تلخ ترین مرگ نصیب چه کسانی است؟
پیامبر و خاندان پاک ایشان در سفارش‌های بسیار زیادی ما را دعوت به یاد مرگ کردند؛ به یاد داشتن مسئله‌ای که دژهای محکم نمی‌تواند جلوی آن را بگیرد و هیچ راه فراری ندارد. با این وجود باز از مرگ فراری هستیم و رسیدن آن برای ما تلخ است. اگر نمی‌توان جلوی مرگ را گرفت؛ آیا می‌توان آن را شیرین ساخت؟
تلخ ترین مرگ
تلخ‌ترین مرگ برای کافران است؛ برای منکران حساب و کتاب، برای آنها که نظام پاداش و عقاب الهی را قبول نداشتند و می‌گفتند دنیا آخر خط است و پس از آن دیگر جهانی نیست. آنها که قیامت، آخرت و برزخ را قبول نداشتند؛ در لحظه مرگ و به وقت جان دادن، تازه در می‌یابند که عالم حساب و کتاب داشته، تمام گناهانشان ثبت شده و در مقابل آنها عذاب خواهند شد. در آن لحظه این افراد آرزو می‌کنند که به دنیا بر گردند تا اعمال خود را اصلاح کرده و به کارهای خوب بپردازند؛ اما رسیدن به این آروز محال بوده و امکان ندارد.[۱] مرگ برای چنین افرادی از هر تلخی تلخ‌تر است.
یاد مرگ، دنیا را در نظر انسان خوار و رفتن از این سرای آزمایش را برای فرد شیرین می‌سازد. این شیرینی و لذت از همان لحظات اولیه حضور در عالم برزخ قابل درک است. مثلاً قبری که برای خیلی‌ها همراه با فشارها و انواع عذاب‌هاست؛ برای کسی که به یاد مرگ بوده، باغی از باغ‌های بهشتی می‌شود؛ وسیع و همراه با تمامی نعمت‌ها. زیرا که یاد مرگ نه تنها نیروی بندگی می‌بخشد؛ بلکه بهترین عبادت و برترین تفکر است و نتیجه‌ای جز آبادانی آخرت ندارد
نوعی دیگر از مرگ تلخ
در کنار کافران، مرگ برای بسیاری از مسلمانان نیز تلخ است. تلخ، دردناک و البته عذاب آور. برای آنها که توبه را به فردا انداختند و مرگ پیش از توبه، آنها را به کام خود کشانده است. آنها با رسیدن مرگ، قصد توبه می‌کنند؛ ولی دیگر خیلی دیر است.[۲] این افراد، خدا و قیامت را قبول داشتند و می‌دانستند در مقابل ترک واجباتی چون نماز و روزه یا ظلم و خیانت مورد بازخواست و عذاب قرار می‌گیرند؛ اما چون توبه نکردند و گذشته خود را جبران ننمودند؛ از همان لحظه جان دادن و عالم قبر به آتش قهر و عقاب وارد می‌شوند و راه فراری ندارند.
رمز پاکی از گناه
پس با دوری و پاکی از گناه مرگ شیرین می‌شود و رمز ترک گناه دوری از غفلت است. غفلت از خدا، غفلت از حساب و کتاب الهی، غفلت از پاداش‌ها و عذاب‌ها، غفلت از فانی بودن دنیا و در پیش بودن قیامت است که انسان را تسلیم وسوسه‌ها کرده و سبب ارتکاب گناه می‌شود. اگر به خاطر سپردن این موارد و یادآوری آن سخت است؛ تنها می‌توان به یاد مرگ بود. یادی که حاکی بی‌ارزشی دنیاست و شهوترانی را می‌خشکاند. تمام غفلت‌ها را از میان بر می‌داشته و به انسان قدرتی می‌بخشد که دیگر تسلیم هیچ گناهی نشده و از اسارت کردارهای زشت رها می‌شود.[۳]
مرگ را شیرین کنیم
می‌دانیم که شیرین‌ترین مرگ‌ها شهادت است. آنقدر این مرگ شیرین است که طعم خوش آن را در چهره شهدا می‌توان یافت. امّا شهادت و حتی امکان حضور در جنگ نصیب همگان نمی‌شود و از عده محدود مجاهدان، تنها افراد اندکی شهید می‌شوند؛ پس آیا باید از دستیابی به شرین‌ترین مرگ‌ها ناامید بود؟ نه، زیرا پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) ملحق شدن به شهدا را ممکن و راه آن را یاد مرگ معرفی کردند.[۴] بله، همچنانکه ریخته شدن اولین قطره خون از بدن شهید تمام گناهانش را پاک و مرگ را برایش دلچسب و شیرین می‌کند؛ یاد مرگ نیز توبه‌ای واقعی را نصیب انسان کرده و جلوی ارتکاب گناه را می‌گیرد و انسان را چون شهدا پاک از این دنیا رهسپار آخرت می‌سازد.
