تحلیل ارتباط بین هویت اسلامی و سبک زندگی اسلامی

امروزه بحث هویت و مسایل مربوط به ان از مهم ترین دغدغه های افراد و مسئولان اجرایی جامعه است. بحران هویت، تعارض هویت، تغییر هویت و مشکلات ناشی از انها، از جمله مسایلی است که در صورت دست نیافتن به هویتی صحیح و متناسب با ارزش ها و هنجارهای مورد قبول جامعه، افراد با ان روبهرو و کیفیت زندگی انها را تحت تاثیر قرار خواهد داد.

از مهم ترین ابعاد هویت، هویت دینی است، دین (در اینجا مشخصاً دین اسلام) به عنوان یکی از مهم ترین مولفه های تمدن بشری، نقش اساسی در تکوین هویت انسان ها دارد. همان طور که دین تمام ابعاد نگرشی و رفتاری افراد را تحت تاثیر خویش قرار می دهد، دستیابی به هویت دینی بر مبنای اموزه های الهی نیز، در ادامه تمام زوایه های زندگی فردی و جمعی افراد را هدایت و به اصطلاح سبک زندگی خاصی را به وجود می اورد. امروزه پذیرش و گسترش سبک زندگی غربی از مهم ترین مشکلات جوامع در حال توسعه و اسلامی است که همین امر خود سبب شکل گیری بسیاری از نگرش ها و رفتارهای غیراسلامی شده است. از اینرو، با توجه به ارتباط تنگاتنگ بین سبک زندگی و هویت دینی، در این مقاله قصد ان داریم تا بر مبنای روشی کیفی و توصیفی و با الهام از اموزه های اسلام و مکتب تشیع، سبک ایده ال زندگی اسلامی را ارایه داده و کیفیت ارتباط ان را با مفهوم هویت دینی تحلیل و بررسی کنیم.

