ارواحی که در حریم امام حسین (ع) وارد می شوند
در فرازی از زیارت عاشورا می خوانیم «اَلسَّلامُ عَلَیْکَ وَ عَلَى الاَْرْواحِ الَّتى حَلَّتْ بِفِنآئِکَ، عَلَیْکُمْ مِنّى جَمیعاً سَلامُ اللهِ اَبَداً ما بَقیتُ وَبَقِىَ اللَّیْلُ وَالنَّهارُ»؛ یعنی سلام بر تو و بر ارواحی که بر حریم تو وارد می شوند؛ از جانب من بر شما جمیعاً سلام خدا تا ابد و تا زمانی که باقی ام و شب و روز باقی است.
معنای «حَلَّ» در عبارت «حَلَّتْ» معانی مختلفی دارد که در اینجا به معنای فرود آمدن است. (المفردات؛ راغب اصفهانی) وقتی می گویند حلّ المکانَ یعنی در آن مکان فرود آمد محلّه که در اصطلاح شهری می گوییم یعنی المَکانُ یَنْزِلُونَ فیه؛ یعنی مکانی که در آنجا وارد می شوند و یا فرود می آیند (المحیط فی اللغه؛ صاحب بن عباد) در آیۀ۲۸ سورۀ ابراهیم علیه السلام این معنا از «حلَّ» آمده است: «أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذینَ بَدَّلُوا نِعْمَتَ اللَّهِ کُفْراً وَ أَحَلُّوا قَوْمَهُمْ دارَ الْبَوارِ؛ یعنی آیا کسانى که [ شکر ] نعمت خدا را به ناسپاسى تبدیل کردند و قوم خود را به سراى نابودى و هلاکت (فرود) آوردند، ندیدى؟» در این آیه، «أَحَلُّوا قَوْمَهُمْ»؛ یعنی قوم‌شان را فرود آوردند در «دارَ الْبَوارِ» یا همان سرای نابودی.
همچنین در آیۀ۸۱ طه: «کُلُوا مِنْ طَیِّباتِ ما رَزَقْناکُمْ وَ لا تَطْغَوْا فیهِ فَیَحِلَ عَلَیْکُمْ غَضَبی وَ مَنْ یَحْلِلْ عَلَیْهِ غَضَبی فَقَدْ هَوى»؛ یعنی از خوردنی‌هاى پاکیزه [ و مطبوع ] که روزى شما کردیم، بخورید و در [ مورد ] آن از حدود الهى تجاوز نکنید که خشم من بر شما فرود آید، و کسى که خشم من بر او فرود آید ، یقیناً هلاک شده است.» در این آیه «فَیَحِلَ» و «یَحْلِلْ»، به معنای فرود آمدن است.
الْفِنَاء در «بِفِنآئِکَ» به معنای وسعت پشت خانه (العین، ج۸، ص۳۷۶) و فناءَ الدّار را وسعت اطراف خانه گفته اند. (لسان العرب، ج۱۵، ص۱۶۵) برخی این عبارت را با «فَنا» اشتباه گرفته اند و آن را فنا شدن معنا کرده اند که اشتباه است، در حالی که در اینجا «فِناء» به کسر حرف «فاء» است نه فتحه.
نتیجه آنکه «حَلَّتْ بِفِنآئِکَ» یعنی ارواحی که در حریم تو فرود آمدند، همان حریمی که اندازۀ آن به وسعت بهشت های پهناور است و همگان را می تواند در خود جای دهد.
حال ما در این فراز به آن ارواحی سلام می دهیم که در حریم اباعبدالله علیه السلام فرود می آیند. در اینکه منظور از ارواح چیست نظراتی مطرح شده است که برخی آن را شهدای کربلا گفته اند و برخی نظر بر این دارند که منظور از ارواح، همان نفوس پاکی هستند که در عمل تابع امام و مؤمنان به ایشان هستند.
دور از واقعیت عالم نیست که ارواح در این فراز شامل تمام ارواحی باشد که روحاً در دنیا متصل به ساحت مقدس اباعبدالله علیه السلام می شوند و یا ارواحی که از برزخ در این مکان مقدس حضور می یابند و از برکات آن بهره مند می شوند. شهدای کربلا مصداق بارز این ارواح هستند، اما محدود به ایشان نیست؛ همچنان که می توانست از عبارت هایی مثل «سلام بر اصحابی که در کنار تو شهید شدند» استفاده شود.
این خطا که می گویند این ارواح صرفاً مربوط به اصحاب امام حسین علیه السلام است، ناشی از اشتباه در ترجمۀ «حَلَّتْ بِفِنآئِکَ» است؛ همان طور که اشاره شد فنا را به معنای فنا شدن در امام معنا کرده اند در حالی که به معنای محوطه و یا حریم است. در این صورت زائرانی که به صورت جسمانی در آن مکان حضور دارند، روحاً متصل به آن مکان مقدس می شوند و حتی شامل آنان می شود.
در صورت کلی هر روح مطهری در هر زمان و مکانی که متصل به ساحت مقدس امام حسین علیه السلام شود، مشمول این سلام مؤمنان می شود که در رأس این ارواح مقدس، ارواح انبیاء و اولیاء قرار دارد. در این باره روایاتی وجود دارد، از جمله آنکه امام صادق علیه السلام فرمود «لَیْسَ نَبِیٌّ فِی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ إِلَّا یَسْأَلُونَ اللَّهَ تَعَالَى أَنْ یَأْذَنَ لَهُمْ فِی زِیَارَهِ الْحُسَیْنِ ع فَفَوْجٌ یَنْزِلُ وَ فَوْجٌ یَصْعَدُ [یَعْرُجُ].»؛ یعنی نیست پیغمبرى در آسمانها و زمین مگر آنکه از خداوند متعال درخواست دارند که به ایشان اذن داده شود تا حضرت حسین بن على را زیارت کنند. پس فوجى از آسمان نازل شده و به زیارت آن جناب رفته و فوجى پس از زیارت به آسمان میروند.
در روایتی دیگر صفوان جمّال نقل می کند وقتى امام صادق علیه السلام به حیره تشریف آوردند به من فرمودند: آیا مایل به زیارت قبر حسین هستى؟ عرض کردم: فدایت شوم آیا قبر آن حضرت را زیارت می‌کنى؟ حضرت فرمود: چگونه آن را زیارت نکنم و حال آنکه خداوند متعال در هر شب جمعه با ملائک و انبیاء و اوصیاء به زمین هبوط کرده و او را زیارت میکنند. البتّه محمّد صلّى اللَّه علیه و آله افضل انبیاء و ما افضل اوصیاء هستیم. قَالَ وَ کَیْفَ لَا أَزُورُهُ وَ اللَّهُ یَزُورُهُ فِی کُلِّ لَیْلَهِ جُمُعَهٍ یَهْبِطُ مَعَ الْمَلَائِکَهِ إِلَیْهِ وَ الْأَنْبِیَاءُ وَ الْأَوْصِیَاءُ وَ مُحَمَّدٌ أَفْضَلُ الْأَنْبِیَاءِ وَ نَحْنُ أَفْضَلُ الْأَوْصِیَاءِ. این روایات در کتاب کامل الزیارات ابن قولویه آمده است.