قرن‌ها است که صفت سیاه در فرهنگ‌های مختلف برای توصیف رویدادی بدشگون استفاده می‌شد. در تاریخ آمریکا، عبارت «جمعه سیاه» به رسوایی بازار طلا، در روز ۲۴ سپتامبر سال ۱۸۶۹ اشاره دارد. دو تن از زمین خواران آن دوره به نام جِی دیک و جیمز فیسک به واسطه خریدهای عمده در مدتی کوتاه، انحصار موقت طلا را به دست گرفته و سود کلانی به دست آوردند.
دولت وقت که به‌موقع متوجه این سوءاستفاده نشد، حجم طلای بالایی را روانه بازار کرد تا قیمت از دست رفته ثابت شود. اما در نهایت، زندگی بسیاری ویران شد، و از آن روز به نام جمعه سیاه یا بلک فرایدی یاد می‌شود.
بااین حال این مفهوم به تدریج تغییر یافته واکنون منظور از آن ، شلوغ‌ترین روز خرید با تخفیف های شگفت انگیز در آستانه سال نو میلادی و روز کریسمس است؛«فرصتی طلایی برای خرید» که حتی باوجود کلمه «سیاه» در این عبارت، هیچ‌کس آن را روزی سیاه و تباه نمی داند.
فلسفه اصلی حراج جمعه ،تخفیف های بسیار بالا بر روی تمامی کالاها است. تخفیفی که باعث ترغیب مشتریان برای رفع نیازهای خود با هزینه کمتر در آستانه سال نوشده و در مقابل ، باعث خالی شدن انبار فروشگاه‌ها با حاشیه سودی کمتر است.
تخفیف کالاها در جمعه سیاه بسیار بیشتر از تخفیف معمول وبه نوعی انفجار تخفیفی است که باعث صف کشیدن مردم پشت درهای فروشگاه شده و حتی در بسیاری از موارد نیز تراکم جمعیت مشتریان باعث شکسته شدن در فروشگاه می شود وحوادث گاها مرگباری را هم می‌آفریند. درواقع ، کالاهای با تخفیف ویژه یکی از کاتالیزورهای حراج جمعه بوده و افراد زیادی را به خود جلب می‌کنند. این کالاها عموماً از محصولات جذاب بازار نظیر گوشی‌های مارک دار، تلویزیون‌های بزرگ، آخرین نسل دوربین‌ها یا آخرین و گران‌قیمت‌ترین لباس‌ها هستند که با تخفیفی باورنکردنی حتی تا ۹۰ درصد زیر قیمت اصلی خود عرضه می‌شوند.
همچنین با شروع سلطنت فروشگاه‌های آنلاین در جمعه سیاه ، شیوه جدیدی از حراجی‌ها در تاریخ ثبت شدبه گونه ای که سود حاصل از فروش آنلاین همه‌ساله از سال قبل بیشتر
می‌شود.
رواج رسم جمعه سیاه درایران هم مانند دیگر کشورها با تخفیف های فراوان وحتی غیرمعمول درتقریبا تمام فروشگاه‌ها همراه است، به گونه ای که بسیاری شهروندان خریدهای خود را تا این روز به تاخیر می‌اندازند تا بتوانند از تخفیف‌های نسبتا بالای ارایه شده استفاده کنند.
براساس تناظر تاریخی، جمعه سیاه یک روز پس از جشن شکرگذاری در آخرین پنج شنبه ماه نوامبر برگزار می شود ولذا تاریخ خورشیدی آن امسال برابر با ۹ آذرماه (جمعه هفته جاری) است.
بدین ترتیب احتمالا در روزهای اخیر با پیامک های متعددی از فروشگاه ها بخصوص فروشگاه های آنلاین در تلفن همراه خود مواجه شده اید که خبر از ارایه تخفیف های جذاب وبیشتر از حد معمول می دهند.
درواقع، فروشگاه‌های اینترنتی و همچنین فروشگاه‌های کوچک و خرده‌فروشی‌ها، درجمعه سیاه ایرانی تخفیفاتی را ارائه می‌دهندو رقابت فروشگاه‌ها در این روز باعث واقعی بودن بیشتر تخفیف‌ها شده‌است.
همچنین گاهی برخی فروشگاه‌های اینترنتی از یک هفته قبل با ایمیل‌ها و پیامک‌هایی به اطلاع مردم می‌رسانند که فروش هیجان انگیزشان در این روز آغاز خواهد شد.
