فرزندان چه حقی بر گردن والدین دارند
اسلام نه‌تنها والدین را ملزم به رعایت حقوق فرزندان می‌داند، بلکه هر گونه شکستن دل یا آزردن آن‌ها را گناهی بزرگ می‌شمارد. پیامبر اکرم (ص) در این باره می‌فرمایند: «یَلزَمُ الوالِدَینِ مِن عُقوقِ الوَلَدِ ما یَلزَمُ الوَلَدَ لَهُما مِن العُقوق»؛ یعنی والدین نیز به همان اندازه که فرزند موظف به رعایت حقوق ایشان است، مسئول حفظ حقوق فرزند هستند.
مصادیق آزردن فرزندان از نگاه اسلام
۱. عیب‌جویی و سرزنش بی‌جا
در قرآن کریم (سوره حجرات، آیه ۱۱) آمده است: «وَ لا تَلْمِزُوا أَنْفُسَکُم»؛ از عیب‌جویی پرهیز کنید. این توصیه نه‌تنها در روابط اجتماعی بلکه در فضای خانواده نیز قابل‌اجرا است. انتقاد نابه‌جا و سرزنش‌های مکرر والدین می‌تواند به دل‌شکستگی و آسیب روحی فرزند منجر شود.
۲. برخورد از موضع تکبر
یکی دیگر از رفتارهایی که فرزند را آزرده می‌سازد، برخورد از سر غرور است. قرآن کریم در سوره لقمان آیه ۱۸ می‌فرماید: «لا تَمْشِ فِی الْأَرْضِ مَرَحاً»؛ یعنی با تکبر در زمین راه نرو. این اصل در تعامل با فرزندان نیز صادق است و والدین باید از هر گونه رفتار متکبرانه خودداری کنند.
۳. تمسخر فرزند
قرآن کریم در سوره حجرات آیه ۱۱ تأکید می‌کند: «یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا لا یسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ». تمسخر و تحقیر فرزندان، خصوصاً از سوی والدین، می‌تواند تأثیری مخرب بر اعتمادبه‌نفس و عزت‌نفس آن‌ها داشته باشد.
۴. نادیده گرفتن نیازهای احساسی
قرآن در سوره لقمان آیه ۱۸ می‌فرماید: «وَ لا تُصَعِّرْ خَدَّکَ لِلنَّاسِ». بی‌توجهی والدین به احساسات و نیازهای عاطفی فرزند، از جمله رفتارهایی است که می‌تواند او را به شدت آزار دهد.
۵. دخالت در زندگی فرزندان
در قرآن کریم (سوره حجرات، آیه ۱۲) آمده است: «وَ لا تَجَسَّسُوا وَ لا یغْتَبْ بَعْضُکُمْ بَعْضا». والدین باید از تجسس و دخالت‌های بی‌مورد در امور فرزندان پرهیز کرده و استقلال شخصیتی آنان را محترم بشمارند.
۶. استفاده از القاب نامناسب
نامیدن فرزند با القاب تحقیرآمیز نیز از موارد دل‌آزاری است. قرآن کریم می‌فرماید: «وَ لا تَنابَزُوا بِالْأَلْقابِ» (سوره حجرات، آیه ۱۱).
پیامدهای شکستن دل فرزندان
شکستن دل فرزند یا هر انسان دیگر، پیامدهای سنگینی دارد. پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند: «مَن آذی مُؤمِنا فَقَد آذانی، ومَن آذانی فَقَد آذَی اللّه َ عزّ و جلّ…»؛ هر کس مؤمنی را بیازارد، مرا و خداوند را آزرده است. (بحار الأنوار، ج ۶۷، ص ۷۲)
حضرت علی (ع) نیز در نهج‌البلاغه می‌فرمایند: «أَمّا الظّلم الّذی لا یُترکُ، فَظلمُ العباد بَعضُهُم بَعضاً». (نهج البلاغه، خطبه ۱۷۵)
حقوق فرزندان در اسلام
پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند: «همان‌طور که فرزندان موظف به احترام والدین هستند، والدین نیز در برابر فرزندان مسئولند.»
۱. تربیت شایسته و تأمین امنیت روانی
امام سجاد (ع) می‌فرمایند: «حق فرزند این است که بدانی او بخشی از وجود تو است و نیک و بد زندگی او به رفتار تو بستگی دارد.»
۲. احترام به استقلال و انتخاب فرزند
والدین نباید فرزند را مجبور به پیروی از آداب و عادات خود کنند. امام علی (ع) می‌فرمایند: «فرزندان خود را به آداب زمان خودتان وادار نکنید، زیرا آن‌ها برای زمانی دیگر آفریده شده‌اند.»
۳. ایجاد رابطه‌ای دوستانه
پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند: «با فرزندان خود مانند یک دوست رفتار کنید.»
اسلام به عنوان دینی کامل، بر تعادل در حقوق والدین و فرزندان تأکید دارد. رعایت حقوق فرزندان و دوری از رفتارهایی که باعث دل‌شکستگی می‌شود، نه‌تنها موجب ایجاد محیطی آرام در خانواده می‌گردد، بلکه به پرورش نسلی مسئول، اخلاق‌مدار و توانمند کمک می‌کند.