وصیت های سیاسی حضرت زهرا (س) چیست؟
در نگاهى ژرف به وصیت هاى آن حضرت، آنچه پیش و بیش از هر چیز دیگر، توجه پژوهشگر را به خود جلب مى کند، حکمت سیاسى است.
بررسى بخش پنجم «حکمت نامه فاطمى» به خوبى نشان مى دهد حضرت فاطمه علیهاالسلام پس از ماجراى سقیفه، از روند غالب و حاکم بر جامعه نوپاى اسلامى به شدت ناراضى بود و از این رو، با توجه به پایگاه سیاسى و اجتماعى خود، براى استمرار حکومت نبوى و دفاع از حریم ولایت علوى که در غدیر خم از سوى پیامبر خدا صلى الله علیه و آله به طور رسمى اعلام شده بود، همه توان خود را به کار گرفت و در این راه حتى از بذل جان دریغ نکرد.
وصیت هاى آن حضرت، در حقیقت آخرین تلاش هاى دختر پیامبر صلى الله علیه و آله، در راستاى مبارزه با سیاست مداران حاکم بر جامعه اسلامى است، تا نارضایتى خود را با روشنى هر چه بیشتر به سینه تاریخ اسلام سپارد تا آیندگان بتوانند با اندکى تأمل، صراط مستقیم الهى را تشخیص دهند، و بتواند سندى تردیدناپذیر براى اثبات راه پیروان اهل بیت علیهم السلام به یادگار گذارد و بدین منظور بارها بر چند محور اساسى در وصیت هاى خود تأکید داشت:
دفن مخفیانه
اصلى ترین نکته اى که در همه گزارش هاى منابع شیعه و سنى بر آن تأکید شده، دفن شبانه و مخفیانه دختر پیامبر خدا صلى الله علیه و آله است. ایشان به امام على علیه السلام با تأکید سفارش کرده بود که ترتیبى دهد تا مراسم خاک سپارى او شبانه و پنهان از دید مردم انجام شود و جز اندکى از نزدیکانِ رازدار، در این مراسم شرکت نداشته باشند. اینک متن شمارى از گزارش ها:
گزارش یکم: خطاب به امام على علیه السلام:
إذا أنا مِتُّ فَغَسِّلنی بِیَدِکَ، وحَنِّطنی، وکَفِّنّی، وَادفِنّی لَیلاً.
وقتى من از دنیا رفتم، با دست خودت مرا غسل بده و حنوط و کفن کن و شبانه دفنم کن.
گزارش دوم: خطاب به امام على علیه السلام:
حَنِّطنى و غَسِّلنى و کَفِّنِى بِاللَّیلَ و صَلِّ عَلَىَّ وَ ادفِنِّى بِاللَّیلِ و لا تُعلِم أحَدا.
مرا شبانه حنوط کن و غسل بده و کفن کن، و بر من نماز بگزار. و مرا شبانه دفن کن، و هیچ کس را خبردار نکن
گزارش سوم: امام على علیه السلام درباره وصیت آن حضرت مى فرماید:
أخَذَت عَلَیَّ عَهداً للّه ورَسولِهِ أنَّها إذا تُوُفِّیَت لا اُعلِمُ أحَداً إلاّ اُمَّ سَلَمَهَ زَوجَ رَسولِ اللّه صلى الله علیه و آله، واُمَّ أیمَنَ، وفِضَّهَ، ومِنَ الرِّجال ابنَیها، وعَبدَ اللّه بنَ عَبّاسٍ، وسَلمانَ الفارِسِیَّ، وعَمّارَ بنَ یاسِرٍ، وَالمِقدادَ، وأبا ذَرٍّ، وحُذَیفَهَ.
و آن گاه از من پیمانى گره خورده به خدا و پیامبرش گرفت که چون وفات یافت، هیچ کس را آگاه نکنم، جز امّ سلمه، همسر پیامبر خدا صلى الله علیه و آله، امّ ایمن و فضّه را، و از مردان، دو پسرش [حسن و حسین]، عبد اللّه بن عبّاس، سلمان فارسى، عمّار بن یاسر، مقداد، ابوذر و حذیفه را.
