چرا پیامبر اکرم(ص) هر روز ده ها بار از خداوند مغفرت مى طلبید؟

پاسخ برخى از عالمان و شارحان حدیث ، آن است که استغفار پیامبر(ص) ، نه از گناه ، بلکه از خاطرات نفسانى و اشتغال به امور مباح بوده است .توضیح ، آن که : افراد کامل و مجذوب حق، از چنان صفاى ضمیر و پاکى درون برخوردارند که اندیشیدن به امور دیگرى غیر از خداوند، برایشان ابرى تیره مى نماید که باید هر چه زودتر ، آن را از صفحه دل بزدایند.

احادیث موجود ، این پاسخ را تأیید مى کنند، چنان که دو حدیث به صراحت مى گوید که توبه پیامبر(ص) ، به خاطر گناه نبوده است و حدیثى دیگر ،از واژه «لَیُغان» استفاده کرده که به معناى پوشیده شدن آسمان با ابر است و واژه هایى مانند«ذنب» و «عصیان» در این احادیث به کار نرفته است.

گفتنى است که در باره توبه، به گونه اى دیگر نیز مى توان پاسخ داد. توبه به معناى بازگشت به خدا و قرب به اوست و قرب خداوند، لازم نیست از سطح و لایه اى فرودین صورت گیرد؛ بلکه مى تواند از مرتبه اى بالا به مرتبه اى بالاتر صورت پذیرد و این با توجّه به گستردگى مسیر کمال تا بى نهایت ، مى تواند نامحدود باشد . بر این اساس ، پیامبر(ص) با عمل صالح و نیز بازگشت مکرّر به خداوند و عبور از طبیعت به ملکوت،هر روز صدها درجه قرب به خدا را مى پیموده است.

نکته دیگر ، دو حدیثِ نقل شده از امام صادق علیه السلام اند که به ظاهر، متعارض مى نمایند ؛ چرا که روایت حارث بن مغیره مى گوید : پیامبر خدا(ص) هفتاد بار ذکر استغفار و هفتاد بار ذکر توبه را بر زبان مى آورد و روایت زید شحّام مى گوید : پیامبر(ص) ذکر توبه را هفتاد بار مى گفت.

به نظر مى رسد که حلّ این تعارض باید بر پایه قبول روایت حارث بن مغیره و تبیین و توجیه روایت زید شحّام صورت پذیرد ؛ زیرا با توجّه به کثرت احادیثِ وارد شده در باره استغفار پیامبر اکرم(ص) ، بویژه از خود امام صادق علیه السلام ،نمى توان مقصود امام صادق علیه السلام از پاسخ منفى دادن به پرسشگر را در این حدیث ، نفى استغفار دانست.

بر این پایه، پاسخ منفى امام علیه السلام ، ناظر به با هم گفتن ذکر استغفار و ذکر توبه در یک عبارت است. به سخن دیگر، امام علیه السلام مى فرماید : پیامبر اکرم(ص) هر دو ذکر «أستغفر اللّه ربّى» و «أتوب إلى اللّه» را به گونه مستقل و جدا از هم ذکر مى کرد و این ، گونه اى اهمّیت دادن به هر دو ذکر و یادکرد بیشتر خداوند است.

در این صورت، روایت زید ، نه تنها با روایت حارث ، منافات ندارد ، بلکه آن را تأیید و تأکید مى کند و بدین سان ، روشن مى شود که پیامبر اکرم(ص) هر روز ، ده ها بار ذکر استغفار و ده ها بار ذکر توبه را بر زبان مبارک خویش جارى مى کرده است.

گفتنى است که در برخى روایات، تعداد ذکر صد مرتبهـ و نه هفتاد بار ـ آمده که ممکن است ناظر به تفاوت عمل پیامبر(ص) در روزهاى مختلف ، یا نشان دهنده فراوانى گفتن این اذکار باشد ، بى آن که مفهوم دقیق عددى آنها مقصود باشد ، مانند آنچه در باره آیه : « اسْتَغْفِرْ لَهُمْ أَوْ لَا تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ إِن تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ سَبْعِینَ مَرَّهً فَلَن یَغْفِرَ اللَّهُ لَهُمْ ذَ لِکَ بِأَنَّهُمْ کَفَرُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَاللَّهُ لَا یَهْدِى الْقَوْمَ الْفَـسِقِینَ؛ براى آنها آمرزش بخواه یا براى آنها آمرزش نخواه . اگر براى آنها هفتاد بار هم آمرزش بخواهى ، هرگز خداوند آنها را نخواهد آمرزید . آن ، بِدان سبب است که آنان به خدا و پیامبر او کفر ورزیدند و خداوند ، گروه فاسقان را هدایت نمى کند»گفته شده است.