۴ پیشنهاد حمایتی پس از حذف ارز نیمایی
راه‌اندازی بازار ارز تجاری توسط بانک مرکزی با هدف شفاف‌سازی معاملات ارزی و دستیابی به تک‌نرخی شدن ارز صورت گرفته است اما باید توجه داشت که با حذف ارز نیمایی، معیشت دهک‌های پایین با چالش جدی مواجه می‌شود و این نیازمند حمایت جدی دولت است.
حذف ارز نیمایی منجر به «افزایش هزینه‌های تولید و واردات»، « بروز تورم و افزایش قیمت کالاهای ضروری و واسطه‌ای تولید» و « کاهش قدرت خرید اقشار آسیب‌پذیر»، می‌شود.
در این‌باره ضرورت دارد دولت برای حمایت از معیشت مردم، «افزایش یارانه نقدی یا کالابرگ الکترونیکی»، « تسهیل تامین مالی برای تولیدکنندگان داخلی»، « نظارت بر بازار و جلوگیری از سوداگری» و «حمایت‌های معیشتی هدفمند» را در دستور کار قرار دهد.
حذف شتابزده ارز نیمایی، معیشت دهک‌های پایین را با چالش مواجه می‌کند و نیازمند حمایت‌های جدی دولت است.
دولت چهاردهم در هفته جاری با راه‌اندازی بازار ارز تجاری، در تلاش است به سمت تک‌نرخی شدن ارز حرکت کند. طبق اطلاعیه بانک مرکزی از روز شنبه هفته جاری، ارز با نرخ نیمایی حذف و معاملات در سامانه نیما بر مبنای دلار توافقی انجام می‌شود. از سوی دیگر، از بهمن‌ماه سامانه نیما به‌طور کامل حذف خواهد شد. وزیر اقتصاد مدعی است هدف از این اقدام، شفاف‌سازی بازار ارز و پایان دادن به تعدد نرخ‌های ارزی است. حال آنکه حذف ارز نیمایی که تاکنون به‌عنوان مرجع قیمت‌گذاری برای واردات کالاهای اساسی و برخی مواد اولیه مورد استفاده قرار می‌گرفت، به دغدغه‌ای مهم تبدیل شده است.
هرچند مسئولان اقتصادی معتقد بودند افزایش قیمت ارز در نیما می‌تواند به کاهش هیجانات در بازار آزاد منجر شود، ولی از همان ماه‌های قبل که بانک مرکزی افزایش پلکانی قیمت ارز نیما را کلید زد، بازار آزاد علامت افزایشی را دریافت کرد. رشد قیمت دلار در بازار ارز طی روزهای اخیر همچنان ادامه دارد و قیمت این ارز هم‌اکنون در بازار تهران و کانال‌های تلگرامی از ۷۶ هزار تومان هم عبور کرده است.
البته لازم به ذکر است که علاوه‌بر افزایش قیمت ارز نیما، از مهم‌ترین دلایل افزایش قیمت دلار در روزهای اخیر، افزایش تقاضای خرید ارز توسط شرکت‌ها در روزهای پایانی سال میلادی، تنش‌های منطقه‌ای و تحولات سیاسی، علامت‌دهی منفی از سوی آمریکا و انتظارات تورمی است. همچنین امسال با تشدید تنش‌های سیاسی از جمله تحولات سوریه رو‌به‌رو بوده‌ایم؛ همه این موارد در کنار تغییر سیاست ارزی سیاست‌گذار موجب شده تا قیمت دلار روند صعودی داشته باشد.
بر همین اساس، کارشناسان اقتصادی هشدار می‌دهند که سامانه ارز تجاری اگر با کنترل نرخ ارز غیررسمی همراه نشود، به موتور خلق تورم شتاب خواهد بخشید. سید احسان خاندوزی، وزیر سابق اقتصاد، با اشاره به حذف نیما و راه‌اندازی سامانه ارز توافقی در شبکه ایکس نوشت: «حرکت از سامانه نیما به بازار توافقی اقدام درستی است اگر و فقط اگر برنامه جدی برای کنترل نرخ حاشیه بازار ارز وجود داشته باشد.»
همان‌طور که برخی از کارشناسان می‌گویند، کلیات بازار توافقی (تجاری) قابل قبول است، زیرا عملاً می‌تواند رانت بزرگ ارزی در کشور را از بین ببرد و عطش واردات را مهار کند. همچنین اجازه نمی‌دهد که جیب یک‌سری اقلیت پر شود و این موضوعات از مزایای نرخ توافقی ارز محسوب می‌شوند. اما ایراد کار این است که نرخ توافقی دنباله‌رو بازار آزاد است و شکاف نیما و آزاد ممکن است در سطحی بالاتر بازتولید شود.
تصمیم ناگهانی برای حذف ارز نیمایی بدون فراهم بودن مقدمات آن، نگرانی‌هایی در بین کارشناسان اقتصادی ایجاد کرده است، زیرا این اقدام احتمالاً فشار تورمی بر معیشت دهک‌های پایین جامعه وارد خواهد کرد.