گزارش چهارم: امام على علیه السلام در پاسخ به پیشنهاد عباس بن عبدالمطّلب مبنى بر حضور مهاجران و انصار در مراسم تدفین آن حضرت مى فرماید:
فَإِنَّها وَصَّتنی بِسَترِ أمرِها.
او وصیت کرده تا کار تجهیز و دفنش پنهانى انجام شود.
گزارش پنجم: صحیح بخارى و صحیح مسلم و دیگر منابع روایى اهل سنت از عایشه نقل کرده اند که مى گوید:
فَلَمّا تُوُفِّیَت دَفَنَها زَوجُها عَلِیٌّ لَیلاً ولَم یُؤذِن بِها أبا بَکرٍ.
و چون وفات یافت، همسرش على او را شبانه دفن کرد و ابو بکر را از درگذشت وى آگاه نساخت.
هر کس داراى کمترین هوش سیاسى باشد، با ملاحظه گزارش هاى یاد شده به سادگى تشخیص مى دهد که پنهان نگه داشتن مراسم خاک سپارىِ حضرت فاطمه علیهاالسلام یک اقدام کاملاً سیاسى بوده، و هدف خاصى را تعقیب مى کرده که در فرازى دیگر از وصیت آن حضرت، با صراحت بیان شده است.
غافلگیرىِ سیاست مداران حاکم
فاطمه علیهاالسلام، یگانه فرزند بر جاى مانده پیامبر خدا صلى الله علیه و آله، بزرگ ترین شخصیت سیاسى الهى امت اسلامى است. بسیارى از مسلمانان معاصر پیامبر صلى الله علیه و آله، فضائل و مناقب آن حضرت را خودشان از رسول خدا صلى الله علیه و آله شنیده اند، از جمله این که: آیه تطهیر، آیه مباهله و آیات ایثار درباره او و خاندان او نازل شده است.
همچنین از پیامبر صلى الله علیه و آله شنیده اند که فاطمه علیهاالسلام برگزیده خدا است، رضایت او رضایت خدا و نارضایتى او نارضایتى او است. از پیامبر صلى الله علیه و آله شنیده اند که گفت: فاطمه علیهاالسلام پاره تنم و میوه دل من است، او عزیزترین و محبوب ترین افراد نزد من است، مسالمت با او، مسالمت با من و ستیزه با او، ستیزه با من است، احترام به او، احترام به من و آزردن او، آزردن من است، او سرور بانوان جهانیان است و پدرش به فداى او باد.
اینک، چنین شخصیتى که عظمتش قابل توصیف نیست و پس از پیامبر صلى الله علیه و آله اصلى ترین مدافع رهبرى امام على علیه السلام است، با فاصله اى بسیار کوتاه و مظلومانه از دنیا مى رود، طبعا انتظار آن است که مراسم تشییع و تدفین او با شرکت عموم مسلمانان و بسیار با شکوه برگزار شود.
از سوى دیگر، این مراسم، براى سیاست مداران حاکم که اسباب نارضایتى شدید آن بزرگوار را فراهم آورده بودند، فرصت بسیار مناسبى بود تا با بهره گیرى از آن و تجلیل از آن حضرت، رفتارها و ناخرسندى هاى گذشته را به فراموشى سپارند.
اما بصیرت الهى و تیزبینى سیاسى فاطمه علیهاالسلام آنها را غافلگیر کرد و مانع بهره گیرى آنان از این فرصت طولانى شد ؛ زیرا او با صراحت سفارش کرده بود که رهبران سیاسى حاکم نباید بر پیکر او نماز گزارند ؛ در وصیت حضرت زهرا علیهاالسلام خطاب به امام على علیه السلام آمده است:
نَشَدتُکَ بِاللّه وبِحَقِّ مُحَمَّدٍ رَسولِ اللّه ألاّ یُصَلِّیَ عَلَیَّ أبو بَکرٍ ولا عُمَرُ.
به خدا و به حق محمّد رسول خدا سوگندت مى دهم که ابوبکر و عمر بر من نماز نخوانند.