براین اساس، طیف متنوعی از محصولات شامل لوازم دیجیتال، لوازم خانگی، پوشاک، لوازم آرایشی،کیف وکفش ومحصولات چرمی ومانند آن، با تخفیف‌های ویژه در دسترس قرار می گیرد به گونه ای که برخی فروشگاه های بزرگ اینترنتی درایران ادعا می کنند شماری از کالاهایشان را با تخفیف ۹۹ درصدی می فروشند، اما درصد تخفیف‌های رایج معمولاً بین ۵۰ تا ۷۰ درصد است که فرصتی مناسب برای خرید کالاهای ضروری و صرفه‌جویی در هزینه‌ها به حساب می‌آید.
کارشناسان بازار یابی به شهروندان توصیه می کنند برای اینکه خرید موفقی در جمعه سیاه داشته باشند، لازم است از قبل آماده بوده و فهرستی دقیق از کالاهایی که قصد خریدشان را دارند تهیه کنند تا در میان انبوه محصولات تخفیف‌دار، سردرگم نشوند؛ به‌ویژه در مورد پوشاک و لوازم الکترونیکی، بهتر است از قبل مشخصات مانند سایز، رنگ و مدل مورد نظر خود را انتخاب کرده باشند. همچنین،شهروندان می توانند لینک محصولات دلخواه را ذخیره کنند تا در زمان شروع رویداد بلک فرایدی بدانند قرار است به سراغ چه چیزی بروند.
کارشناسان اقتصادی رواج جمعه سیاه در فرهنگ اقتصادی ایران را بخصوص در شرایط حال حاضر اقتصادی، به نفع مردم وکسب وکارها می دانند.
به زعم آنان این امر هم فرصتی برای نفس کشیدن به مصرف کنندگان می دهد که کالاهای مورد نظر خود را با قیمت مناسب بخرند وهم مجالی برای تحریک تقاضا دراقتصاد ملی به نفع اصناف درشرایط رکود تورمی است.
درواقع چون دکترین جمعه سیاه برکسب سود براساس ” فروش انبوه با سود کم” بنیان گذاری شده، این فرصتی به کسب وکارها می دهد که موجودی انبار خود را خالی کرده وبه نقدینگی مورد نظر برای ادامه کسب وکارشان دست یابند؛ هرچند ممکن است سود کسب شده در حد انتظار نباشد اما از فروش نرفتن اجناس واستهلاک های متعدد آن، بهتر است.
بدین ترتیب، کارشناسان این پیشنهاد را مطرح می کنند که رسم اقتصادی جمعه سیاه نه تنها براساس تقویم غربی که براساس تقویم خورشیدی می تواند به نوروز ایرانی هم گسترش یابد ودرایام اسفندماه، بسیاری فروشگاه‌ها وتولیدکنندگان باارایه تخفیف های جذاب هم به اقتصاد خانوار کمک کنند وهم فروش محصولات خود را به نحو چشمگیری گسترش داده واز طریق فروش انبوه، کسب سود کنند.
لذا به نظر می رسد اتاق های بازرگانی واصناف می توانند با همکاری یکدیگر والبته با درنظرداشتن این ظرافت که فرهنگ غربی درکشور تبلیغ نشود، رسم تخفیف های جذاب را باب کرده وثمرات این نوع بازار یابی وفروش را برای بدنه اصناف تشریح کنند.
همچنین اگر واقعاً قرار است فروشگاه‌ها دست به حراج اجناس به نفع مردم بزنند، باید ظرفیت خود را افزایش داده و برای یک یا چند روز هم که شده چشم خود را به روی سود بالا ببندند و با تخفیف‌های چشمگیر به مردم جنس بفروشند؛ نه اینکه به اسم جمعه سیاه تلاش کنند اجناس بنجل و در آستانه خرابی یا اجناسی که تاریخ مصرفشان در آستانه منقضی شدن است؛ نظیر برخی لوازم الکترونیکی از جمله پاور بانک یا اسپیکرهای شارژی که باطری آنها دیگر عمر ندارد، را به مردم قالب کنند.
از طرفی نباید فراموش کرد که برخی از فروشگاه‌ها درایام جمعه سیاه برای آن که وانمود کنند که تخفیف زیادی روی اقلام خود ارائه کرده اند، قیمت اولیه و قبل از تخفیف جنس را بالاتر از نرخ واقعی بازار ثبت می‌کنند و سپس با اعلام قیمت تخفیف خورده به تنها چند درصد کمتر از بهای اصلی، مدعی تخفیف چند ۱۰ درصدی برای آنها می‌شوند تا شاید از این طریق بتوانند مشتریان را اغوا کنند.
این چنین است که اصناف وتولیدکنندگان می توانند با عملکردی شفاف درجمعه سیاه ایرانی، بازی برد– برد را برای خود ومصرف کنندگان رقم زده ومقداری از رکود موجود کاسته ونقدینگی درگردش خود را نیز با کمترین هزینه وسریع ترین شکل تامین کنند.