قبر، باغی از بهشت
یاد مرگ، دنیا را در نظر انسان خوار و رفتن از این سرای آزمایش را برای فرد شیرین می‌سازد. این شیرینی و لذت از همان لحظات اولیه حضور در عالم برزخ قابل درک است. مثلاً قبری که برای خیلی‌ها همراه با فشارها و انواع عذاب‌هاست؛ برای کسی که به یاد مرگ بوده، باغی از باغ‌های بهشتی می‌شود؛ وسیع و همراه با تمامی نعمت‌ها. زیرا که یاد مرگ نه تنها نیروی بندگی می‌بخشد؛ بلکه بهترین عبادت و برترین تفکر است و نتیجه‌ای جز آبادانی آخرت ندارد.[۵]
با دوری و پاکی از گناه مرگ شیرین می‌شود و رمز ترک گناه دوری از غفلت است. غفلت از خدا، غفلت از حساب و کتاب الهی، غفلت از پاداش‌ها و عذاب‌ها، غفلت از فانی بودن دنیا و در پیش بودن قیامت است که انسان را تسلیم وسوسه‌ها کرده و سبب ارتکاب گناه می‌شود. اگر به خاطر سپردن این موارد و یادآوری آن سخت است؛ تنها می‌توان به یاد مرگ بود. یادی که حاکی بی‌ارزشی دنیاست و شهوترانی را می‌خشکاند. تمام غفلت‌ها را از میان بر می‌داشته و به انسان قدرتی می‌بخشد که دیگر تسلیم هیچ گناهی نشده و از اسارت کردارهای زشت رها می‌شود
کلام آخر
باید قبل از فرا رسیدن مرگ، مرگ را تجربه کرد و حیاتی دوباره یافت. این برای مؤمن، یک زرنگی تمام و کمال است که رسیدن به آن، تنها با یاد مرگ ممکن است.[۶]
پی‌نوشت ها:
۱- «حَتىَّ إِذَا جَاءَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قَالَ رَبِّ ارْجِعُونِ لَعَلىّ أَعْمَلُ صَالِحًا فِیمَا تَرَکْتُ کلاَّ إِنَّهَا کلَمَهٌ هُوَ قَائلُهَا وَ مِن وَرَائهِم بَرْزَخٌ إِلىَ یَوْمِ یُبْعَثُون[مؤمنون/۹۹و۱۰۰] تا آن گاه که وقت مرگ هر یک از آنها فرا رسد، در آن حال گوید: خدایا، مرا به دنیا بازگردان. تا شاید برای جبران گذشته، عملى صالح به جاى آرم. هرگز؛ این کلمهاى است که می‌گوید؛ در حالی که روبرویش عالم برزخ است تا روز قیامت.»
۲- «وَ لَیْسَتِ التَّوْبَهُ لِلَّذِینَ یَعْمَلُونَ السَّیِّاتِ حَتىَّ إِذَا حَضرَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قَالَ إِنىّ تُبْتُ الْآنَ[نساء/۱۸] توبه براى آنهایى نیست که کارهاى بد را ادامه می‌دهند تا آنگاه که مرگ براى یکى از آنها حاضر شود و گوید: من اکنون توبه کردم.»
۳- ذِکْرُ الْمَوْتِ یُمِیتُ الشَّهَوَاتِ فِی النَّفْسِ وَ یَقْطَعُ مَنَابِتَ الْغَفْلَهِ وَ یُقَوِّی الْقَلْبَ بِمَوَاعِدِ اللَّهِ تَعَالَى وَ یُرِقُّ الطَّبْعَ وَ یَکْسِرُ أَعْلَامَ الْهَوَى وَ یُطْفِئُ نَارَ الْحِرْصِ وَ یُحَقِّرُ الدُّنْیَا؛ یاد مرگ، هواى نفس را مى‌کشد و ریشه‌هاى غفلت را از بین می‌برد و دل را با وعده‌هاى خدا نیرو داده و طبع را نازک می‌سازد و پرچم‌هاى هوس را درهم می‌شکند و حرص را خاموش می‌سازد و دنیا را در نظر کوچک می‌کند.(مصباح الشریعه، ص۱۷۱)
۴- رسولُ اللّه(صلى‌الله‌علیه‌وآله) حینما سُئلَ: هل یُحشَرُ مَع الشُّهَداءِ أحَدٌ؟ قَالَ: نَعَم، مَن یَذکُرُ المَوتَ فی الیَومِ و اللّیلَهِ عِشرینَ مَرّهً ؛ از ایشان سؤال شد: آیا کسى با شهدا محشور مى شود؟ ـ فرمودند: آرى، کسى که شبانه روز بیست مرتبه مرگ را یاد کند.(مجموعه ورام، ج۱، ص۲۶۸)
۵- عَنهُ(صلى‌الله‌علیه‌وآله): أفضَلُ العِبادَهِ ذِکرُ المَوتِ، و أفضَلُ التَّفکُّرِ ذِکرُ المَوتِ، فمَن أثقَلَهُ ذِکرُ المَوتِ وَجَدَ قَبرَهُ رَوضَهً مِن رِیاضِ الجَنّهِ؛ برترین عبادت، یاد مرگ است و برترین اندیشیدن، یاد مرگ است. پس، هر که یاد مرگ وجودش را پر کند، گور خود را باغى از باغ هاى بهشت بیابد.(جامع الاخبار، ص۱۶۵)
۶- سُئِلَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی‌الله‌علیه‌وآله) أَیُّ الْمُؤْمِنِینَ أَکْیَسُ قَالَ أَکْثَرُهُمْ ذِکْراً لِلْمَوْتِ وَ أَشَدُّهُمْ لَهُ اسْتِعْدَاداً؛ وقتی از پیامبر خدا پرسیدند: کدام مؤمن از دیگران زرنگ‌تر است؟ فرمودند : «کسی که بیشتر به یاد مرگ باشد و بیشتر برای آن آماده شود.»(الکافی، ج۳، ص ۲۵۸)
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.