و در گزارشى دیگر آمده است:
سَأَلتُکَ بِحَقِّ رَسولِ اللّه صلى الله علیه و آله إذا أنا مِتُّ ألاّ یَشهَدانی ولا یُصَلِّیا عَلَیَّ.
به حق رسول خدا صلى الله علیه و آله از تو مى خواهم وقتى من از دنیا رفتم، آن دو نزد من حضور نیابند و بر من نماز نخوانند.
در صحیح بخارى و دیگر منابع اهل سنت نیز از عایشه نقل است که مى گوید:
فَلَمّا تُوُفِّیَت دَفَنَها زَوجُها عَلِیٌّ لَیلاً ولَم یُؤذِن بِها أبا بَکرٍ، وصَلّى عَلَیها.
و چون [فاطمه علیهاالسلام] وفات یافت، همسرش على او را شبانه دفن کرد و ابو بکر را آگاه نساخت و خودش بر او نماز خواند.
و هنگامى که ابوبکر از على علیه السلام انتقاد کرد که چرا همانند مراسم غسل دادن پیامبر صلى الله علیه و آله این امتیاز را ویژه خود کردى ؟ ایشان پاسخ داد:
هِیَ وَاللّه أوصَتنی أن لا تُصَلِّیا عَلَیها.
به خدا سوگند، او خود به من وصیت کرد که شما دو تن بر او نماز نخوانید.
بنابراین، هدف اصلى حضرت فاطمه علیهاالسلام از وصیت و سفارش کردن به پنهان داشتن و رازدارى در برگزارى مراسم خاک سپارى او، این بود که همه راه هاى احتمالى بهره گیرى سیاست مداران حاکم از این فرصت مسدود شود.
سند تاریخى سیاسى
حضرت فاطمه علیهاالسلام براى دفاع از حریم ولایت علوى که پیامبر خدا صلى الله علیه و آله در غدیر خم و با حضور همه حاجیان آن را اعلام کرده بود و براى اعتراض به روند حاکم بر جهان اسلام پس از رحلت پدر، تنها به ممانعت آنها از نماز گزاردن بر خود اکتفا نکرد، بلکه وصیت تاریخى دیگرى دارد که متن آن از امام حسین علیه السلام چنین گزارش شده است:
فَلَمّا حَضَرَتهَا [فاطِمَهَ علیهاالسلام] الوَفاهُ وَصَّت أمیرَ المُؤمِنینَ علیه السلام أن یَتَوَلّى أمرَها، ویَدفِنَها لَیلاً، ویُعَفِّیَ قَبرَها.
چون زمان وفات فاطمه علیهاالسلام فرا رسید، به امیر المؤمنین علیه السلام سفارش کرد تا او تجهیز و دفنش را به عهده بگیرد و شبانه دفنش کند، و قبرش را بى نشانه سازد.
در گزارشى دیگر آمده است:
ولا تُعلِم أحَداً قَبری.
و هیچ کس را از قبرم آگاه مکن.
این وصیت مکمل وصیت هایى است که پیش از آن بدانها اشاره شد و مى توان گفت اصلى ترین هدف آن، برجا گذاشتن یک سند تاریخى سیاسىِ مهم و تردید ناپذیر براى آیندگان، در راستاى تحلیل صحیح مباحث مربوط به رهبرى جهان اسلام پس از پیامبر صلى الله علیه و آله است.
چه چیزهایى سبب شدند تا شخصیتى مانند زهراى اطهر علیهاالسلام شبانه غسل داده شود، شبانه به خاک سپرده شود، و قبر او مخفى بماند ؟ ! البته آراى مختلفى درباره محل دفن آن حضرت وجود دارد، ولى به هر حال، هیچ کس به طور دقیق نمى داند ایشان کجا دفن شده است، هر چند نظریه اى که به واقع نزدیک تر است مدعى است ایشان در خانه خود به خاک سپرده شده اند، اما کجاى خانه ؟ معلوم نیست !
تأمل در این ابهام، روشنگر بسیارى از حوادث صدر اسلام است.