پرورش حیا در نوجوانان از نظرگاه روایات معصومین
یکی از مولفه های رسیدن انسان به سعادت، داشتن حیا در زندگی است. یکی از زمان های مناسب در پرورش حیا در انسان، دوران کودکی و نوجوانی است.
نوجوانان باید دقت کنند که حیا داشتن در روابط پرده ای است که عیوب و کاستی های ما رو می پوشاند .
تعریف حیا
آموزش حیا به نوجوانان و کودکان اهمیت خاص و ویژه ای دارد مخصوصا در مورد دختران که از پسران زودتر به بلوغ می رسند و همین امر سبب شده تا آنان به تدریج با نقش های زنانه و مردانه خود به خوبی آشنا شوند.
حیا واژه عربی است که در فارسی با کلمهای همچون «شرم» یاد می شود، البته گروهی معتقد هستند که شاید نتوان این معادل را برای آن در نظر گرفت، چرا که بنا به تعریف دهخدا شرم حیرت و وحشتی است که در آدمی پیدا می شود از آگاه شدن دیگری بر عیب و نقص او و این حالت مربوط به بعد از عمل خاصی میباشد،۱ در حالی که حیا قبل از عمل خاصی رخ می دهد.
اما برای تعریف حیا علمای اخلاق، دانشمندان غربی و بزرگان هر کدام تعریف خاصی را بیان کرده اند که سمت سو و جهت یکسانی دارند اما با نظر به کل تعاریف میتوانیم بگوییم: «حیا خویشتن داری ارادی فرد است که به او این قدرت را میدهد که از کار های خلاف دوری کند و به او نوعی احساس بازدارنده یا ناراحت کننده دست دهد.»
امام صادق (علیه السلام) در مورد حیا می فرماید: حیا، نوری است که جوهر آن سینه ایمان است و یک حالت بازدارندگی و خویشتن داری در برابر هر چیزی که با توحید و معرفت ناسازگاری داشته باشد در انسان ایجاد می کند.۲
حیا در دیدار نوجوان
والدین باید به نوجوان خود آموزش دهند که چشمانشان نظاره گر هر چیزی نباشد، از دیدن فیلم های با وجود صحنه های محرک و مستهجن به شدت دوری کنند زیرا دیدن چنین فیلم هایی موجب پیامدهای ناگواری در روح و روان او خواهد شد و کمترین آسیب آن این است که زشتی گناه در نوجوان از بین رفته و سبب غفلت او از خداوند خواهد شد.
والدین باید نوجوان خود را مطلع کنند اگر چشم به این نگاه ها خو بگیرد، پس از مدتی آثار گستاخی و بی شرمی در او پدیدار خواهد شد.
و در آخر باید به نوجوان خود بگوییم که والاترین نوع نگاه مخصوص انسان های خردمند و عاقل است که جایگاه نگاه ها را می شناسند و نگاه خود را کنترل کرده تا پرده های حیا را ندارند.
حیا در گفتار نوجوان
نوجوانان باید بدانند که نوع واژگان، نوع گویش و ترکیب سخن گفتن میزان حیا در گفتار را نشان می دهد، قرآن کریم نیز در همین مورد می فرماید: «از نوع گویش آنان، آنان را خواهی شناخت.»۳
امام علی (علیه السلام) میفرماید: سخن بگویید تا شناخته شوید زیرا انسان زیر زبان خویش نهفته است.۴
والدین باید به نوجوان خود یاد دهند که محتوا کلام آنان باید از هرگونه دروغ، غیبت، تهمت و تمسخر و هتک حرمت دیگران خالی باشد به طوری که میگویند «حرمت مومن از حرمت خانه خدا بیشتر است.»۵
نوجوانان باید در ارتباط کلامی رعایت ادب و احترام را داشته باشند زیرا هر سخن جایی هر نکته مکانی دارد پس واضح است که گزینش واژگان و کلمات نقش بسزا و مهمی دارد.
حیا در شنیدار نوجوان
نوجوانان باید در موقعیت های مختلف به گونه ای عمل کنند که دیگران در حضور او جانب حیا و وقار پیش بگیرند؛ در قلمرو حیا در شنیدار دو بعد مختلف برای نوجوانان وجود دارد: ۱- تولید صوت، ۲- مصرف صوت.
در قسمت اول نوجوان باید از گوش دادن به صوت هایی که خارج از چهارچوب حیا وجود دارد به شدت دوری کند و در قسمت دوم نوجوان باید با دهان و زبان خود صوت نابهنجاری تولید نکند.
امیرالمومنین (علیه السلام) می فرماید: شنونده ی غیبت، شریک گوینده است.۶
حیا در کردار نوجوان
یکی از مهمترین جلوه های حیا در کردار ترک گناه است، به طوری سبب می شود که نوجوان باید حتی گناهان کوچک خود را کنار گذارد زیرا او خود را در محضر خدا میبیند و محبت خداوند در دلش وجود دارد.
امام صادق( علیه السلام) می فرماید: حیا کن و هیچ گناهی را کوچک مشمار چرا که روزی به تو ضرر خواهد زد.۷
حیا در پوشش نوجوان
یکی از تفاوت های بارز بین انسان و حیوانات این است که به واسطه حیا حتی اگر در محیط تنهایی باشد خود را میپوشاند که این امر در حیوانات موضوعیت ندارد، رسول خدا در این باره می فرماید: خداوند شما را از عریان شدن باز داشته است، لذا از عریان شدن پرهیزید.۸
نوجوانان باید بدانند که در مکان های مختلف پوشش مناسب را داشته باشند تا از نگاه های هیز و ناپاک به دور باشند.
حیا در روابط اجتماعی نوجوان
نوجوانان هنگامی که پا به مکان های جدیدی مثل: دانشگاه یا محیط های اجتماعی دیگر و او موظف است که عطش ارتباط با دیگران در مسیر صحیح خود طی کند، برای این کار در قدم اول باید نوجوان این روابط را بازیابی کند و بداند که اگر در روابط اجتماعی خود حیا کافی را نداشته باشد، روابط با یک دیگر در هم آمیخته میشود و خودش فراموش می کند که برای چه این روابط را برقرار کرده است.
نوجوانان باید دقت کنند که حیا داشتن در روابط پرده ای است که عیوب و کاستی های ما رو می پوشاند و نقاط ضعف را به مشام دیگران نمی رساند.۹
پی نوشت:
۱. . لغت نامه دهخدا، ج۳۰، ص۳۳۳.
۲ . مصباح الشریعه، ص۱۸۹.
۳. محمد(صلی الله علیه و آله)/۳۰.
۴ . نهج البلاغه، حکمت۳۹۲.
۵ . خصال، ج۱، ص۲۷.
۶. غرر الحکم، ج۴۴۴۵، ص۲۲۱.
۷. بحار الانوار، ج۴۴، ص۱۸۴.
۸. بحارالانوار، ج۵۶، ص۲۰۰.
۹ . امیر حسین بانکی پور فرد، حیا، انتشارات حدیث راه عشق۱۳۸۴، چاپ دوم، ص۱۵۹.