امروزه متناسب با پیشرفت و ترقی بشر در حوزه های مختلف علمی، موضوع هویت و مسایل مربوط به ان نزد اندیشورزان علوم اجتماعی جایگاه ویژه ای را به خود اختصاص داده است. بحران هویت، تعارض هویت، دوگانگی شخصیت و… از جمله مهم ترین مسایلی است که ناظر به بحث هویت، کانون تفکر محققان را به خود اختصاص داده است. در جامعه شناسی، واژه هویت به معنای چه کسی بودن و حس شناساندن خود است که یک سلسله عناصر فرهنگی و تاریخی را در فرد یا یک گروه انسانی تحریک می کند (کلانتری و دیگران، ۱۳۸۸: ۱۲۵). دین -که در این مقاله مراد از ان خاصه دین اسلام است- به عنوان یکی از مولفه های اساسی تمدن بشری، نقشی مهم در تکوین هویت انسان ها و هدایت رفتارهای افراد به سمت هدفی خاص دارد. مذهب به عنوان یکی از مهم ترین ارکان زندگی، نقش مهمی بر شکل گیری هویت و نوع منش و کیفیت زندگی افراد دارد. از سوی دیگر، تحولات علمی و تکنولوژیکی همچنین باعث شده تا شیوه های جدیدی از الگوی سبک زندگی و نحوه ی کنش در حوزه مسایل مربوط به خانواده و محیط جامعه شکل بگیرد. بحث در رابطه با سبک زندگی و اداب اسلامی در عرصه زندگی فردی و اجتماعی، از مباحث بسیار ضروری جامعه کنونی ما است. هر جامعه ای زمانی می تواند محصول و ثمره ی جهان بینی و ایدیولوژی خود را به دیگران نشان دهد که روش زندگی اجتماعی او متناسب با باورها و ارزش هایش شکل گرفته باشد. اگر بنا باشد ما در نظم جهان الگوی جدیدی را پی ریزی کنیم، باید همان طور که می اندیشیم، زندگی کنیم. با کمال افسوس ما نتوانسته ایم میان باورهای بنیادین و ارزش های اصیل اسلامی که قوام دهنده هویت دینی افراد جامعه است از یک طرف و سبک زندگی خود در حوزه های مختلف اجتماعی، ارتباطی معنادار ایجاد کنیم. روش زندگی ما با انکه مسلمان هستیم، در موارد قابل توجهی متاثر از اداب و رسوم غیراسلامی و به معنای دیگر ضد اسلامی است. غفلت از سبک زندگی می تواند خسارات جبران ناپذیری بر پیکره جامعه وارد کند. وقتی مردم نتوانند میان شیوه زندگی خود و باورها و ارزش هایشان ارتباط برقرار کنند، پس از گذشت زمان این امکان وجود دارد که از باورهایشان دست بشویند و ان را ناکارامد تلقی نمایند. به عبارت دیگر، تحقیقات صورت گرفته پیرامون مفهوم سبک زندگی نشان می دهد که اغلب تعریف های موجود از سبک زندگی بر مبنای شاخص های تیوری غرب بنا شده و بدین سبب نتیجه بدست امده نیز برخواسته از الگوی سبک زندگی جوامع غربی است. به عبارتی بهتر، زمانی که بنا بر تحقیقی از نوع پیمایش، این نکته روشن می شود که بین سبک زندگی و جنسیت رابطه معناداری وجود دارد، مبنای تعریف عملیاتی محقق از سبک زندگی مبتنی بر شاخصه های سبک زندگی جوامع غربی قوام گرفته که وی عین همان را در جامعه خویش پیاده کرده و حال ادعا می کند که سبک زندگی با توجه به جنسیت افراد متفاوت است. بنابراین پر واضح است که در ارتباط با مفهوم سبک زندگی – به مانند سایر مفاهیم جامعه شناسانه – ما دچار خلا تعریف عملیاتی با توجه به بستر جامعه هدف هستیم، از مهم ترین مفاهیم جامعه شناختی که در این ارتباط مستلزم بومی سازی است، مفهوم مهم و استراتژیک (سبک زندگی) است. مفهوم سبک زندگی از یکسو متغیری تاثیر گذار بر موضوعات مختلف است و از سوی دیگر، تحت تاثیر عوامل مختلف تغییر می پذیرد؛ بدینجهت در این مقاله سعی بر ان شده است تا ابتدا بر مبنای تیوری های غرب به شناخت و بررسی مفهوم سبک زندگی بپردازیم و در ادامه با توجه به بستر فرهنگی جامعه ی خویش، مدلی از سبک زندگی ایده ال در مکتب اسلام را ارایه دهیم و در نهایت، نیز به بررسی رابطه بین هویت مذهبی – به عنوان یکی از مفاهیم استراتژیک علم جامعه شناسی – با سبک زندگی ایده ال اسلامی به لحاظ تیوری بپردازیم.

هویت دینی

هویت مجموعه معانی است که چگونه بودن را در خصوص نقش های اجتماعی به فرد القا می کند و یا وضعیتی است که به فرد می گوید او کیست و مجموعه معانی را برای فرد تولید می کند که مرجع کیستی او را تشکیل می دهند. هویت دینی از مهم ترین زیر شاخه های هویت است که متضمن سطحی از دینداری است که با مای جمعی یا همان اجتماع دینی مقاربه دارد. هویت دینی نشان دهنده احساس تعلق به دین و جامعه دینی است. هویت دینی در واقع همان اثار و عوارض ناشی از حمل دین بر فرد است. به تعبیری بهتر با پذیرش دین به عنوان اصل اعتقادی، تعهد و احساس تعلق به ان، در زندگی و وجوه مختلف حیات فرد پرهیزگار تغییرات و نتایج مهمی حاصل می شود که همان هویت دینی است (چیتساز، ۱۳۸۳: ۱۹۶). افرادی که دچار بحران هویت دینی و مذهبی می شوند و به عبارتی در خصوص مسایل دینی احساس بی تفاوتی و بی رغبتی می کنند با پیامدهای منفی مواجه اند، نظیر:

