راز سرزنش نکردن فرد گرفتار از زبان امام علی (ع)
امام علی علیه السلام در حکمت ۱۵ نهج البلاغه با عبارت «مَا کُلُّ مَفْتُونٍ یُعَاتَبُ» به نکته‌ای کلیدی درباره سرزنش افراد گرفتار اشاره می‌کنند. این کلام گهربار امام علی (ع) در نهج البلاغه تأکید دارد که هر گرفتاری لزوماً نتیجه تقصیر فرد نیست و نباید هر فردی را ملامت کرد. درک دلایل بروز مشکلات، ما را از قضاوت عجولانه و سرزنش بی‌جا بازمی‌دارد.
حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام در حکمت ۱۵ کتاب گرانسنگ نهج البلاغه، با بیان جمله کوتاه اما پرمعنای «مَا کُلُّ مَفْتُونٍ یُعَاتَبُ»، افق جدیدی در نحوه مواجهه با افراد گرفتار و دچار مشکل می‌گشایند. ترجمه این عبارت گهربار این است که «هر شخص گرفتاری را نمی‌توان سرزنش کرد (چه بسا بی‌تقصیر باشد)». این کلام امام علی (ع) در نهج البلاغه، به ما می‌آموزد که در سرزنش دیگران عجله نکنیم.
امام(علیه السلام) در شرح این حکمت، به دلایل مختلف بروز گرفتاری‌ها اشاره می‌کنند. گاهی مشکلات، نتیجه مستقیم اعمال نادرست، سستی‌ها و استفاده نکردن از فرصت‌ها توسط خود فرد است که در این صورت، اگر فرد مقصر باشد، سرزنش او می‌تواند بجا تلقی شود.
اما در موارد دیگر، ممکن است این گرفتاری‌ها به عنوان کفاره گناهان عمل کرده و خداوند بخواهد فرد را در همین دنیا پاک سازد. چنین شخصی، گرچه به سبب گناه اولیه ممکن است درخور سرزنش به نظر برسد، اما چون مشمول لطف الهی برای پاک شدن شده، دیگر سزاوار ملامت نیست. همچنین، گاهی این سختی‌ها نوعی آزمایش الهی برای پرورش و مقاوم‌سازی بنده یا خالص‌سازی او همچون طلا در کوره است که در این صورت نیز جای سرزنش فرد گرفتار نیست.
واژه «مفتون» در این حکمت نهج البلاغه از ریشه «فتن» و «فتنه» به معنای آزمایش کردن است. بنابراین، «مفتون» می‌تواند به معنای کسی باشد که مورد آزمایش قرار گرفته یا فریب خورده است. امام علی (ع) تأکید دارند که همه کسانی که به نوعی «مفتون» شده‌اند، سزاوار سرزنش نیستند، زیرا ممکن است در این گرفتاری بی‌اختیار، جاهل قاصر یا حتی در حال گذراندن یک آزمون الهی باشند و بی‌تقصیر باشند.
طبق نقل تاریخی، امام علی علیه السلام این سخن حکیمانه «لَیْسَ کُلُّ مَفْتُون یُعاتَبُ» را در پاسخ به افرادی چون سعد بن ابی وقاص و عبدالله بن عمر بیان فرمودند که پس از بیعت، از همراهی ایشان در جنگ جمل امتناع ورزیدند. این حکمت، درسی بزرگ در زمینه قضاوت، همدلی و درک شرایط دیگران است.