اشارات پیامبر راجع به معاد در خطابه ی غدیر
معاد را به این جهت معاد گفته اند که انسان زندگی و‌آغازی دوباره خواهد داشت و هر‌کاری به سوی خدا برمی‌گردد.
پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله در قسمت اول خطابه می فرمایند:
«مَحْموداً لایَزالُ وَ مَجیداً لایَزولُ، وَمُبْدِئاً وَمُعیداً وَ کُلُّ أَمْرٍ إِلَیْهِ یَعُودُ» : « مجد و بزرگی او را پایانی نیست .
آغاز و انجام از او و برگشت تمامی امور به سوی اوست . »
مُبدِئاً و مُعیداً: خدا آغازگر و برگرداننده است. بر خالق، هم الفاظ مبدأ و معاد و هم مُبدء و مُعید اطلاق می شود.
معاد را به این جهت معاد گفته اند که انسان زندگی و‌آغازی دوباره خواهد داشت و هر‌کاری به سوی خدا برمی‌گردد.
هم چنین پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله می فرمایند:
«الْعَدْلُ الَّذی لایَجُوُر وَالْأَکْرَمُ الَّذی تَرْجِعُ إِلَیْهِ الْأُمُورُ. »:« دادگری که ستم روا نمی دارد و بخشنده ترینی که کارها به او باز می گردد.»
رجعت
اسم معاد، هم به معنای معاد است و هم مرجع. یکی از لغاتی که مربوط به معاد استفاده کرده اند، رجعت است؛ یعنی دوباره برمی گردد: ﴿ إنَّا لِلَّهِ وإنَّا إلَیهِ راجِعُونَ ﴾
منتها اصطلاح رجعت در‌آموزه های دینی، به خصوص شیعی، مربوط به دوران امام زمان علیه السلام است. در هنگام ظهور آن حضرت، عدّه ای از مؤمنین محض و کفّار محض که مرده اند، رجعت می کنند. مؤمنین دوباره به دنیا برمی گردند و از زندگی دوباره ای در زمان حکومت امام عصرعلیه السلام لذت می برند.
« تَرجِعُ » هم معنای « کُلُّ أمرٍ إلَیهِ یَعُود ».است، عود و رجعت از نظر لغت هم معنی و مترادف هستند.
عذاب الیم
پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله درقسمت دوم خطابه می فرمایند:
« و‌‌الَّذینَ یُؤذُ ونَ رَسوُلَ اللهِ لَهُمْ عَذابٌ أَلیمٌ » : «و البته برای آنان که او را آزار دهند عذابی دردناک خواهد بود.»
ألیم یعنی دردناک. عذاب ألیم مربوط به معاد و جهنّم و عذاب‌آخرت است و نه عذاب دنیا. عذاب های دنیایی را ألیم نمی گویند چرا که عذاب های دنیا که چیزی نیست؛ ظاهر بدن را می رنجاند؛ ولی به جان نمی رسد؛ مگر این که خیلی عمیق باشد. عذاب ألیم به عذابی می گویند که هم مربوط به بدن است و هم جان را می سوزاند.
عذاب های‌آخرت هم بر جسم و هم بر روح می تابند: « تَطَّلِعُ عَلَى الْأَفْئِدَهِ » : «عذاب ها بر قلب ها می تابد.»
عذاب منکر علی علیه السلام
پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله درقسمت سوم خطابه می فرمایند:
«مَعاشِرَالنّاسِ، إِنَّهُ إِمامٌ مِنَ اللّهِ وَلَنْ یَتُوبَ اللّهُ عَلی أَحَدٍ أَنْکَرَ وِلایَتَهُ وَلَنْ یَغْفِرَ لَهُ حتماً عَلَی الله أن یَفْعَلَ ذالُکَ بِمن خالَفَ أمْرَهُ وَأَنْ یُعَذِّبَهُ عَذاباً نُکْراً أَبَدَ الْآبادِ وَ دَهْرَ الدُّهورِ ،» :«هاان مردمان! او امام از جانب خداست. و خداوند هرگز توبه‌ی منکر اورا نپذیرد. و‌چنین کسی را نیامرزد این است روش قطعی خداوند درباره‌ی ناسازگاران با امامت علی. و حتماً او را به عذاب دردناک جاودانه کیفر خواهد کرد . »
عذاب منکرعلی علیه السلام، نُکر و ناشناخته است ؛ یعنی نمی دانی چه عذابی است و نمی توانی آن را بشناسی. برای عظمت و بزرگی و دردناکی این عذاب است که به آن نُکر می گویند. از خصوصیات قیامت، جاودانه بودن آن است . قیامت تمام شدنی نیست.اصلاً زمان تمام شدنی نیست‌آخرت،جاودانه هست.
