علت چرخاندن سر بعد از سلام نماز چیست؟

در ابتدا باید گفت که این عمل جزء واجبات نماز نیست بلکه جزء مستحبات سلام نماز است که بهتر است انجام شود. در ادامه این مطلب به بررسی این شبهه که عده ای ادعا می کنند این مدل نماز خلفا بوده می پردازیم و سند آن را در کتب شیعه نیز مرور خواهیم کرد.

برگرداندن صورت به سمت راست و چپ، یکی اعمال مستحب بعد از سلام آخر نماز است، و در کتاب های روایی نیز بدان اشاره شده است. انجام صحیح آن، چنین است:

۱. اگر نمازگزار امام جماعت باشد بعد از سلام نماز، قبل از آن که از سمت قبله رو بگرداند با چشم راست به سمت راست نظر می افکند.

۲. و اگر نمازگزار مـأموم باشد، رو به قبله در جواب سلام امام، یک سلام می دهد و دو سلام یکی به سمت راست و دیگری به سمت دست چپ انجام دهد، البته در صورتی که در سمت چپ نیز نمازگزار وجود داشته باشد یا سمت چپ دیوار باشد، ولى در هر حال سلام کردن بر سمت راست ترک نشود، خواه کسى در سمت راست باشد و یا کسی در آن سمت نباشد.

۳. اگر نماز گزار فرادی نماز می خواند، در همان حال رو به قبله، یک بار بگوید: «السّلام علیکم و اندکى صورت را به سمت راست برگرداند به گونه ای که بینى‌ به دست راست مایل شود.

از گفتار فوق روشن می شود که آنچه برای نمازگزار فرادی استحباب دارد، گرداندن سر است به گونه ای که بینی نیز متمایل به راست باشد، و برای نمازگزاری که با جماعت نماز می خواند، برگرداندن صورت به سمت چپ و راست، به تفصیلی که بیان شد استحباب دارد. گفتنی است؛ گفتن سه بار الله اکبر و بلند کردن دست ها نیز از تعقیبات نماز شمرده شده و در کتب فقهی ذکر شده است.
تکبیر و چرخاندن سر بعد از نماز روایات ائمه معصومین (علیهم السلام )

قال امیر المومنین: … فإذا سلمت رفعت یدیک وکبرت ثلاثا … (من لایحخره الفقیه ، ج ۱ ، ص ۳۲۰ .)

امیر المومنین علیه السلام فرمودند : … پس زمانی که سلام (نماز را ) دادی دو دستت را بالا ببر و سه مرتبه تکبیر بگو.

قال صادق (ع): … عن المفضل بن عمر قال قلت لأبی عبد الله ( علیه السلام ) لأی عله یکبر المصلی بعد التسلیم ثلاثا یرفع بها یدیه ؟ فقال لأن النبی صلى الله علیه وآله لما فتح مکه صلى بأصحابه الظهر عند الحجر الأسود فلما سلم رفع یدیه وکبر ثلاثا وقال ” لا إله إلا الله وحده وحده أنجز وعده ونصر عبده وأعز جنده وغلب الأحزاب وحده فله الملک وله الحمد یحیی ویمیت ( ۱ ) وهو على کل شئ قدیر ” ثم أقبل على أصحابه فقال لا تدعوا هذا التکبیر وهذا القول فی دبر کل صلاه مکتوبه فإن من فعل ذلک بعد التسلیم وقال هذا القول کان قد أدى ما یجب علیه من شکر الله تعالى على تقویه الاسلام وجنده. (وسائل الشیعه ج ۶ ص ۴۵۶ نقل از علل الشرایع شیخ صدوق (چاپ آل البیت))
م صادق (ع): از مفضل بن عمر نقل شده است که به امام صادق عرض کردم به چه علتی باید نمازگزار بعد از سلام دادن سه مرتبه در حالی که دو دستش را بالا می برد تکبیر بگوید ؟ پس حضرت فرمودند : به خاطر اینکه نبی اکرم صلی الله علیه و‌آله وسلم زمانی که مکه را فتح کردند نماز ظهر را با اصحابشان کنار حجر الاسود اقامه کردند پس زمانی که سلام دادند سه مرتبه دو دست خود را بالا آوردند و تکبیر گفتند‌ و فرمودند : ” لا إله إلا الله وحده وحده أنجز وعده ونصر عبده وأعز جنده وغلب الأحزاب وحده فله الملک وله الحمد یحیی ویمیت وهو على کل شئ قدیر” سپس رو به اصحابشان کردند و فرموند : این تکبیر را و این دعا را بعد از هر نماز واجب ترک نکنید پس اگر کسی این کار را بعد از سلام نماز انجام دهد آن شکری را که بر عهده اوست نسبت به خدای متعال به خاطر تقویت اسلام و لشگر اسلام به جا آورده است.

