حجت الاسلام لیالی: تعبیر شبهه در نظر رهبری، تمثیل به تحریم و بهره‌مندی از آن
استاد جریان‌شناسی گفت: به تعبیر رهبری شبهه مثل تحریم است. همانطور که تحریم برای توانمندی‌های اقتصادی و توجه به تولید داخل به کار آمد، شبهه این قابلیت را دارد که از آن به عنوان بستر در راستای تحکیم مبانی فکری خود استفاده کنیم.
رهبری معظم در سخنرانی اخیر خود با خبرگان رهبری به موضوع شبهه و اهمیت آن در راستای تولید تفکر و اندیشه اشاره کردند. درباره این موضوع با حجت‌الاسلام محمدعلی لیالی، استاد جریان‌شناسی به گفت‌وگو نشستیم که حاصل کار را در ادامه می‌خوانید.
استاد شبهه، ابلیس است
حجت‌الاسلام محمدعلی لیالی در ابتدا گفت: پاسخ به شبهات و دفع شبهه یک امر تخصصی و فنی است که اساس دین ما در قرآن، روایات و سیره فقها و علما در بسیاری از موارد طی پاسخ به شبهات تبیین و تقریر شده است. مقام معظم رهبری در سخنرانی اخیر خود با خبرگان رهبری به مسأله شبهه و غنیمت شمردن بستر آن اشاراتی داشتند که در این راستا بیان چند نکته ضروری است. ابتدا باید گفت همانطور که از نامش پیداست، شبهه به معنای در هم آمیخته شدن حق و باطل به گونه‌ای است که امری را بر ما مشتبه می‌کند؛ به طوری که ضمن ظاهری موجه، باطنی خلاف واقع دارد. در ادبیات قرآن کریم و نصوص دینی ما استاد شبهه، ابلیس است و سرسلسله شبهه‌اندازان او معرفی شده است. موضوع معروف اعتراض شیطان به خلقت انسان در قالب یک شبهه بیان شد.
شبهه پرسشی برای ایجاد تردید است
وی افزود: نکته مهم دیگری که جا دارد بیان شود، فرق شبهه با پرسش است. در پرسش صرف رفع جهل و ابهام مطرح است، یعنی شخص نسبت به موضوعی جهل دارد؛ یا آن موضوع برایش مبهم است و درباره آن پرسش می‌کند ـ که این امر طبیعی و مرسومی است. منتها در شبهه، بیان یک سؤال در قالبی است که سعی در متهم کردن طرف مقابل و هجمه به مبانی فکری خاصی را در نظر می‌گیرد و همین امر، یعنی غرض‌ورزی عامدانه و عالمانه اهمیت مسأله شبهه را دوچندان می‌کند. به تعبیری دیگر شبهه در پی پاسخ نیست، بلکه هدف و غایت آن ایجاد تردید بین افراد است.
شبهه در کلام حضرت امیر
لیالی بیان کرد: امیرالمؤمنین در جنگ جمل ـ که فتنه‌ای بزرگ در عالم اسلام به حساب می‌آید ـ شبهه را همین‌شکل معرفی می‌کند که با درآمیخته شدن حق و باطل در دل افراد تردید و شک ایجاد می‌کند: «إنّما سُمِّیَتِ الشُّبهَهُ شُبهَهً لأنّها تُشبِهُ الحَقّ ، فأمّا أولیاءُ اللّه ِ فَضِیاؤهُم فیها الیَقینُ و دَلِیلُهُم سَمتُ الهُدى و أمّا أعداءُ اللّه ِ فَدُعاؤهُم فیها الضَّلالُ و دَلیلُهُمُ العَمى. شبهه به این دلیل شبهه نامیده شده که شبیه حق است، اما اولیاى خدا هنگام طرح شبهه، روشنایىِ راهشان یقین است و راهنمایشان راه راست؛ ولى دشمنان خدا به گاه شبهه دعوتشان گمراهى است و راهنمایشان کورى.»
شبهه مثل تحریم می‌ماند
او اشاره داشت: امروزه که عصر تهاجم فرهنگی است و دنیا تحت بمباران شبهات گوناگون است، از جمله هجوم به دین، نهاد دیانت و حوزه‌های علمیه وظیفه حضور گسترده در کف جامعه برای پاسخ‌گویی به شبهات را دارند. به تعبیر رهبری شبهه مثل تحریم است. همانطور که تحریم بستری شد برای توانمندی‌های اقتصادی و توجه به تولید داخل، شبهه هم این قابلیت را دارد که از آن به عنوان یک بستر خوب در راستای تحکیم مبانی فکری و نظری خود استفاده کنیم.
آیا امثال مطهری‌ها به پایان رسیده‌اند
او در پایان گفت: شاید مطرح شود که امروزه چرا ما در عرصه فکر و اجتماع شخصیتی چون شهید مطهری را نداریم که شبهه‌شناس خوبی باشد و آن را پاسخ دهد؟ من حقیقتاً این باور را نمی‌پذیرم. امروزه امثال شهید مطهری در جامعه کم نیستند. نمونه بارز آن مرحوم علامه مصباح یزدی است که سال‌های زیادی در عرصه‌های مختلف فکری فعالیت گسترده‌ای داشتند و شبهات را پاسخ می‌گفتند. همچنین در حال حاضر آیت‌الله جوادی آملی هم یکی دیگر از اساتید در عرصه دفاع از عقاید و معارف به شمار می‌آیند. امروزه در کشور، مراجع و مراکز قابل توجهی قرار دارند که وظیفه‌شان پاسخ به شبهات است. اما با این حال ضعف‌های جدی را دارا هستیم که یکی از عللش بیان ضعیف در جهاد تبیین است.