مقام و منزلت حضرت زهرا (س) در کلام معصومین (ع)
سیدمحمود جوادی، پژوهشگر، در یادداشتی به بیان مقام و مرتبه بانوی دو عالم، حضرت زهرا(س)، در نگاه و کلام ائمه اطهار(ع) پرداخته است.
فاطمه زهرا سلام الله علیها در دو دهه عمر پر برکت خود چنان قله‌های ایمان و معرفت و بندگی را فتح کرد و سرافرازانه زیست که زبانزد رسول خدا (ص)، امیر المومنین (ع) و سایر ائمه اطهار علیهم السلام بود و هیچ زنی به مانند او نبوده و نخواهد بود. زنی که با تلاش و بندگی خود، پسوند کبری را به عصمت افزود و آن را معنا بخشید و با شایستگی به مقام سرور زنان اهل بهشت دست یافت.
اینکه زنی دین، معرفت و علم خود را به طور مستقیم و بی واسطه از مردی که سرور انبیاء است دریافت کند و سپس در کنار امیرالمومنین (ع) که سید اوصیاء است زندگی کند و مادری برای دو نوری شود که سرور جوانان اهل بهشتند، و همزمان به وظایف خانه‌داری، همسرداری و فرزند داری برسد و در عین حال اوج بندگی را در برابر خداوند متعال به جا آورده و به منصه ظهور برساند و بتواند در کنار این مردانِ بی‌مانند بدرخشد، کار هر کسی نیست.
فاطمه (س) زنی است که خداوند متعال در آیه تطهیر به عصمت و طهارت مطلق او مهر تایید می‌زند و از آن حضرت به «کوثر» یعنی خیر کثیر یاد می‌کند، زنی که تکثیر کننده امامت و عصمت در نسل خود بود و چنان دارای منزلت والایی بود که ائمه معصومین علیهم السلام وقتی نامی از فاطمه (س) نزد آنها برده می‌شد، از آن حضرت به احترام، تعظیم و بزرگی یاد می‌کردند. او کسی است که به خاطر شدّت تصدیق رسالت پدرش و ولایت همسرش از طرف ائمه معصومین علیهم السلام لقب «صدّیقه» دریافت کرده و تا پای جان مدافع رسالت و ولایت بوده است.
حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها، دخت گرامی پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم، جایگاه ویژه‌ای در کلام معصومین دارند. برای درک بهتر جایگاه سرور زنان اهل بهشت، در ادامه به برخی از سخنان معصومین درباره ایشان اشاره می‌کنیم.
۱. فاطمه (س) از نگاه رسول خدا (ص):
رسول خدا (ص) در مناسبت‌های مختلفی برای نشان دادن منزلت حضرت زهرا (س) حرف‌های مهمی را بیان می‌کردند، آن حضرت در جایی فرمودند: «إِنَّمَا فَاطِمَهُ بَضْعَهٌ مِنِّی مَنْ آذَاهَا فَقَدْ آذَانِی، وَ مَنْ أَحَبَّهَا فَقَدْ أَحَبَّنِی، وَ مَنْ سَرَّهَا فَقَدْ سَرَّنِی»؛ فاطمه پاره تن من است، هر که او را بیازارد، مرا آزرده و هر که او را خوشحال کند مرا خوشحال کرده است . این حدیث، نشان از پیوند عمیق میان پیامبر و حضرت زهرا دارد و مقام والای ایشان را بیان می‌کند. همچنین پیامبر اکرم (ص) در جایی دیگر فرمودند: «اِنَّ اللَهَ لَیَغضَبُ لِغَضَبِ فَاطِمَهَ وَ یَرضىٰ لِرِضاها»؛ به یقین خداوند با خشم فاطمه به خشم مى‌آید و با خشنودى او خشنود مى‌شود.