نظر علمای شیعه در تکبیر بعد از سلام نماز:
علمای شیعه با استناد به روایات ائمه علیهم السلام سه بار تکبیر گفتن بعد از نماز و هر بار دست را تا بالای گوش بردن و روی پا قرار دادن را جزء مستحبات تسلیم (سلام دادن ) ذکر کرده اند به نمونه هایی توجه فرمایید:

ابن زهره حلبی می گوید: وأن یعقب فیکبر بعد التسلیم ثلاث مرات ، یرفع بها یدیه..(غنیه النزوع ، ص ۸۵ .) و این تعقیبات بگوید پس بعد از سلام سه مرتبه الله اکبر بگوید و دست خود را بالا ببرد.

ابن ادریس می گوید: ویستحب بعد التسلیم والخروج من الصلاه أن یکبر وهو جالس ثلاث تکبیرات ، یرفع بکل واحده یدیه إلى شحمتی أذنیه ، ثم یرسلهما إلى فخذیه فی ترسل واحد .(السرائر ابن ادریس حلی ، ص ۲۳۲.) و بعد از سلام دادن و خارج شدن از نماز مستحب است در حالیکه نشسته است سه مرتبه تکبیر بگوید و در هر مرتبه دو دستش را تا کنار گوشش بالا بیاورد سپس یکباره پایین آورده و روی دو ران خود بگذارد.

علامه حلی می گوید: ثم ما نقل عن أهل البیت ( علیهم السلام ) بعد التکبیر عقیب التسلیم ثلاث مرات ، یرفع فیها یدیه إلى شحمتی أذنیه ، ویضعهما على فخذیه .(تحریر الاحکام ، ج ۱ ، ص ۲۶۳.) سپس (در مستحبات بعد از نماز) آنچه از اهل بیت علیهم السلام نقل شده است سه مرتبه تکبیر گفتن بعد از سلام نماز است و در هر مرتبه دو دستش را تا کنار گوشش بالا آورده سپس روی دو ران خود بگذارد.

صاحب جواهر می فرماید : ( ثم ) یستحب التعقیب أیضا ( بما روی من ) الأذکار ( والأدعیه ) فی خصوص التعقیب ، وهی کثیره جدا ، منها التکبیرات الثلاث رافعا یدیه بکل واحده منها على هیئه الرفع فی غیرها من تکبیرات الصلاه (جواهر الکلام ، ج ۱۰ ، ص ۴۰۸.) تعقیب نماز به آنچه از اذکار و ادعیه در خصوص تعقیب نقل شده است مستحب است و این اعمال واقعا زیاد است و از جمله آنها سه بار الله اکبر گفتن است که در هر بار دو دست خود را به همان صورت که در بقیه تکبیرهای نماز بالا می برد بالا می آورد.

سرچرخاندن و الله اکبر گفتن در نماز اهل سنت وجود ندارد بلکه آنها سر را به راست چرخانده و السلام علیکم و رحمه الله گفته سپس به چپ می چرخانند و السلام علیکم و رحمه الله می گویند:

و منها الالتفات بالتسلیمه الاولی جهه الیمین حتی یری خده الایمن والالتفات بالتسلیمه الثانیه جهه‌ الیسار حتی یری خده الایسر و هذا الحکم متفق علیه الا عند المالکیه. (الفقه علی المذاهب الاربعه ، ج ۱ ، ص ۲۶۵ ، کتاب الصلاه ، باب الاشاره بالاصبع السبابه فی التشهد و کیفیه السلام.)

و از مستحبات نماز است گرداندن سر در سلام دادن اول به سمت راست تا جایی که شانه راست دیده شود و به چپ برگرداندن سر در سلام دوم تا جایی که شانه چپ دیده شود و این حکم مورد اتفاق همه مذاهب جز مذهب مالکی ها می باشد.

ابن قدامه از فقهای حنبلی می گوید: ( مسأله ) ( ثم یسلم عن یمینه السلام علیکم ورحمه الله وعن یساره کذلک ) التسلیم واجب فی الصلاه لا یقوم غیره مقامه…(الشرح الکبیر ابن قدامه ، ج ۱ ، ص ۵۸۸ ، باب التحلل من الصلاه بالتسلیم.)

مساله: (سپس با روکردن به سمت راست سلام می دهد و می گوید السلام علیکم ورحمه الله و از سمت چپ نیز به همین صورت ) سلام دادن در نماز واجب است و هیچ چیز جای آن را نمی گیرد…

بنابراین نظر شیعه درباره تکبیر گفتن بعد از سلام نماز به هیچ وجه برگرفته از خلفا نیست و طبق مبانی صحیح مذهب شیعه است.