۱.بی اعتقادی به سرچشمه هستی و نگرش اومانیستی به جهان پیرامون ان (حذف خدا محوری)؛

۲.احساس پوچی، بی هدفی و نگرش نیهیلیستی به جهان و زندگی؛

۳.نداشتن تعهد شخصی، گروهی و اجتماعی در تمامی عرصه ها و حتی در نقش هایی که به عهده می گیرد؛

۴.عدم مسئولیت پذیری در برابر خود، جامعه و دیگران؛

۵.سست و بی معیار شدن نظام ارزش های اخلاقی و اجتماعی در فرد؛

۶.خود ستیزی و جامعه ستیزی؛

۷.ضعف باورهای دینی و کاهش خود کنترلی فرد؛

۸.بی اعتمادی به خود، جامعه و در مقابل، سلب شدن اعتماد دیگران نسبت به او؛

۹.کاهش شبکه های ارتباطی؛

۱۰.رشد فردگرایی و روحیه ی خودخواهی و خودپرستی (اکبری، ۱۳۸۷: ۶ و ۷).

قران کریم بی هویتی را پیدایشگاه خود فروشی و خودزیانی می داند؛ زیرا شخص بی هویت در یک داد و ستد، ارزنده ترین گوهر و سرمایه خود را به بهای بسیار ناچیز می فروشد. پس هم خود را فروخته و هم در این داد و ستد زیان دیده است. قرانمجید می فرماید: اِنَّ الْخَاسِرِینَ الَّذِینَ خَسِرُوا اَنْفُسَهُمْ (زمر/۱۵) بگو زیانکاران کسانی اند که خویشتن خویش را فروخته اند. بدیهی است که این معامله نتیجه ای جز خسارت و زیان ندارد و ازاین رو قران مجید می فرماید: وَلَبِیْسَ مَا شَرَوْا بِهِ اَنفُسَهُمْ (بقره/۱۰۲) و به بهای جانهایشان زشت ترین متاع را فروختند.

بنابراین تا بدین جا این نکته به روشنی مشخص گردید که هویت دینی از اساسی ترین انواع هویت است که شکل گیری صحیح ان در فرایند جامعه پذیری می تواند به عنوان یکی از مهم ترین سرمایه های اجتماعی محسوب گردد. دین اسلام مجموعه ای بی بدیل از اموزه ها و فرامین اخلاقی است که اگر به درستی این اموزه ها شناخته و در افراد درونی شوند و در ادامه، هویتی متناسب با ان شکل گیرد؛ بی شک نتیجه ی ان رسیدن به جامعه ای سالم و پویا خواهد بود. بنابراین، در این مسیر هرچقدر بتوانیم در شناخت و ارایه ی اموزه ها و فرامین دین اسلام و مکتب تشیع به مخاطبان – به خصوص نسل جوان – موفق عمل کنیم و هویتی هم سو با ان اموزه ها را بهوجود اوریم، هراینه جامعه ای سالم و دین محور خواهیم داشت که هدفی جز رسیدن به کمال دینی نخواهد داشت. از سوی دیگر، امروزه رشد و ترقی علم و تکنولوژی تمامی سطوح زندگی انسان ها را دچار تغیر و تحول کرده و سبک جدیدی از زندگی را جایگزین الگوهای پیشین قرار داده است، به طوری که در این میان هویت و شخصیت انسان امروزی – به خصوص در جوامع غربی – به شدت تحت تاثیر حاکمیت فن و تکنولوژی شده و بشر دچار نوعی ازخودبیگانگی شخصیتی شده است. بدین سان ازخودگانگی به شدت سبک زندگی وی را تحت تاثیر قرار داده است. چنانچه جوامع پیشرفته از طریق قدرت رسانه ای خویش، ابتدا با درونی کردن شیوه های نگرش و رفتار مورد دلخواه خود، هویتی متناسب با اهداف خویش (مصرف گرایی و دنیامحوری) به وجود می اورند و در ادامه با مدیریت شیوه ی تفکر و رفتار افراد، سبک زندگی انان را نیز به شکل نا محسوس کنترل و هدایت می کنند. سبک زندگی که بنای ان بر مبنای پارادایم های جوامع غربی بوده و در بسیاری از موارد، یکسره با بستر دینی جامعه ما بیگانه است. بنابراین پر واضح است که در این بعد زمانی، کارگزاران اجرایی جامعه ایران -که اساس ان مبتنی بر تعالیم و اموزه های اسلام و مکتب تشیع است- بیش از پیش نیازمند این امر هستند تا اموزه ها و دستورالعمل های اسلامی را پیرامون شیوه و سبک زندگی استخراج کرده و با معرفی ان به نسل نو، در جهت ایجاد هویتی متناسب با اموزه های اسلامی گام بر دارند، بدیهی است هر چقدر در این زمینه موفق تر عمل کنیم، به تناسب شاهد شکل گیری و ترویج هویتی اسلامی و شیوه ی تفکر و رفتاری اسلامی خواهیم بود. از اینرو با توجه به ضرورت انچه بدان اشاره شد، در ادامه به برخی از شاخصه های اصلی سبک زندگی مورد توافق اسلام و مکتب تشیع – که عمل به انها می تواند در شکل گیری و غنای هویت اسلامی ایرانیان مفید باشد – خواهیم پرداخت.