رسول خدا (ص) همچنین در بیان شدت علاقه خود به فاطمه (س) در حدیثی مربوط به مال دنیا و فرستادن فاطمه زیورآلات خود به رسول خدا (ص) برای بخشیدن به نیازمندان، فرمودند: «فِداها أبوها ـ ثَلاثَ مَرّاتٍ ـ ما لآلِ مُحَمَّدٍ ولِلدُّنیا؟! فَإِنَّهُم خُلِقوا لِلآخِرَهِ، وخُلِقَتِ الدُّنیا لِغَیرِهِم»؛ پدرش فداى او باد(۳بار)، خاندان محمّد کجا و دنیا کجا؟ آنها براى آخرت آفریده شده اند و دنیا براى دیگران آفریده شده است.
رسول خدا (ص) همان گونه که برای نشان دادن جایگاه حضرت فاطمه (س)، با جملاتی زیبا از دخترش در میان دیگران به تعریف و تمجید می‌پرداختند، با رفتار و زبان بدن نیز احترام ویژه خود را به ایشان در حضور دیگران نشان می‌دادند. در حدیثی از زبان عایشه می‌خوانیم که می‌گوید: «ما رأیت أحداً أشبه کلاماً و حدیثاً من فاطمه برسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و کانت إذا دخلت علیه رحّب بها، و قام إلیها، فأخذ بیدها فقبلها، و أجلسها فی مجلسه» ؛ من هیچ کس را در سخن گفتن از فاطمه شبیه‌تر به رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌اله‌وسلّم) ندیدم، هنگامی که وارد بر پدر می‌شد به او خوش آمد می‌گفت، و در برابر دخترش فاطمه بر می‌خاست، دست او را می‌گرفت و می‌بوسید، و او را در جای خود می‌نشاند.
۲. فاطمه (س) از نگاه امیرالمومنین (ع):
نظر امام علی علیه‌السلام درباره حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله‌علیها در سخنان و رفتار ایشان به وضوح نمایان است. محبت و احترام عمیق امیرالمؤمنین نسبت به حضرت زهرا به‌عنوان همسر، شریک زندگی، و الگوی کامل ایمان، نمونه‌ای از رابطه‌ای است که بر پایه ایمان، عشق و احترام متقابل شکل گرفته بود. در ادامه، به برخی از بیانات و رفتارهای امام علی درباره حضرت زهرا اشاره می‌کنیم.
در نگاه امام علی(علیه السلام) فاطمه در چنان مرتبه والایی از زهد و خداترسی و عمل به احکام الهی قرار دارد که در کلامی می‌فرماید: «من به رسول خدا(صلی الله علیه و آله) و فاطمه و فرزندانش مباهات و افتخار می کنم». همچنین حضرت علی علیه السلام در پاسخ به ادعاهای بی اساس معاویه مبنی بر فضایل امویان در نامه ای می نویسد: «… دو سید جوانان اهل بهشت از ماست و«صبیه النار» از شماست. بهترین زنان جهان (فاطمه زهرا(سلام الله علیها)) از ماست. و«حماله الحطب» آنکه هیزم کشد برای دوزخیان از شماست. یعنی این فضلیت‌ها از ماست و آن رذیلت‌ها از شماست…».
امیرالمومنین همچنین درباره فاطمه زهرا (س) چنین می‌فرماید: «فوالله ما أغضبتها، ولا أکرهتها على أمر حتى قبضها الله عزوجل، ولا أغضبتنی، ولا عصت لی أمرا، ولقد کنت أنظر إلیها فتنکشف عنی الهموم والأحزان»؛ به خدا سوگند نه او را عصبانی کردم و نه او را مجبور به کاری کردم تا اینکه خداوند متعال او را گرفت و نه او مرا به خشم آورد و نه در هیچ امری نافرمانی کرد؛ و من هرگاه به فاطمه نگاه می‌کردم، غم و اندوه از من زدوده می‌شد.