ارز نیمایی که با قیمتی پایین‌تر از نرخ بازار آزاد به واردکنندگان کالاهای اساسی و تولیدکنندگان ارائه می‌شد، نقش کلیدی در کنترل هزینه‌های تولید و قیمت کالاها داشت. حال با حذف این ارز و انتقال معاملات به بازار ارز تجاری، پیامدهای زیر قابل پیش‌بینی است:
– افزایش هزینه‌های تولید و واردات: تولیدکنندگان و واردکنندگان کالاهای اساسی، ناچار به تأمین ارز با قیمت بالاتر هستند. این امر هزینه‌های تولید و واردات را افزایش می‌دهد.
– تورم و افزایش قیمت کالاهای ضروری و واسطه‌ای تولید: افزایش هزینه‌های واردات و تولید، به‌طور مستقیم موجب افزایش قیمت کالاها، مواد غذایی و اقلام ضروری می‌شود. این تورم، به‌ویژه در شرایط فعلی که کشور با تورم بالا مواجه است، می‌تواند فشار مضاعفی بر دهک‌های پایین جامعه (دهک‌های یک تا پنج) وارد کند.
– کاهش قدرت خرید اقشار آسیب‌پذیر: اقشار کم‌درآمد که بیشترین سهم از درآمد خود را صرف خرید کالاهای ضروری می‌کنند، بیشتر از سایر گروه‌ها تحت تأثیر افزایش قیمت‌ها قرار خواهند گرفت.
با توجه به اثرات تورمی حذف ارز نیمایی، ضروری است که دولت همزمان با اجرای این سیاست، برنامه‌های حمایتی هدفمند برای اقشار آسیب‌پذیر تدوین و اجرا کند. برخی راهکارها در این زمینه عبارتند از:
– افزایش یارانه نقدی یا کالابرگ الکترونیکی: دولت می‌تواند با افزایش یارانه‌ها یا ارائه کالابرگ الکترونیکی برای کالاهای اساسی، بخشی از فشار افزایش قیمت‌ها را جبران کند.
– تسهیل تأمین مالی برای تولیدکنندگان داخلی: حمایت از تولیدکنندگان داخلی می‌تواند وابستگی به واردات را کاهش داده و به تثبیت قیمت‌ها کمک کند.
– نظارت بر بازار و جلوگیری از سوداگری: در شرایط افزایش نرخ ارز، نظارت دقیق بر بازار برای جلوگیری از سوءاستفاده‌های احتمالی و افزایش غیرمنطقی قیمت‌ها ضروری است.
– حمایت‌های معیشتی هدفمند: شناسایی دقیق دهک‌های پایین جامعه و اجرای سیاست‌های حمایتی برای این گروه‌ها از طریق بانک‌های اطلاعاتی رفاه، می‌تواند از افزایش فقر جلوگیری کند.
تصمیم دولت و بانک مرکزی برای راه‌اندازی بازار ارز تجاری و حرکت به سمت تک‌نرخی شدن ارز، از منظر شفافیت بازار و مقابله با رانت، اقدامی مثبت و ضروری است. با این حال، حذف ارز نیمایی بدون سیاست‌های جبرانی، به‌طور قطع فشار تورمی شدیدی بر اقشار آسیب‌پذیر جامعه وارد خواهد کرد. دولت باید با برنامه‌ریزی مناسب و حمایت‌های معیشتی هدفمند، اثرات منفی این تصمیم را به حداقل برساند و مانع از تشدید نابرابری اقتصادی شود.
بهروز محبی نجم‌آبادی، عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس شورای اسلامی، ضمن برشمردن برخی مزایای تک‌نرخی شدن قیمت ارز، درباره تأثیر آن بر معیشت دهک‌های پایین جامعه اظهار داشت: اکنون شرایطی ایجاد شده که بسیاری از واردکنندگان، به‌ویژه واردکنندگان حوزه صنعت و تولید، دچار بحران شده‌اند. برنامه‌ریزی این گروه بر اساس نرخ نیما بوده، اما با تغییرات ناگهانی، مشکلات جدی برای آنان به وجود آمده است.
وی گفت: «تک‌نرخی شدن ارز، قطعاً تأثیر مستقیمی بر افزایش قیمت‌ها دارد. مجلس باید به‌ویژه در زمینه کالاهای اساسی و نیازهای ضروری مردم مراقبت کند تا بتواند این افزایش قیمت را جبران کند. نگاهی که مجلس دارد، انتقال یارانه‌ها از دهک‌های بالا به دهک‌های پایین است. همچنین، برخی کمک‌ها برای تأمین کالاهای اساسی و نیازهای عمومی مردم، مانند ارائه کمک‌های غیرنقدی از طریق کالابرگ الکترونیکی، می‌تواند مفید واقع شود.»