حکمت حرمت ماه‌های حرام چیست؟
ماه‌های حرام و حرمت آن‌ها از مفاهیم بنیادین در کتاب خدا است که از روز آفرینش تعیین شده‌اند. حرمت ماه های حرام، که شامل چهار ماه خاص از دوازده ماه سال می‌شود، بر اساس قرآن کریم، دین قیم و استوار الهی است و احکام ویژه‌ای به‌ویژه در منع ظلم و جنگ دارد. این دستور الهی دارای حکمت‌ها و حتی تفاسیر عمیق‌تری است که درک آن‌ها نیازمند توجه به محدودیت علم بشری و اسرار عالم است.
قرآن کریم به صراحت اعلام می‌دارد که شمار ماه‌ها نزد خداوند و در کتاب تکوین الهی، از روز خلقت آسمان‌ها و زمین، دوازده ماه است. در آیه ۳۶ سوره توبه آمده است: «إِنَّ عِدَّهَ الشهُّورِ عِندَ اللَّهِ اثْنَا عَشَرَ شهَرًا فىِ کِتَابِ اللَّهِ یَوْمَ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ». این آیه اساس نظم زمانی سال در دیدگاه اسلام است.
در ادامه همین آیه، خداوند بر اهمیت ویژه چهار ماه از این دوازده ماه تأکید می‌کند: «مِنهْا أَرْبَعَهٌ حُرُمٌ ذَالِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ». این چهار ماه، که به عنوان ماه‌های حرام شناخته می‌شوند (رجب، ذی‌القعده، ذی‌الحجه و محرم)، دارای حرمت ویژه‌ای هستند و این حرمت ماه های حرام بخشی از “دین قیم” یا آیین استوار و پایدار الهی است.
درک کامل حکمت تمام احکام الهی، از جمله حرمت ماه های حرام، با توجه به گستردگی اسرار عالم و محدودیت دانش بشری (وَ ما أُوتیتُمْ مِنَ الْعِلْمِ إِلاَّ قَلیلاً)، ممکن نیست. خداوند بر اساس مصالح و مفاسدی که تنها خود به طور کامل از آن آگاه است، احکامی را تشریع می‌کند؛ همان‌طور که مکانی خاص (مانند حرم امن کعبه) یا زمانی خاص (مانند ماه‌های حرام) را مقدس و دارای احترام بیشتر اعلام می‌نماید.
یکی از بارزترین احکام مربوط به ماه‌های حرام، ممنوعیت جنگ و قتال در آن‌هاست: «یَسْئَلُونَکَ عَنِ الشَّهْرِ الْحَرامِ قِتالٍ فیهِ قُلْ قِتالٌ فیهِ کَبیرٌ» (بقره: ۲۱۷). این قانون، که پیشینه‌ای طولانی داشته و حداقل به زمان حضرت ابراهیم (ع) بازمی‌گردد، فرصتی برای آتش‌بس، تفکر و زمینه سازی برای صلح پایدار، حتی در دوران جاهلیت نیز بود، هرچند گاهی با بدعت “نسیء” (جابجایی ماه‌ها) توسط مشرکان مخدوش می‌شد (توبه: ۳۷).
دستور مؤکد خداوند در این ماه‌ها «فَلَا تَظْلِمُواْ فِیهِنَّ أَنفُسَکُمْ» (پس در این ماه‌ها بر خود ستم نکنید) است. این نهی از ظلم، علاوه بر ممنوعیت جنگ، شامل پرهیز از هرگونه گناه و بی‌عدالتی، چه در حق خود و چه در حق دیگران می‌شود، زیرا گناه در این ایام، قبح و سنگینی بیشتری دارد.
علاوه بر حکمت‌های ظاهری، برخی روایات به ابعاد باطنی و تفاسیر عمیق‌تری برای این آیات اشاره دارند. به عنوان نمونه، در روایتی از امام باقر (ع)، ایشان دوازده ماه سال را به دوازده امام معصوم (ع) و چهار ماه حرام را به چهار امام که نام مبارکشان “علی” است (امیرالمؤمنین، امام سجاد، امام رضا و امام هادی علیهم السلام) تأویل نموده‌اند. این نگاه، عمق بیشتری به مفهوم دین قیم و پیوند تکوین و تشریع می‌بخشد.
در نهایت، احترام به ماه‌های حرام و رعایت احکام آن، بخشی از تسلیم در برابر فرمان الهی و حرکت در مسیر دین استوار خداوند است که هم شامل جنبه‌های اجتماعی مانند ترویج صلح و امنیت و هم جنبه‌های فردی مانند خودسازی و پرهیز از گناه می‌شود.