زمین چند میلیون سال نوری با کهکشان ها فاصله دارد،اما زمین با تمام بزرگی اش، محدود است. قیامت نامحدود است ولی در برابر خدا محدود است چراکه مخلوق خداست. پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله جهت دور بودن از این عذاب درد ناک می فرمایند: «فَاحْذَرُوا أَنْ تُخالِفوهُ»:«پس ، از مخالفت او بهراسید .»
مواظب باشید با امیرالمؤمنین علیه السلام مخالفت نکنید. انسان ها ممکن است دچار گناه شده و آتش گیره و آتش زنه ی جهنّم بشوند؛ یعنی هیزم جهنّم بشوند. بعضی از گناهان نه تنها انسان را با هیزم جهنّم می سوزاند؛ بلکه خود انسان را به هیزم جهنّم تبدیل می کند. ممکن است گناه آن قدر بزرگ و عمیق باشد که انسان خودش آتش زنه شود.
انسان آتش و سنگ شده وبا سنگ برابرشود. وقتی سنگ بسیار گرم می شود ـ با آتش جهنّم ـ انسان ها، هیزم های آتش می شوند:
«فَتَصْلُوا ناراً وَقودُهَا النَّاسُ وَالْحِجارَهُ أُعِدَّتْ لِلْکافِرینَ. »:
«وگرنه در آتشی در خواهید شد که آتش گیره‌ی آن مردمانند و سنگ که برای حق ستیزان آماده شده است . » این جملات نشان دهنده‌ی سختی جهنّم است .
«وَالشَاکُّ فینا فِی النّارِ.» : «و جایگاه ناباوران امامت ما آتش دوزخ خواهد بود . » این جا هم اسم جهنّم آورده شده است.
از کسانی که جهنّمی اند، آنانی اند که بر حقّانیت اهل بیت علیهم السلام شک می کنند. دقّت کنید که این یک اصطلاح دینی است. منظور از شک، انکار است چرا که اگر انسان شک داشته باشد، می‌تواندسؤال کرده تابه یقین برسد. وقتی یقین از بین می رود؛ در واقع انکار می کند.
اعتقاد به بهشت و جهنّم، امری یقینی است و کسی که در آن شک کند، در آتش جهنّم خواهد بود.
فردای قیامت
پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله درقسمت سوم خطابه می فرمایند:
«وَلْتَنْظُرْنَفْسٌ ما قَدَّمَتْ لِغَدٍ وَاتَّقُوااللَّهَ أَنْ تُخالِفُوهُ» : «البته بایست هرکس بنگرد که برای فردای خویش چه پیش فرستاده. پس تقوا پیشه کنید و از ناسازی با علی بپرهیزید ، »
منظور از غَد؛ قیامت و عالم آخرت است. غَد یکی از اسامی آخرت است. غَد یعنی فردا، الیوم یعنی امروز، اَمس یعنی دیروز. ولی غَد را اصطلاح فردای قیامت می گویند که در‌آن چند نکته ،قابل توجه است:
۱) قیامت بعد از این دنیاست.
۲) مصالحمان را از قبل می فرستیم.
۳) آن مصالحی که می فرستیم، اعمال ماست که مجسّم می شوند: ﴿ فَمَن یَعمَل مِثقالَ ذَرَّهٍ خیراً یَرَه… ﴾
درگفتار قبل بیان شد که حتی اسم های معنا در قیامت ، اسم ذات می شوند و همه تجسّم پیدا می کنند.