امام علی (ع) سخنان فراوانی درباره حضرت زهرا (س) دارد لیکن کلام اول را بامداد اولین روز عروسی در جواب سؤال پیامبر اکرم فرمود. رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله صبح اولین روز عروسی وارد حجله شد، از داماد پرسید: «کیف وجدت اهلک؟» فقال: «نِعْمَ الْعَوْنُ عَلَى طَاعَهِ اللَّهِ.»؛ همسرت را چگونه یافتی؟ علی (ع) گفت: او بهترین یاری‌دهنده در طاعت خدا بود. این جمله نشان می‌دهد که حضرت زهرا (س) در زندگی مشترکشان نه فقط همسر، بلکه یاوری معنوی و همراه در مسیر بندگی خدا بودند.
۳. فاطمه (س) از نگاه امام حسن مجتبی (ع):
امام حسن (ع) می‌فرماید: «رَأَیتُ أُمّی فاطِمَهَ (س) قائِمَهً فی مِحْرابِها لَیْلَتَها حَتّی أسْفَرَتْ صَباحاً، وَسَمِعْتُها تَدْعو لِلْمُؤمِنینَ وَالمُؤمِناتِ وَتُسَمّیهِم، وَتُکْثِرُ الدُعاءَ لَهُم…»؛ مادرم فاطمه (س) را دیدم که در محراب عبادتش ایستاده بود و تمام شب را تا صبح به دعا برای مؤمنین و مؤمنات می‌پرداخت و هیچ‌گاه برای خود دعا نمی‌کرد. گفتم: مادرم! چرا آن‌گونه که برای دیگران دعا می‌کنی برای خودت دعا نمی‌کنی؟ گفت: «الجار ثم الدّار»؛ پسرم! اول همسایه بعد خانه. این سخن گویای روح ایثار و اخلاص حضرت زهرا (س) است.
۴. فاطمه (س) از نگاه امام حسین (ع):
امام حسین (ع) در ستایش از بانوی دو عالم حضرت فاطمه زهرا (س) بیانات گهرباری دارند و جالب است که در زندگی حضرت سیدالشهدا، به نکاتی برمی‌خوریم که حاکی از عظمت حضرت زهرا (س) از دیدگاه آن حضرت است.
چنین نقل شده که در جریان شب عاشورا و بی‌تابی حضرت زینب کبری (س) در برابر فجایعی که برای اهل بیت عصمت و طهارت(ع) پیش آمد، امام حسین (ع) خواهر خود را تسلیت داده و نوازش می‌کرد و درگذشت نیاکان خود را یادآوری می‌فرمود، از جمله خاطره مادر گرامی خود را برای خواهرش زینب (س) بیان نموده و فرموده است: «وَ اُمّی خَیرٌ مِنّی…؛ مادرم فاطمه از من بهتر بود اما باقی نماند و از دنیا رفت».
۵ ـ فاطمه(س) از نگاه امام سجاد(ع):
امام سجاد(ع) مى‌فرماید: «وقتى که قیامت فرا رسد، فاطمه (س) وارد محشر مى‌شود و گفته مى‌شود کسانى که به آیات الهی ایمان آوردند و مسلمان شدند به جز مسلمانانى که دوستدار اهل‌بیت(س) هستند؛ همگى سر‌ها را به زیر اندازید. آنگاه اعلام مى‌شود: این است فاطمه دخت محمد(ص). او و همراهانش به سوى بهشت مى‌روند. خداوند فرشته‌اى را خدمت وى مى‌فرستد و مى‌گوید: حاجتت را از من بخواه! فاطمه عرض مى‌دارد: پروردگارا حاجت من آن است که مرا و کسانى را که فرزندان مرا یارى کردند مورد عفو قرار دهى».