بخش دوم: بررسی دیدگاه مکتب اسلام پیرامون سبک زندگی

۲: مدیریت بدن

پس از مطالعات محققان در این زمینه، مهم ترین شاخصه های که توانستند مدیریت بدن را تعریف کنند عبارت است از؛ نوع لباس پوشیدن، ارایش موی سر و استفاده از پیرایه ها. همچنین شیوه ی مدیریت بهداشت و سلامت بدن در زمره ی شاخص های مدیریت بدن قرار گرفت که در ادامه به دیدگاه اسلام در خصوص هر یک می پردازیم.

۱. ۲: اراستگی و نظم ظاهری در اسلام

امروزه روانشناسان می گویند فردی که مدام در پی وفق دادن خود با الگوها و مدهای ارایه شده در جامعه باشد، دچار ضعف شخصیت است. اما جوانی که با سلیقه ی خود لباس بر تن می کند و سادگی و متانت را اصل در پوشش خود قرار می دهد، دارای روحی قوی و به خود متکی است.

۱. ۲: اهمیت اراستگی در اموزه های دینی

اگر منظور از اراستگی، طهارت و پاکیزگی باشد – به جهت اصرار و سفارش های زیاد اسلام در این خصوص – جایگاه رفیع ان در اندیشه اسلامی بر کسی پوشیده نیست. در شان این مقام همین بس که پاکیزگی را علامت ایمان معرفی کرده اند.

۱. ۲: ارایش و اراستگی در سیره پیامبر اکرم

الف. حالات چهره و قیافه ظاهری: موی سر، از عناصر اصلی در شکل ظاهری هر فرد است: از امام صادق(ع) این گونه روایت شده است که می فرمود: اِنَّ مِنْ اَجْمَلِ الْجَمَالِ الشَّعْرَ الْحَسَن ؛ از جمله زیباترین زیبایی ها موی زیباست.

در اهمیت شانه همین بس که در روایت است که یکی از اشیایی که رسول خدا (ص) در همه ی سفرها به همراه داشت، شانه بود. علاوه بر موی سر، مواظبت بر ریش و سبیل نیز مورد توجه شارع مقدس قرار گرفته است. رسول خدا (ص) می فرماید: لَا یطَوِّلَنَّ اَحَدُکمْ شَارِبَهُ فَاِنَّ الشَّیطَانَ یتَّخِذُهُ مَخْبَاً یسْتَتِرُ بِهِ: هرگز کسی از شما سبیل خود را بلند نسازد که به تحقیق، شیطان ان را پناهگاه خود می کند و خویشتن را با ان مخفی می سازد). کنایه از اینکه جایگاه الودگی ها و میکروب ها خواهد شد.