حوض کوثر
پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله درقسمت سوم خطابه می فرمایند:
«مَعاشِرَ النَّاسِ، إِنَّهُ جَنْبُ اللَّهِ الَّذی ذَکَرَ فی کِتابِهِ العَزیزِ فَقالَ تعالی مُخْبِراً عَمَّنْ یُخالِفُهُ أَنْ تَقُولَ نَفْسٌ یا حَسْرَتا عَلی ما فَرَّطْتُ فی جَنْبِ اللَّهِ. » :
«هان مردمان! او هم جوار و هم سایه ی خداست که در کتاب گرانقدر خود ( قرآن ) او را یاد کرده و درباره ی ستیزندگان با او فرموده : مباد کسی در روز قیامت بگوید افسوس که درباره ی هم جوار و همسایه ی خداوند کوتاهی کرده ام »
مواظب باشید، با علی علیه السلام مخالفت نکنید که در قیامت پشیمان می شوید و حسرت می خورید. با علی علیه السلام مخالفت نکنید تادر قیامت نگویید: یا حسرتا،در باره ی جنب الله(حضرت علی علیه السلام) کاستی کردیم…
«مَعاشِرَالنّاسِ، إِنَّ عَلِیّاً وَالطَّیِّبینَ مِنْ وُلْدی مِنْ صُلْبِهِ هُمُ الثِّقْلُ الْأَصْغَرُ، وَالْقُرْآنُ الثِّقْلُ الْأَکْبَرُ، »:
«هان مردمان! همانا علی و پاکانِ از فرزندانم از نسل او، یادگار گران سنگ کوچک ترند و قرآن یادگار ارزشمند بزرگتر. »
«لَنْ یَفْتَرِقا حَتّی یَرِدا عَلَیَّ الْحَوْضَ.» : «آن دو هرگز از هم جدا نمی شوند تا در حوض کوثر بر من وارد شوند.»
ثقل اکبر (قرآن) و ثقل اصغر (اهل بیت علیهم السلام) از هم جدا نمی شوند تا در حوض کوثر بر پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وارد شوند.
این حوض در قیامت است یا بهشت؟ حوض کوثریکی از ایستگاه های قیامت ویکی از پلّکان های قیامت است. این حوض یکی از بسترها و سالن های قیامت بوده و یکی از محل های حوری هاست که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله آن جا ایستاده اند.
قیامت
پیامبراکرم صلی الله علیه و آله درقسمت پنجم خطابه می‌فرمایند:
«مَعاشِرَالنّاسِ، إِنَّما أَکْمَلَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ دینَکُمْ بِإِمامَتِهِ فَمَنْ لَمْ یَأْتَمَّ بِهِ وَبِمَنْ یَقُومُ مَقامَهُ مِنْ وُلْدی مِنْ صُلْبِهِ إِلی یَوْمِ الْقِیامَهِ وَالْعَرْضِ عَلَی اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ »:
«هان مردمان! خداوند عزوجل دین را با امامت علی تکمیل نمود. اینک آنان که از او و جانشینانش از فرزندان من و از نسل او – تا برپایی رستاخیز و عرضه ی بر خدا – پیروی نکنند .» خداوند عزّوجل دین را با امامت علی علیه السلام تکمیل نمود.
لذا باید تا روز قیامت به علی علیه السلام و جانشینان ایشان صلوات الله علیهم از فرزندان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و از نسل علی علیه السلام اقتدا کرد.
یکی از اسم های معاد «یوم القیامه» است. چرا روز قیامت را قیامت می گویند؟
قیامت یعنی برپایی رستاخیز که همه برانگیخته می شوند و از قبرها بیرون می آیند.