۶ ـ فاطمه (س) از نگاه امام محمدباقر(ع):
درباره سند زیارتنامه حضرت زهرا (س) نقل می‌کنند که این زیارتنامه توسط امام باقر علیه السلام بیان شده است. این حدیث شریف از امام باقر(ع) نقل شده است و سند آن، کتاب‌های معتبر روایی شیعه است: «حَدَّثَنَا إِبْرَاهِیمُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى بْنِ مُحَمَّدٍ الْعُرَیْضِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو جَعْفَر(ع) ذَاتَ یَوْمٍ قَالَ إِذَا صِرْتَ إِلَى قَبْرِ جَدَّتِکَ فَاطِمَهَ (س) فَقُلْ یَا مُمْتَحَنَهُ امْتَحَنَکِ اللَّهُ الَّذِی خَلَقَکِ قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَکِ فَوَجَدَکِ لِمَا امْتَحَنَکِ صَابِرَهً وَ زَعَمْنَا أَنَّا لَکِ أَوْلِیَاءُ وَ مُصَدِّقُونَ وَ صَابِرُونَ لِکُلِّ مَا أَتَانَا بِهِ أَبُوکِ (ص) وَ أَتَانَا بِهِ وَصِیُّهُ (ع) فَإِنَّا نَسْأَلُکِ إِنْ کُنَّا صَدَّقْنَاکِ إِلَّا أَلْحَقْتِنَا بِتَصْدِیقِنَا لَهُمَا بِالْبُشْرَى لِنُبَشِّرَ أَنْفُسَنَا بِأَنَّا قَدْ طَهُرْنَا بِوَلَایَتِکِ». [۱۲] بدون سلام آغاز شدن این زیارتنامه را به دلیل حذف سلام در نسخه‌برداری یا تقیه در آن زمان دانسته‌اند و گفته شده بهتر است امروزه این زیارت با سلام آغاز شود.
امام باقر(ع) می‌فرماید: چون قیامت شود جبرئیل ندا مى‌دهد: خدیجه دختر خویلد کجاست؟ مریم دختر عمران، آسیه دختر مزاحم، ام کلثوم خواهر موسى(ع) کجایند؟ آنان از جاى بر مى‌خیزند … آنگاه ندا می‌شود؛ اى اهل محشر امروز من کرامت را براى محمد و على و حسن و حسین و فاطمه (ع) قرار دادم. سر‌ها را پایین بیاندازید و چشم‌ها را فرو ببندید، چون فاطمه مى‌خواهد به بهشت وارد شود.
سپس جبرئیل ناقه‌اى بهشتى مى‌آورد و آن حضرت را به بهشت مى‌برد و لیکن ایشان وقتى نزدیک بهشت مى‌رسد درنگ مى‌کند. خداوند مى‌فرماید: درنگت براى چیست؟ فاطمه مى‌گوید: پروردگارا، دوست دارم در چنین روزى مقامم شناخته شود. خداوند مى‌فرماید: اى دختر حبیبم برگرد و نظر افکن و هرکس را که دوستى شما اهل‌بیت در دلش است، او را وارد بهشت کن».