ب. پاکیزگی دهان:

بی شک، داشتن دندان های تمیز و سفید، خواسته ی هر فرد اراسته است؛ زیرا علاوه بر تاثیر بسزا در سلامت جسمی افراد، در زیبایی ظاهری نیز موثر است. در روایات امده است پیامبر گرامی اسلام (ص) هر زمان برای نماز شب بلند می شد، دهانش را مسواک می زد. ایشان سه نوبت مسواک می زند: پیش از خواب، پس از بیدار شدن و پیش از انکه نماز بخواند.

ج. استفاده از بوی خوش:

استعمال بوی خوش برای ظاهر شدن در میان مردم مورد عنایت ویژه رسول خدا(ص) بوده است. نقل شده که هزینه عطر رسول خدا (ص) گاه بیش از خوراک ایشان بوده است.

د. لباس عامل زیبایی: از لطف هایی که خداوند به انسان عطا فرموده و او را از سایر جانداران متمایز ساخته است، نعمت حجب و حیا است که در فطرت او نهاده شده و روشن ترین شکل بروز ان احساس نیاز به پوشش زیبا و تمیزی است که شایسته منزلت اجتماعی فرد باشد و ادمی را در منظر دیگران خوشایند سازد. امام صادق (ع) می فرماید: (لباس را زیبا بپوش؛ زیرا خداوند، زیباست و زیبایی را دوست دارد؛ اما باید از حلال باشد).

۱. ۴: لزوم رعایت عدالت در ارایش

ضرورت اراستگی مورد اتفاق همگان است؛ اما به این دلیل که سلیقه های افراد در زمان ها و مکان های گوناگون متفاوت است، هرگز نمی توان الگوی ثابتی را ارایه کرد؛ اما در مجموع می توان عرف و اعتدال را معیار قرار داد و بر محور ان، برنامه تزیین و تجمل را طراحی کرد؛ به گونه ای که نه به طور کلی از اراستگی، نظافت و تزیین بدن و لباس دست شست و نه ان را اصل قرار داد و همه همت و درامد را صرف تزیین و تجمل کرد. بدان جهت که هر چیزی محدودیت های منطقی و ضروری دارد و برخی مصلحت ها، برخی ازادی ها را محدود می کنند؛ باید در این مورد نیز همچون هزاران مورد دیگر رعایت حد و مرزها و شیون لازم را کرد. برای مثال، اگرچه مردان هم می توانند از ارایش و زینت های موجود بهره بگیرند اما از هر ارایشی نهی شدهاند که موجب شباهت ایشان به زنان بشود. پیامبر خدا (ص) لعن فرموده است مردانی را که خود را به زنان شبیه و زنانی را که خود را به مردان شبیه می کنند.

۲. الگوی رفتار اسلامی

اگر به طور کلی نوع تعامل های رایج در هر جامعه را به چهار سطح رفتاری، از لحاظ گرمی (دارای بار عاطفی و اخلاقی)، سردی (خالی از بار عاطفی و ابزاری)، برابری و نابرابری تقسیم کنیم؛ چهار نوع تعامل شکل خواهد گرفت:

۱.تعامل سرد برابر: وارد کردن محرکی منفی از شخص (الف) به شخص (ب) و پاسخ متقابل شخص (ب) به شخص الف. مثل تنازع و خصومتی برابر بین دو نفر؛

۲.تعامل سرد نابرابر: وارد کردن محرک منفی از شخص (الف) به شخص (ب) بدون پاسخ از سوی شخص (ب). مثل تنازع و خصومتی نابرابر بین دو شخص به طوری که یکی از طرفین واردکننده یک طرفه ی خصومت و زیان است و طرف دیگر تنها دریافت کننده است و توانایی پاسخ متقابل زیان را ندارد؛

