل مکمل این تخریب دانست و تأکید کرد: «دامداران با قطع شاخه‌ها و از بین بردن نهال‌های جوان، چرخه طبیعی بازسازی جنگل را از کار انداخته‌اند.»
فعالان محیط زیست و کارشناسان منابع طبیعی راهکارهای متعددی را برای احیای جنگل‌های ایلام پیشنهاد می‌کنند. منیره نوریان، از فعالان محیط زیست استان، در گفت‌وگو با فارس گفت: «ضروری‌ست با راه‌اندازی یک جنبش مردمی، آگاهی‌رسانی عمومی درباره اهمیت جنگل‌ها افزایش یابد. دولت نیز باید با تأمین سوخت جایگزین برای روستاییان، جلوی قطع درختان برای تهیه زغال را بگیرد.»فریدون سلیمانی، معاون پژوهش مرکز تحقیقات منابع طبیعی ایلام، نیز تصریح کرد: «طرح‌هایی مانند کشت گیاهان دارویی، توسعه اکوتوریسم و ایجاد اشتغال جایگزین می‌تواند فشار انسانی بر جنگل‌ها را کاهش دهد. همچنین استفاده از فناوری‌های ماهواره‌ای برای پایش دقیق جنگل‌ها و شناسایی زودهنگام آفات حیاتی است.»اکبر محمدزاده، معاون محیط زیست طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست ایلام نیز گفت: «احیای جنگل‌ها باید با گونه‌های بومی مقاوم به خشکی، آبیاری هوشمند و همکاری جوامع محلی در قالب گشت‌های پایش مشارکتی انجام شود.»واقعیت این است که جنگل‌های بلوط ایلام، به‌عنوان شش‌های تنفسی زاگرس و یکی از مهم‌ترین منابع طبیعی غرب کشور، امروز در وضعیت بحرانی قرار دارند. با وجود تهدیدهای جدی، کارشناسان معتقدند که با اتخاذ رویکردی جامع، برنامه‌ریزی میان‌مدت و بلندمدت، تقویت زیرساخت‌ها، حمایت قانونی از منابع طبیعی و مشارکت مردمی، می‌توان امید به نجات این گنجینه زیست‌محیطی را زنده نگه داشت.