امام باقر (ع) مى‌فرماید: «به خدا سوگند در آن روز فاطمه شیعیان و دوستانش را همانند پرنده‌اى که دانه خوب را از دانه بد جدا مى‌کند، از بین جمعیت جدا مى‌کند»
۷ ـ فاطمه (س) از نگاه امام صادق(ع):
روایت‌های فراوانی وجود دارد که امام جعفر صادق علیه السلام نزد شاگردان خود از فضائل حضرت زهرا (س) یاد می‌کند. او درباره ی جایگاه رفیع حضرت فاطمه (س) و اینکه جبرئیل امین بعد از رحلت رسول خدا (ص) بر او کراراً نازل می شد فرمود: «إِنَّ فَاطِمَهَ مَکثَتْ بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ خَمْسَهً وَ سَبْعِینَ یوْماً وَ قَدْ کانَ دَخَلَهَا حُزْنٌ شَدِیدٌ عَلَی أَبِیهَا وَ کانَ جَبْرَئِیلُ یأْتِیهَا فَیحْسِنُ عَزَاءَهَا عَلَی أَبِیهَا وَ یطَیبُ نَفْسَهَا وَ یخْبِرُهَا عَنْ أَبِیهَا وَ مَکانِهِ وَ یخْبِرُهَا بِمَا یکونُ بَعْدَهَا فِی ذُرِّیتِهَا وَ کانَ عَلِی یکتُبُ ذَلِک فَهَذَا مُصْحَفُ فَاطِمَهَ»؛ فاطمه سلام الله علیها پس از رحلت پیامبر، هفتاد و پنج روز در حزن و اندوه شدید زندگی کرد، و در این مدت جبرئیل نزد او می آمد، به او تسلیت می‌گفت و دل داری‌اش داده، از محل نیکویی که پدرش در آن قرار دارد خبر می‌داد و از آنچه که پس از پیامبر اتفاق خواهد افتاد می گفت. علی علیه السلام همه آن اخبار را می‌نوشت و بدین گونه مصحفی فراهم آمد و آن مصحف فاطمه است.
امام صادق علیه السلام همچنین فرمود: «لو لا انَّ اللهَ تبارک وتعالی خَلَقَ امیرَالمؤمنین لفاطمهَ -سلام الله علیها- ما کان لها کفْوٌ علی الارضِ مِنْ آدمَ و مِنْ دونه»؛ اگر خدای تبارک و تعالی امیرالمؤمنین را برای فاطمه – سلام الله علیها – نمی‌آفرید، در روی زمین، از آدم گرفته تا هر بشری بعد از او، همسری برای او نبود.
۸ ـ فاطمه (س) از نگاه امام کاظم(ع):
امام موسی بن جعفر علیه السلام فرمود: «إِنَّ فَاطِمَهَ صِدِّیقَهٌ شَهِیدَهٌ وَ إِنَّ بَنَاتِ اَلْأَنْبِیَاءِ لاَ یَطْمَثْنَ»؛ فاطمه علیها السلام صدیقه (بسیار راست گو و در روایتی دیگر بسیار تصدیق کننده رسالت پیامبر اکرم و معصوم)و شهیده بود و دختران پیغمبران حایض نمی‌شوند.
امام کاظم علیه السلام همچنین فرمود: «لایدخل الفقر بیتاً فیه إسم محمد أو أحمد أو علی أو الحسن أو الحسین أو جعفر أو طالب أو عبدالله أو فاطمه من النساء»؛ در خانه‌ای که نام محمد یا احمد یا علی یا حسن یا حسین یا جعفر یا طالب یا عبدالله و یا از میان زنان، فاطمه باشد، فقر [و تنگدستی] وارد نمی‌شود.
۹ ـ فاطمه (س) از نگاه امام رضا(ع):
حضرت رضا علیه السلام از پدران بزرگوار خود از علی(ع) نقل می‌کند که پیامبر خدا(ص) به من فرمود: ای علی! عده ای از بزرگان قریش، مرا درباره ازدواج فاطمه، سرزنش کرده و گفتند: فاطمه را از تو خواستگاری کردیم، او را از ما دریغ داشتی به همسری علی درآوردی. به آنها گفتم: به خدا سوگند! من از پیش خود در این باره مخالفت نکردم و به نظر شخصی او را به ازدواج علی در نیاوردم، بلکه خداوند با ازدواج شما مخالفت و با ازدواج علی موافقت فرمود. جبرئیل بر من نازل شده و گفت: ای محمد! خداوند عزوجل می فرماید: اگر علی(ع) را نمی آفریدم، روی زمین کفو و هم شأنی برای دخترت فاطمه یافت نمی شد. نه فقط امروز، که از زمان آدم تا انقراض عالم، فاطمه کفوی نداشته است و نخواهد داشت.