قیامت قامت و قامت قیامت قیامت کرده ای ای سرو قامت
مـؤذّن گر ببیند قامتـت را به قد قامت بماند تا قیامـت
پیامبراکرم صلی الله علیه وآله درادامه نسبت به کسانی که به ائمه علیهم السلام اقتدا نکنند، می‌فرمایند:
«فَأُولئِکَ الَّذینَ حَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ فِیالدُّنْیا وَالْآخِرَهِ وَ فِی النّارِهُمْ خالِدُونَ،» : «کرده هایشان در دو جهان بیهوده بوده ، در آتش دوزخ جاودانه خواهند بود. »
یکی از اسم های عالم دیگر، آخرت است. آخرت یعنی بعد از دنیا؛ البته آخِر یعنی پایان این دنیا.
روز قیامت و عالم بهشت و جهنّم، در پایان این دنیا قرار دارد یا در دنیایی دیگر است. لذا به آن عالم آخرت می‌گویند .
یکی از خصوصیات قیامت این است که همه چیزش ابدی است و عدّه ای تا ابد در آتش خواهند بود.
خداوند درقرآن کریم می فرماید: ﴿ وَأبشِروا بِالجَنَّهِ الَّتی کُنتُم تُوعَدُون ﴾ ، ﴿ جَنَّاتٍ تَجری مِن تَحتِهَا الأنهارُ﴾
جنّت را بهشت می گویند چرا که درختان، آن جا را پوشانده اند. جِنّ یعنی پوشیده است. آن قدر درخت هست و زمین را پوشانده است که انسان نمی تواند زمین را ببیند، لذا باغ را جنّت می گویند. بچه ی در رَحِم مادر که پوشیده است را جنین می-گویند. جِنّ که پوشیده است و دیده نمی شود را جِنّ می گویند.
مجنون که در اثر عشق به لیلی عقلش پوشیده شده است را مجنون می گویند.
مسخ و رسخ
پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله درقسمت پنجم خطابه می فرمایند: «مَعاشِرَالنّاسِ، ﴿ إتَّقُوااللَّهَ حَقَّ تُقاتِهِ وَلاتَموتُنَّ إِلاّ وَأَنْتُمْ مُسْلِمُونَ﴾ .»
«هان مردمان! ﴿ تقوا پیشه کنید همان گونه که بایسته است و نمیرید جز با شرف اسلام ﴾.»
مرگ، مرز انتقال به عالم قیامت و عالم دیگر است. یک سری مسخ ها و رسخ هاست که مربوط به عالم قیامت می شوند .
مسخ یعنی انسان به حیوان تبد یل می شود. رسخ یعنی روح انسان به جمادات منتقل می شود.
«مَعاشِرَالنّاسِ، ﴿آمِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَالنَّورِ الَّذی﴾ أُنْزِلَ مَعَهُ﴿ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَطْمِسَ وُجُوهاً فَنَرُدَّها عَلی أَدْبارِها أَوْ نَلْعَنَهُمْ کَما لَعَنَّا أَصْحابَ السَّبْتِ﴾ » َ
«هان مردمان! ﴿ به خدا و رسول او و نور همراهش ایمان آورید﴾.﴿ پیش از آن که چهره ها را تباه و باژگونه کنیم یا چونان اصحاب روز شنبه ( یهودیانی که بر خدا نیرنگ آوردند ) رانده شوید. ﴾. »
این هم از خصوصیات روز قیامت است. روایاتی داریم که وقتی پیامبران پیشین قومشان را نفرین کردند، آن ها مسخ شدند، در قرآن هم آمده است: ،﴿ کُونُوا قِرَدَهً خاسِئین ﴾ میمون بشوید. روایتی هم هست که به صورت قورباغه درآمدند و غیره. بعضی هم به صورت سنگ و گیاه درمی آمدند.
پیامبراکرم صلی الله علیه وآله درقسمت ششم خطابه دربیان اوصاف دیگر قیامت می فرمایند:
«وَمَنْ یَنْقَلِبْ عَلی عَقِبَیْهِ فَلَنْ یَضُرَّاللَّهَ شَیْئاً وَسَیَجْزِی اللَّهُ الشّاکِرینَ الصّابِرینَ .»:
«و آن که به قهقرا بر گردد،هرگز خدا را زیانی نخواهد رسید. و او سپاس گزاران شکیبا گر را پاداش خواهد داد.»
این پاداش در عالم آخرت داده می شود. در آیات و روایات از اسامی قیامت به عنوان «یوم الدین » و «یوم الجزا » تعبیر شده است.
