خودکم‌بینی و سرخوردگی پیامد تبعیض رفتاری بین فرزندان
تبعیض میان فرزندان رفتاری آسیب‌زننده و چالش‌برانگیز از سوی والدین در تعامل با فرزندان است که گاهی اوقات زخم‌های عمیق روحی در آنها ایجاد می‌کند. در خانواده‌هایی که تبعیض وجود دارد، فرزندان دچار حس خودکم‌بینی و سرخوردگی شدید می‌شوند و فرزندی که در خانواده تحقیر شده باشد، درصدد انتقام‌گیری از دوستان و همکلاسی‌های خود برمی‌آید.
خبرگزاری افسران: هفته کودک از ۱۵ مهرماه آغاز شده است. شعار این هفته «کودکی بهتر، زندگی بهتر» بوده است. هر روز از این هفته به یک موضوع اختصاص یافته و چهارمین روز به نام «کودک، خانواده، هویت، عدم تبعیض» نامگذاری شده است. به همین بهانه با فرزانه طهماسبی، دکترای روانشناسی تربیتی درباره عدم تبعیض در میان کودکان گفت‌وگو شده است که در ادامه می‌خوانید.
تبعیض بین فرزندان چه پیامدهایی دارد؟
تبعیض کاشتن بذر اختلاف، حسادت، انتقام و ایجاد رقابت در میان فرزندان یک خانواده است، همچنین رفتاری آسیب‌زننده و چالش‌برانگیز از سوی والدین در تعامل با فرزندان است که گاهی اوقات زخم‌های عمیق روحی در آنها ایجاد می‌کند. زمانی که بچه‌ها احساس کنند، سهم کمتری از پول تو جیبی، غذا، شیرینی، لباس و یا حتی هدیه به آنها می‌رسد، ناراحت می‌شوند، قهر و یا گریه می‌کنند و حس مظلوم بودن و محروم بودن می‌کنند؛ از این رو در تلاش خواهند بود انتقام بگیرند و به همین دلیل است که روان فرزند محروم از توجه، آزرده و ناراحت می‌شود و آن فرزند عزیزکرده، متکی به دیگران بوده و ضعیف و لوس تربیت می‌شود.
خشم، ناکامی، احساس سرخوردگی، طردشدگی، حقارت و کاهش اعتماد به نفس از تأثیرات روانی تبعیض در میان فرزندان است، حال آن که توجه بیش از حد به یک فرزند نیز به نوع دیگری به آنها آسیب خواهد زد و موجب شکل‌گیری رفتار‌های کمال‌گرایانه و خودشیفته می‌شود. به عنوان والدین فرزندان نباید فراموش کنیم، تبعیض رفتاری دردآور است و در چنین شرایطی کودک مورد تبعیض قرار گرفته، احساس محرومیت و مظلومیت می‌کند.
چگونه باید حقوق فرزند بزرگتر یا کوچکتر را رعایت کرد تا دچار تبعیض نیز نشد؟
فرزندان ارشد خانواده ویژگی‌های متفاوت و انتظارات متفاوتی از خانواده را برآورده می‌کنند. فرزندان اول بیشتر جسور و ماجراجو هستند و کمتر حاضر به پیروی از والدین خود هستند، در حالی که فرزند دوم ممکن است بیشتر در پی پیروی از قانون والدین باشد؛ از این رو اگر والدین از این تفاوت‌ها بی‌خبر باشند، با مشکلات زیادی روبرو خواهند شد.
در مورد فرزندانی که به عنوان فرزند آخر یا به اصطلاح خودمانی ته‌تغاری شناخته می‌شوند، نیز باید این نکته را گوشزد کرد که فرزندان آخر خانواده توجه و محبت بیشتری نسبت به سایر فرزندان دریافت می‌کنند. والدین نیز، چون می‌دانند فرزند دیگری در کار نیست، از حضور او در خانه نهایت لذت را می‌برند و خواهر و برادر‌های بزرگتر، فرزند آخر را بچه‌ای لوس می‌بینند و واکنش آنها معمولاً نادیده گرفتن یا اذیت و آزار کوچکترین عضو خانواده است.