همسری با فاطمه زهرا(س) آن چنان سبب کمال و برتری و مباهات است، که امام رضا(ع) از پدر و اجداد گرامی شان نقل می کنند که پیامبر به علی (ع) فرمود: سه فضیلت به تو داده شده که به من داده نشده است. علی (ع) عرض کرد: چه چیزهایی به من داده شده است. پیامبر (ص) فرمود: تو پدرزنی همچون من داری، که من چنین پدرزنی ندارم، همسری چون فاطمه به تو داده شده، که به من داده نشده است، حسن و حسین به تو داده شده، که به من داده نشده است.
۱۰ ـ فاطمه (س) از نگاه امام جواد(ع):
امام جواد علیه السلام درباره حضرت زهرا علیها السلام می فرماید: «خداوند همواره در یکتایی و بی همتایی خود یکتا و بی همتا بود. پس از آن محمد و علی و فاطمه علیهم السلام را آفرید … و آنان را گواه در آفرینش موجودات گردانید و اطاعت ایشان را در میان تمام مخلوقات جاری ساخت و امور آنان را به ایشان واگذارد. پس آنان حلال می‌کنند آن چه را بخواهند و حرام می‌کنند آن چه را بخواهند، ولی هرگز چیزی نمی خواهند، مگر این که خدا بخواهد».
۱۱ ـ فاطمه (س) از نگاه امام هادی(ع):
آن حضرت در مورد علت نام‌گذاری حضرت صدیقه طاهره(س) به«فاطمه»، از رسول خدا(ص) نقل می کند: «رسول خدا دخترش فاطمه را بدان جهت فاطمه نامیدند که خداوند عزوجل او و دوستانش را از آتش جهنم به دور نگه میدارد».
چنین به نظر می رسد روایات مستقیم از امام هادی علیه السلام درباره حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها در منابع معتبر به طور خاص و مشخص وجود ندارد، اما یقیناً امام هادی (ع) همانند سایر امامان معصوم علیهم السلام به بزرگی و مقام حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله‌علیها اشاره کرده‌اند و ایشان را به عنوان یکی از بزرگ‌ترین شخصیت‌های تاریخ اسلام می‌شناخته‌اند.
در مورد سخن دقیق امام هادی (ع) در رابطه با حضرت زهرا، نقل‌قول‌های مستقیم و مشهوری که از امام هادی (ع) در منابع حدیثی معتبر نقل شده باشد، به نظر نمی‌رسد. به عبارت دیگر، امام هادی (ع) به طور عمومی به مقام حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها اشاره کرده‌اند، ولی این اشاره‌ها به صورت نقل‌های خاص و مستقیم در دسترس نیست.
۱۲ ـ فاطمه (س) از نگاه امام عسکری(ع):
امام حسن عسکری(ع) درباره مقام و منزلت حضرت فاطمه زهرا (س) فرمود: «نحن حجج اللّه على خلقه، و جدّتنا حجه اللّه علینا»؛ ما حجت خدا بر خلقیم، و جده ما (فاطمه) حجت خدا بر ما (ائمه معصومین علیهم السلام) است.
۱۳ ـ فاطمه (س) از نگاه امام زمان(ع):
امام زمان علیه السلام درباره دخت گرامی پیامبر اکرم (ص) حضرت زهرا سلام الله علیها فرمود: «إنَّ لِی فی إبنَهِ رَسولِ اللّه ِ اُسوَهٌ حَسَنهٌ»؛ دختر رسول خدا (فاطمه) براى من سرمشقى نیکو است.
مقام حضرت زهرا(س) فقط از منظر اهل بیت و ائمه معصومین علیهم السلام که همتای آن حضرت و یا شاخه‌های عصمت ایشانند، قابل بیان است. آنچه در بالا از کلمات و سخنان این بزرگواران به آن اشاره شد، حکایت از منزلت، کرامت و عظمت مقام این بانوی بی‌نظیر دارد.