۳.تعامل گرم برابر: اعطای محرک مثبت از جانب (الف) به فرد (ب) و پاسخ متقابل مثبت (ب) به وی؛ مثل هدیه دادن و هدیه گرفتن متقابل بین دو نفر؛

۴.تعامل گرم نابرابر: اعطای محرک مثبت از جانب (الف) به فرد (ب) بدون چشم داشتی نسبت به جبران متقابل از جانب شخص (ب). نکته قابل یاداوری مبنی بر متون اسلام این است که الگوی رفتاری و سبک تعاملاتی مورد نظر اسلام در برخورد با دیگران، در واقع تعاملات از نوع سطح سوم و به مخصوص چهارم است، بدین توضیح که مادامی نوع روابط افراد با یکدیگر خالی از بار اخلاقی باشد، نگرش افراد نسبت به یکدیگر حالتی ابزاری و مادی پیدا کرده و با کوچک ترین محرکی منفی از هر یک از دو سو کل روابط از بین می رود.

در بخش تعاملات سرد برابر، افراد پیوسته به فکر ضربه زدن به یکدیگر و استفاده بیشتر از دیگری به نفع خویش اند. در نوع دومین تعاملات نیز شاهد شکل گیری ستم و استبداد از جانب یکی از طرفین تعامل خواهیم بود، این نوع تعامل نیز ناپسند و مردود است. اما در تعاملات نوع سوم و چهارم، رویکرد اتخاذ شده جنبه ای گرم و مثبت دارد، بدین توضیح که نگاه افراد به یکدیگر دارای بار عاطفی و اخلاقی مناسب است و افراد انچه را که برای خود می پسندند، برای دیگران نیز می پسندند.

اما انچه که بیشتر در نص قران و زندگی پیامبر و امامان معصوم (ع) وجود دارد و به ان پیشنهاد شده است، روابط از نوع گرم نابرابر است. این سبک از روابط به شدت برگرفته از اخلاق اسلامی بوده و بالاترین پاداش های الهی نیز بدان اختصاص دارد، مصادیق این ادعا را می توان در توصیه ی فراوان اسلام به مسلمانان در رواج اخلاق زیر جستوجو کرد، به عبارت دیگر، در هر یک از فضایل اخلاقی زیر توصیه به وجوب عمل به روابط متقابل – از نوع گرم برابر و بیشتر نابرابر- دیده می شود. (حسن دوست فرخانی، اسماعیل زاده،۱۳۹۱).

۲: الگوی مصرف اسلامی

مصرف از مولفه های اساسی زندگی بشر است و جداکردن انسان از ان کاری ناممکن است. بی گمان مصرف، به خودی خود نه تنها پدیده ای ناپسند نیست که بسیار بایسته و لازم است؛ چراکه مصرف، از شیوه های جایگزین ناپذیر برای پاسخگویی به نیازهای طبیعی و غریزی انسان است که بدون ان، حیات مادی و معنوی انسان ها دست خوش اشفتگی و نابسامانی خواهد شد و معیشت انسان، لذت و لطف خود را از دست خواهد داد؛ اما نکته اینجا است که گاهی مصرف شکل طبیعی خود را از دست داده، بهجای انکه به عنوان یک پدیده ی حیاتی در خدمت انسان باشد، انسان به خدمت او در می اید. بدین گونه وسیله به هدف تبدیل می شود و همه ی قوای مادی و معنوی انسان که باید با مصرفِ درست به اوج تکامل و تعالی برسد، بر اثر مصرف زدگی در سراشیبی سقوط قرار می گیرد.

از اینجا است که ضرورت (اصلاح الگوی مصرف) اشکار می شود و اهمیت دغدغه ی مقام معظم رهبری در این باره و ارزشمندی اعلام سال ۱۳۸۸ به عنوان سال (حرکت به سوی اصلاح الگوی مصرف) از سوی ایشان اشکار می شود. ایشان در این باره می فرماید: ما بایستی به سمت اصلاح الگوی مصرف حرکت کنیم. مسیولین کشور در درجه اول، چه قوه مقننه، چه قوه مجریه و چه سایر مسیولین کشور، قوه قضاییه و غیر انها و اشخاص و شخصیت ها در رتبه های مختلف اجتماعی و احاد مردم از فقیر و غنی، بایستی به این اصل توجه کند، باید الگوی مصرف را اصلاح کنند.)