چه عواملی باعث تبعیض بین فرزندان می‌شود؟
جنسیت فرزندان یکی از عوامل بسیار مهمی است که از دیرباز به ویژه در جوامع سنتی مسئله‌ساز بوده است. خیلی از خانواده‌ها به دختردوست بودن یا پسردوست بودن، زبانزد خاص و عام شده‌اند. این نوع نگاه برای فرزندان بسیار شکننده است و در نتیجه این احساس تبعیض پیامد‌های خاص خود را خواهد داشت.
والدین براساس ظاهر و جنسیت فرزندان به صورت ناخودآگاه رفتار‌های متفاوتی از خود بروز می‌دهند. با کودکی که بیشتر لبخند می‌زند، راحت‌تر ارتباط می‌توان برقرار کرد و یا دختران بیشتر به صحبت کردن علاقه نشان می‌دهند. والدین با توجه به این تفاوت‌ها می‌توانند در دام تبعیض میان فرزندان نیفتند و یا به گونه‌ای رفتار کنند که مشخص شود میان فرزندان دختر و پسر خود تبعیضی قائل نمی‌شوند.
تبعیض چه آسیب‌هایی بر روان فرزندان به جای می‌گذارد؟
اعتماد به نفس یکی از مهم‌ترین حالات عاطفی است که در محیط خانواده پایه‌ریزی می‌شود. در خانواده‌هایی که تبعیض وجود دارد، فرزندان دچار حس خودکم‌بینی و سرخوردگی شدید می‌شوند و فرزندی که در خانواده تحقیر شده باشد، سعی در انتقام‌گیری از دوستان و همکلاسی‌های خود برمی‌آید. یا در سنین بالاتر در محل کار خود فردی می‌شود که دیگران را مسخره کرده و شخصیت حقیری پیدا می‌کند و مدام در حال مسخره کردن دیگران و یا تقلید صدا و حرکات و رفتار سایر همکاران خود است و این افراد شخصیتی دمدمی مزاج دارند و قطعاً از لحاظ عاطفی با شریک زندگی خود در آینده نیز مشکل پیدا می‌کنند. این شخصیت گاه بذله‌گو و خنده‌رو است و گاه شریک زندگی خود را مورد بدترین بی‌احترامی‌ها، آزار‌ها و تحقیر‌ها قرار می‌دهد و عملاً چنین فردی برای زندگی نه تنها مناسب نیست، بلکه باید از چنین افرادی دوری کرد و چنین فردی حتی به درد دوستی نیز نمی‌خورد.
این فرزندان همیشه دنبال تخیلات خود می‌روند و در اکثر مواقع با هنر، ارتباط مناسبی برقرار می‌کنند، به نوازندگی یا آواز خواندن علاقه پیدا می‌کنند، البته این موضوع بدان معنا نیست که تمامی افرادی که جذب هنر می‌شوند، دارای چنین خصوصیتی هستند. خلاصه این فرزندان قطعاً نیاز به مراجعه به روانشناس و روانکاو دارند وگرنه در آینده بزرگسالانی می‌شوند که هم برای خود و هم برای اطرافیانشان خطرناک هستند.
چه راهکار‌هایی را به منظور جلوگیری از تبعیض بین فرزندان به والدین توصیه می‌کنید؟
والدین هرگز نباید شرایطی را به وجود بیاورند که این ذهنیت برای فرزندان ایجاد شود که شما فکر می‌کنید یکی از آنها توانمندتر، باهوش‌تر، بامزه‌تر و اساساً بهتر از دیگری است. البته این مطلب به آن معنا نیست که والدین وانمود کنند، همه فرزندان خود را به طور مساوی می‌بینند، چون این کار هم غیرواقعی است، اما نیازی نیست آنها را با یکدیگر مقایسه کنند و بگویند برادر یا خواهرت از تو زیباتر است یا در زمینه‌های مختلف بهتر است.