اوصاف بهشتیان وجهنمیان
پیامبراکرم صلی الله علیه وآله درقسمت ششم خطابه دربیان اوصاف جهنمیان می فرمایند:
«وَ یَبْتَلِیَکُمْ﴿ بِشُواظٍ مِنْ نارٍ وَنُحاسٍ﴾ » : « شما را به شعله ای از آتش و مس گداخته گرفتار خواهد کرد. »
این ها اوصاف جهنّم و‌آتش در عالم آخرت است. جهنمیان گرفتارشعله ای از آتش و مس گداخته خواهند شد، آن هم آتش و مس گداخته ی آن عالم!
﴿وَیَوْمَ الْقِیامَهِ لایُنْصَرونَ. ﴾ : ﴿. آنان در روز رستاخیز تنها و بی یاور خواهند بود﴾
در روز قیامت، امامان نار و آتش یاری نمی شوندکه یکی از اصطلاحات قیامت و جهنّم است.
پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله خطاب به کسانی که حق ائمه علیهم السلام را غصب می کنند ،می فرمایند:
«مَعاشِرَالنّاسِ، إِنَّهُمْ وَأَنْصارَهُمْ وَأَتْباعَهُمْ وَأَشْیاعَهُمْ فِی الدَّرْکِ الْأَسْفَلِ مِنَ النّار»ِ :
« هان مردمان! حتما آنان و یاوران و پیروان و تابعانشان در پست ترین جایگاه آتش خواهند بود، » می فرمایند: این ها کسانی هستند که در پایین ترین درکات آتش اند.
درجه یعنی پله، برای بهشت درجه به کار می برند؛ زیرا بالا می رود.برای جهنّم درکه به کار می برند؛ زیرا پایین می رود. از همین جهت است که گفته اند: درجات بهشت و درکات جهنّم. آن حضرت در ادامه می‌فرمایند: ﴿وَلَبِئْسَ مَثْوَی الْمُتَکَبِّرِینَ. ﴾ : ﴿چه جایگاه بدی است منزل متکبران. ﴾که جزء اصطلاحات قیامت است.
در خطابه‌ی غدیر موارد متعدد دیگری نیز به معاد اشاره دارد که برخی از آن ها عبارتند از:
«إِلی یَوْمِ الْقِیامَهِ»
« شُواظٌ مِن نارٍ »
«قَبلَ یَومِ القِیامَهِ »
﴿ وَیلٌ یَومَئِذٍ لِلمُکَذِّبینَ ﴾: ﴿وای بر تکذیب کنندگان در روز قیامت ﴾
« مالِکِ یَومِ الدّینِ »
« وَ یُدخِلُهُم جَنّاتٍ تَجری » که راجع به اهل بهشت است.
« یَدْخُلونَ الجَنَّهَ » « فَادخُلوها خالِدینَ » « لَهُمُ الجَنَّهُ » : اشاره‌ی این جملات به دوستان اهل بیت علیهم السلام می باشد که بهشت جایگاه آنان است .
« سَعیراً »: جایی که آتش زبانه می کشد. (یکی از خصوصیّات جهنّم)
«یَسمَعونَ لِجَهَنَّمَ شَهیقاً » : شهیق که ناله‌ی افروزش جهنم است را همه‌ی جهنمیان می‌شنود.
« کُلَّما دَخَلَت أمَّهٌ لَعَنَت » : «وقتی وارد جهنّم می شوند، هم دیگر را لعنت می کنند.» زیرا همدیگر را به بدی وادار کرده اند.
« رَبَّنا هؤلاءِ أضَلُّونا فَآتِهِم عَذاباً ضِعفاً مِنَ النّارِ » : «پروردگارا! اینان مارا گمراه کردند، پس آنان کیفر دوچندان ازآتش فرود آر.»
برعکس بهشتیان با آرامش واردمی شوند : «یدْخُلونَ الْجَنَّهَ بِسَلامٍ آمِنینَ » «ایشان با آرامش وسلامت به بهشت در خواهند شد.»