آموزه‌های اسلامی در کنترل عصبانیت
خداوند در قرآن کریم، افرادی که دارای تقوا و پرهیزکاری هستند را کسانی معرفی می‌کند که می‌توانند بر خشم خود غلبه کنند. این افراد از ویژگی‌های خاصی برخوردارند که یکی از مهم‌ترین آن‌ها، قدرت کنترل خشم است. در آیه‌ای از سوره آل عمران آمده است:
“و برای نیل به آمرزشی از پروردگار خود و بهشتی که پهنایش [به قدر] آسمان‌ها و زمین است، بشتابید. همانا کسانی که در فراخی و تنگی انفاق می‌کنند، خشم خود را فرو می‌برند و از مردم در می‌گذرند؛ و خداوند نیکوکاران را دوست دارد.” (آل عمران، آیات ۱۳۳-۱۳۴)
این آیه به اهمیت فروبردن خشم و گذشت از دیگران اشاره دارد و بیان می‌کند که این ویژگی‌ها از نشانه‌های تقوا هستند.
در احادیث اسلامی نیز بر کنترل خشم تأکید شده است. پیامبر اکرم(ص) فرمودند:
“استوارترین مردم، کسانی هستند که خشم خود را فرو می‌برند.” (من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص ۳۹۵)
حضرت علی (ع) نیز در این زمینه می‌فرمایند:
“سخت‌ترین دشمن انسان، غضب و هوای نفس او است؛ هر کس بتواند این دو را رها کند، به درجه عالی انسانیت می‌رسد.” (شرح غرر، ج۲، ص۴۵۴)
یکی دیگر از روش‌های کنترل عصبانیت، نادیده گرفتن اشتباهات دیگران است. قرآن در سوره شوری آیه ۳۷ می‌فرماید:
“و کسانی که از گناهان بزرگ و زشتکاری‌ها خود را به دور می‌دارند و چون به خشم درمی‌آیند، در می‌گذرند.”
این آیه تأکید می‌کند که گذشت از خطاهای دیگران می‌تواند از بروز خشم جلوگیری کرده و موجب آرامش درونی شود.
یاد خداوند و ذکر نام او نیز یکی از روش‌های مؤثر برای آرامش در هنگام عصبانیت است. قرآن کریم در سوره رعد آیه ۲۸ می‌فرماید:
“آگاه باشید، تنها با یاد خدا دل‌ها آرامش می‌یابد.”
این آیه به انسان‌ها یادآوری می‌کند که یاد خداوند باعث آرامش روحی و روانی می‌شود و این آرامش می‌تواند مانع از بروز رفتارهای خشونت‌آمیز شود.
صلوات بر پیامبر (ص) و خاندان پاک او نیز یکی دیگر از روش‌های کاهش عصبانیت است. ذکر صلوات باعث فرو نشاندن آتش خشم و عصبانیت می‌شود و موجب آرامش روحی انسان می‌گردد.
سجده کردن یکی دیگر از روش‌هایی است که در احادیث برای کنترل خشم ذکر شده است. هنگامی که انسان به شدت عصبانی می‌شود، پیشانی خود را بر زمین می‌گذارد و از خداوند کمک می‌طلبد تا خشم خود را فرو نشاند. ابو سعید خدری از پیامبر اسلام (ص) نقل می‌کند که ایشان فرمودند:
“غضب جرقه‌ای است که در قلب انسان قرار می‌گیرد، آیا نمی‌بینید که چشمان او سرخ و رگ‌های او متورم می‌شود؟ کسی که چنین حالتی در خود مشاهده کرد، صورتش را بر زمین گذارد و برای خدا سجده کند.”
تغییر حالت بدن نیز در فرو نشاندن عصبانیت مؤثر است. امام صادق (ع) فرمودند:
“همانا مرد خشمگین می‌شود تا جایی که هرگز خشم او فرو نمی‌نشیند و در اثر آن وارد جهنم می‌شود. پس هر مردی که در حال ایستاده به خشم آمده، بنشیند؛ زیرا در این صورت به زودی پلیدی شیطان بیرون می‌رود و اگر نشسته است باید بایستد.”
وضو و غسل گرفتن نیز یکی از روش‌هایی است که در روایات برای کنترل عصبانیت توصیه شده است. پیامبر اسلام (ص) فرمودند:
“هنگامی که یکی از شما خشمگین شد، پس وضوء بگیرد و غسل کند، زیرا غضب از آتش است.”
ذکر “اعوذ بالله من الشیطان الرجیم” نیز برای دفع خشم بسیار مفید است. در قرآن کریم آمده است:
“کسانی که وقتی وسوسه‌ای از شیطان به آن‌ها می‌رسد، به یاد خدا می‌افتند و فوراً بینا می‌شوند.” (سوره اعراف، آیه ۲۰۱)
این ذکر باعث دور شدن انسان از وسوسه‌های شیطانی و کنترل خشم می‌شود.
ذکر یونسیه “لَا إِلٰهَ إِلَّا أَنتَ سُبْحَانَکَ إِنِّی کُنتُ مِنَ الظَّالِمِینَ” نیز از جمله اذکاری است که در مواقع عصبانیت می‌تواند به آرامش کمک کند. در این ذکر، انسان به خدا پناه می‌برد و از اشتباهات خود اعتراف می‌کند.
صبر و بردباری در هنگام عصبانیت نیز می‌تواند از شعله‌ور شدن خشم جلوگیری کند. پیامبر اکرم(ص) فرمودند:
“بدانید که بهترین انسان‌ها کسانی هستند که دیر به خشم می‌آیند و زود راضی می‌شوند.”
امام علی (ع) نیز در این زمینه می‌فرمایند:
“بردباری آتش خشم را فرو می‌نشاند و تندی آن را شعله‌ورتر می‌کند.”
صله رحم یکی دیگر از روش‌های مؤثر در درمان عصبانیت است. امام خمینی (ره) در شرح حدیثی فرمودند:
“هر کس با خویشاوندان خود غضب کند، نزد او رود و خود را به او نزدیک نماید و با او مصافحه و روبوسی کند. این کار باعث آرامش روح و روان انسان خشمگین و همه انسان‌ها می‌شود.”
این روش‌ها و دستورات دینی می‌تواند به ما کمک کند تا خشم و عصبانیت خود را کنترل کرده و در زندگی روزمره با آرامش و بردباری رفتار کنیم.