معنای توبه چیست؟ توبه نصوح چه نوع توبه ای می‌باشد؟
معنای توبه چیست؟
در کتاب قاموس در معنای کلمه ی توبه اینطور آمده است : «به معنی رجوع و برگشتن است در قاموس و صحاح و اقرب الموارد قید معصیت را اضافه کرده و گفته اند: رجوع از معصیت ولی رجوع مطلق صحیح است زیرا این کلمه درباره ی خدای تعالی نیز بکار رفته و در او رجوع از معصیت معنی ندارد مثل لَقَدْ تابَ اللَّهُ عَلَی النَّبِیِّ وَ الْمُهاجِرِینَ وَ الْأَنْصارِ »
بنابراین معنای لغوی توبه بازگشت و رجوع است، یعنی وقتی گفته می شود فلان شخص از کرده خود توبه نموده است به این معنی است که از آن روش و راهی که پیش گرفته بوده است بازگشت نموده است و دیگر به آن راه و روش ادامه نمی دهد و مرتکب آن عمل نمی شود؛ و وقتی گفته می شود خداوند نسبت به بنده خود توبه نمود یعنی اینکه خداوند پس از اینکه نظر لطف و رحمتش را از بنده خود به واسطه معصیت او برداشته بود بار دیگر به رحمت و لطف به سوی او رجوع و بازگشت نموده است و رحمت خود را شامل حال او نموده است.
علامه ی طباطبایی در تفسیر المیزان ذیل آیه ی ۳۷ از سوره مبارکه بقره می فرمایند: «توبه بنده محفوف و پیچیده به دو توبه از خدا است، و در بین آن دو قرار مىگیرد، به این معنا که بنده در هیچ حالى از احوال، از خداى خود بى نیاز نیست، و اگر بخواهد از لجنزار گناه نجات یافته، توبه کند، محتاج به این است که خدا چنین توفیقى به او بدهد، و اعانت و رحمت خود را شامل حال او بسازد، تا او موفق به توبه گردد، و وقتى موفق به توبه شد، تازه باز محتاج به یک توبه دیگرى از خداست، و آن این است که باز خدا به رحمت و عنایتش به سوى بنده رجوع کند، و رجوع او را بپذیرد، پس توبه بنده وقتى قبول شود، بین دو توبه از خدا قرار گرفته است، هم چنان که آیه: (ثُمَّ تابَ عَلَیْهِمْ لِیَتُوبُوا، پس خدا بسوى ایشان توبه آورد، تا ایشان توبه کنند) بر این معنا دلالت دارد.
بنابراین مقصود از توبه که خداوند آن را بر مؤمنین واجب نموده است این است که بر مؤمنین واجب است به محض اینکه از روی جهالت و غفلت مرتکب عمل خطایی می شوند به سوی خداوند بازگردند و استغفار نمایند، و این راه خطا را که به آن داخل شده اند ادامه ندهند و سریعاً از این راه بازگردند.
و البته این معنا مختص معصیت کاران است و از آنجایی که خداوند توبه را بر جمیع مؤمنین واجب نموده است باید معنایی برای توبه ی انسانهای صالح نیز وجود داشته باشد، و آن این است که انسانهای صالح که مرتکب عمل خطایی نشده اند نیز باید به سوی خداوند رجوع کنند یعنی هرگاه از یاد و ذکر خداوند غافل شدند سریعاً به ذکر و یاد او رجوع کنند و هرگاه دنیا و شؤون دنیا آنان را به خود مشغول نمود سریعاً به سوی خداوند بازگشت نمایند و غرق دنیا نشوند. این نوع توبه مخصوص انسانهای صالح و اولیای خدا و انبیا می باشد و اینکه در سیره و روش آنها می بینیم که آنها اهل توبه و استغفار بوده اند به همین معناست.
توبه نصوح چه توبه ایست؟
اما در معنای توبه ی نصوح که خداوند مؤمنین را امر به چنین توبه ای فرموده است چند معنا ذکر شده است که البته این معانی بسیار به هم نزدیک هستند و ما در اینجا به ذکر دومعنا اکتفا میکنیم:
۱- در بسیاری از روایت توبه نصوح به توبه ای گفته شده است که دیگر بعد از آن بازگشت به گناه وجود نداشته باشد. یعنی شخص گناهکار از گناه خود توبه کند و قلباً قصد کند که دیگر بازگشت به گناه نکند و در عمل هم دیگر مرتکب گناه نشود.
قِیلَ لَهُ مَا التَّوْبَهُ النَّصُوحُ فَقَالَ ع نَدَمٌ بِالْقَلْبِ وَ اسْتِغْفَارٌ بِاللِّسَانِ وَ الْقَصْدُ عَلَی أَنْ لَا یَعُودَ. بحارالانوار جلد ۷۵ صفحه ۴۸
از امیرالمؤمنین علیه السلام سؤال شد که توبه نصوح چه توبه ایست؟ حضرت فرمودند پیشمانی قلب و استغفار با زبان و قصد عدم بازگشت به معصیت.
۲- توبه ای که خالص باشد و قصد از آن فقط بازگشت به سوی خداوند باشد، یعنی شخص فقط و فقط برای کسب رضای خداوند توبه کند و نه برای هیچ چیز دیگری مثل رهایی از عذاب، حتی برخی از علما توبه ای را که از روی ترس از عذاب باشد حقیقتاً توبه به شمار نمی آورند.