وظایف والدین در قبال فرزندان از منظر امام سجاد (ع)
همانطور که فرزندان در مقابل والدین خود وظایفی دارند، والدین نیز در مقابل ایشان باید وظایفی را بر دوش گرفته و بدان پایبند باشند.
برقرارى رابطه عاطفى با فرزندان و اظهار محبت به کودکان، از جایگاه ویژه اى در نظام تربیتى امام سجاد (علیه السلام) برخوردار است.
وظایف والدین
۱. اظهار محبت
در فرهنگ توحیدى، انسانى تربیت مى یابد که مظهر اسماء الهى در روى زمین است. براساس آموزه هاى دینى، انسانى مى تواند مظهر خداوند در امامت رحمت باشد که طعم شیرین محبت و مهربانى را چشیده باشد و خانواده تنها کانونى است که مى تواند این مسئولیت را بر عهده بگیرد.
برقرارى رابطه عاطفى با فرزندان و اظهار محبت به کودکان، از جایگاه ویژه اى در نظام تربیتی امام سجاد (علیه السلام) برخوردار است. ابوحمزه ثمالى مى گوید: بر سرور و مولایم على بن الحسین علیه السلام وارد شدم. حضرت نشسته بود و کودکى بر زانوانش جاى داشت. امام علیه السلام دلباخته کودک مى نمود. پیوسته او را مى بوسید و نوازش مى کرد. کودک برخاست، سمت در رفت و به زمین افتاد. حضرت سراسیمه برخاست، او را از زمین بلند کرد و با پارچه اى، خون از پیکرش زدود و فرمود: فرزندم! تو را به خدا مى سپارم از اینکه به دار آویخته شوى.»(حسنى، ۱۳۹۷ق،ج۲، ص ۱۷۹)
۲. حمایت
حمایت مالى از فرزندان، یکى دیگر از وظایفى است که بر عهده والدین قرار داده شده است. بخشى از نفقه اى که پرداخت آن بر مرد لازم است، مربوط به هزینه فرزندان در کوچکى یا دوران نیازمندى است. از نظر اسلام، در صورت نیازمندىِ فرزندان و توانایى والدین بر تأمین مخارج آنان، والدین باید به کمک آنان بشتابند و اداره اقتصادى او را بر عهده گیرند. این قانون اقتصادى اسلام در خانواده نشان مى دهد که اسلام خانواده را در چارچوب خانواده هسته اى زن و شوهر نمى داند، بلکه خانواده گسترده اى از خویشاوندان درجه اول، یعنى فرزندان، فرزندان آنها و پدر و مادر را دربرمى گیرد. این نگاه به خانواده، روابط عاطفى و اجتماعى گسترده اى را به دنبال مى آورد. (سالارى فر، ۱۳۸۵، ص ۶۰)
امام سجاد (علیه السلام) نیز تأمین هزینه هاى زندگى فرزندان را وظیفه پدر مى داند و مى فرمایند: «بار خدایا! براى من و به دست من روزى شان را فراوان گردان.» (شیروانى، ۱۳۸۶، دعاى ۲۹)
نقش فرزندى
نقش فرزندى به مجموعه وظایف و انتظارات الزامى یا ترجیحى اشاره دارد که براى هر فرزند در این جایگاه نسبت به والدین خود مقرر شده است.
مهم ترین رابطه اى که ممکن است بین دو انسان تحقق یابد، رابطه فرزند با پدر و مادر است که نمایانگر وابستگى وجود فرزند به وجود والدین اوست. در اینجا نمى توان رابطه متقابل را ملاک ارزیابى افعال و رفتارها آنها با یکدیگر قرار داد؛ زیرا هیچ گاه فرزند قادر نیست بر پدر و مادر خود تأثیرى داشته باشد؛ مانند تأثیرى که پدر و مادر در پیدایش فرزند خود دارند. وجود فرزند، بستگى به وجود والدین خود دارد، ولى وجود پدر و مادر هیچ بستگى به وجود فرزندانشان ندارد. (مصباح، ۱۳۸۰، ج ۳، ص ۵۳)
امام سجاد (علیه السلام) نیز با تأکید بر این مطلب مى فرمایند: «(من از آنچه والدینم در حق من انجام داده اند، ناخرسند نیستم، اى پروردگار من!) چراکه حق ایشان بر من واجب تر، و نیکى شان درباره من مقدم تر، و احسانشان به من بیش از آن است که به عدالت از آنان تقاص کشم یا با آنان معامله به مثل کنم.» (شیروانى، ۱۳۸۶، دعاى ۲۴)
صحیفه سجادیه رابطه مطلوب بین فرزندان و والدین را به بهترین شکل ممکن به تصویر کشیده است. هر رفتارى که از انسان سر مى زند، داراى پشتوانه اى شناختى و انگیزشى است. این مراحل در مورد رفتار با والدین، به خوبى در دعاى بیست و چهارم صحیفه سجادیه بیان شده است.
نقش خویشاوندى
در جامعه آرمانى، وظایف اعضاى خانواده محدود به درون خانواده نیست، بلکه در افراد خانواده در قبال خویشاوندان نیز مسئولیت دارند و در صحیفه و روایاتى از امام سجاد (علیه السلام) ، به این وظایف اشاره شده است و مسلمانان به انجام آنها براى دستیابى به جامعه آرمانى، تشویق و ترغیب شده اند. امام سجاد (علیه السلام) با اختصاص دعاى بیست و ششم به دوستان و همسایگان، چگونگى تعامل افراد با همسایگان خود در جامعه آرمانى را بیان فرموده اند. ایشان همچنین به اهمیت روابط خویشاوندى، نقش حمایتى از نهاد خانواده و تأثیر آن در تحکیم پایه هاى خانواده اشاره نموده اند، که ما در این بخش، به دلیل جلوگیرى از طولانى شدن مطلب، از بیان تفصیلى آن خوددارى مى کنیم.