سال‌های طولانی تحصیل فرصت مادری از زنان گرفته
با گذشت حدود یک دهه از آغاز تلاش‌ها برای حل بحران جمعیت و نزدیک به سه سال از ابلاغ قانون جوانی جمعیت، برخی مشکلات و موانع جدی در مسیر فرزندآوری و افزایش جمعیت همچنان به قوت خود باقی است. یکی از این موانع جدی، ناسازگاری ساختارهای اجتماعی با طبیعت زندگی زنانه و مادرانه است که چالشی بزرگ به شمار می‌آید.
دانشگاه به‌عنوان یکی از این ساختارهای اجتماعی، با طبیعت مادرانه ناسازگار است. زنان دانشجو به دلیل تعارض نقش مادری و دانشجویی و مشکلات متعدد در دوران تحصیل، تمایلی به فرزندآوری در این مقطع ندارند و با توجه به اینکه بسیاری از زنان، به امید دستیابی به شغل مناسب، تحصیلات خود را تا مقاطع عالی ادامه می‌دهند، فرصت مادری در سال‌های طولانی تحصیل از زنان گرفته می‌شود.
سؤالی که مطرح می‌شود این است؛ در حالی که کشور به دلیل بحران جمعیت، نیازمند چاره‌اندیشی جدی است، آیا مسئولین هنوز به درک صحیحی از بحران جمعیت نرسیده‌اند یا اینکه زمینه برای اصلاح ساختارها فراهم نیست؟ چرا محیط دانشگاه‌ها، که پیچیدگی محیط‌های شغلی را ندارد، هنوز برای حضور مادران دانشجو سازگار نشده است؟ آیا تحصیل و فرزندآوری الزاماً باید دو مسیر متضاد باشند یعنی فردی که تحصیل می‌کند نباید بچه دار شود و فردی هم که تصمیم به فرزندآوری دارد نباید درس بخواند یا راه‌حل منطقی‌تری وجود دارد؟
بدون شک زنانی که در دوران انقلاب اسلامی زیسته‌اند، بعد اجتماعی را بخشی از هویت خود تعریف کرده‌اند و هرگونه دوری از این هویت متکامل، ابعادی از نارضایتی را برای آنها همراه دارد. بنابراین می‌توان گفت درحالیکه انقلاب اسلامی نوید بخش تکامل هویتی همه جانبه برای زنان است که بر اهمیت توامان مادری و نقش اجتماعی زنان تاکید دارد؛ مادری آنجایی است که تحقق کلیتی متوازن از هویت خانوادگی و اجتماعی را به چالش می‌کشد؛ چراکه ساختارهای مردساخته، امکان حضور زنان را با مختصات زندگی مادرانه تعریف نکرده‌اند و گویا اراده‌ای نیز برای تغییر این ساختارها وجود ندارد.
این مسئله در حالی است که برخی کشورهای غربی، نه از منظر هویتی بلکه از منظر افزایش بهره‌وری، سیاست‌های حمایتی متنوعی را برای دانشجویان والد اجرا می‌کنند. تسهیلات فرزندآوری، انعطاف در ساعات درسی، مرخصی زایمان، مرخصی والدینی، ایجاد محیط‌های نگهداری از کودکان در دانشگاه‌ها، دوره‌های مهارتی و مشاوره و دیگر سیاست‌های حمایتی اثربخش، از جمله این اقدامات هستند.
در کشور ما، مرخصی تحصیلی بدون احتساب در سنوات گزینه اصلی حمایت از مادران دانشجو است که پاسخگوی همه نیازهای آنها نیست. در حالیکه گاهی به‌جای حذف مادر از فضای دانشگاه، باید ساختارهایی طراحی شود که حضور او در دانشگاه تسهیل شود و از ایفای توأمان نقش مادری و دانشجویی حمایت شود. طراحی محیط‌های کار اشتراکی برای مادر دارای کودک زیر سه سال و مهدکودک برای کودکان بالای سه سال می‌تواند مکمل مرخصی تحصیلی باشد. اما درحال حاضر تنها تعداد انگشت شماری از دانشگاه‌های ایران مجهز به مهدکودک هستند.