۳. ۲: مصرف بر اساس نیاز حقیقی، نه بر پایه نیاز کاذب و زیاده خواهی

از دیدگاه اسلام، نیاز مادی ادمی باید در حد متعارف فراهم گردد؛ اما مصارف بیهوده و کاذب به هیچ روی تایید نشده است. نیازهای کاذب ادمی را به مصرف گرایی و تجمل گرایی می کشاند و به امیال نفسانی وی دامن می زند و با گرایش های متعالی اسلام؛ همانند: عدالت خواهی و نوع دوستی و ارزش های اصیلی همچون زهد و قناعت در تضاد است. اولیای الهی از یک سو، با ارایه الگوی عملی مصرف که مبتنی بر ارزش های دینی است، به تبلیغ مصرف اسلامی می پرداخته اند و با زهد و ساده زیستی، هرگونه مصرف گرایی و تجمل پرستی را مردود دانسته اند و از سوی دیگر، با تعدیل و کنترل تبلیغات، هرگونه اقدام مسلمانان را که نشان از مصرف گرایی داشته را نکوهیده معرفی کرده اند.).

۳. ۲: اعتدال و میانه روی در مصرف

توصیه های فراوان دینی به زهد، قناعت و پرهیز از اسراف و مصرف گرایی، باعث شده است تا برخی که اگاهی همه جانبه از دین مقدس اسلام را ندارند، در دامن تفریط بیفتند و زندگی را بر خویش سخت گیرند، و خود را بدون هیچ منع شرعی و عرفی، از بسیاری از نعمت های خداوند محروم دارند؛ اما همان گونه که افراط در مصرف و اسراف با روح اسلام ناسازگار است، اسلام، تفریط و کوتاهی در مصرف را نیز پشتیبانی نمی کند.

اسلام همان گونه که در همه ی ابعاد زندگی، انسان ها را به میانه روی توصیه کرده است، درباره ی مصرف نعمت حلال نیز به اعتدال توصیه کرده و از افراط و تفریط در این باره باز داشته است. در حدیثی دلنشین از رسول اکرم (ص) می خوانیم: (به راستی پرهیزگار، ادبی نیک از خداوند متعال اموخته است: هرگاه خدا [روزی را] بر او گشایش دهد، او بر [زندگی] خود گشایش دهد، و زمانی که خداوند، بر او تنگ گیرد، او نیز [بر خود] سخت گیرد).

نتیجه گیری

با توجه به تمام انچه پیرامون مفهوم هویت و سبک زندگی و چگونگی ارتباط میان انها یاداوری شد، می توان چنین نتیجه گرفت که مفهوم هویت دینی به دلیل ماهیت و محتوایی که دارد، جزء مهم ترین بعد هویت است که نقش تعیین کننده ای در هویت یابی افراد یک جامعه را بازی می کند. چنانچه می توان ادعا داشت تقویت این بعد از هویت، موجب دوام و قوام سایر ابعاد هویت می شود و از سوی دیگر، چالش در این حوزه می تواند زمینه ساز بحران در سایر ابعاد هویت شود. هر چقدر مبنای نظام اجتماعی جامعه ای بر اساس اموزه های دینی استوار باشد، مفهوم هویت دینی نقش مهمی در زندگی افراد بازی خواهد کرد. به عبارت دیگر، شاید بتوان گفت هویت دینی از مهم ترین عناصر ایجاد کننده همگنی و همبستگی اجتماعی در سطح جوامع است که طی فرایندی با ایجاد تعلق خاطر به دین و مذهب در بین افراد جامعه، نقش بسیار مهمی در ایجاد و شکل گیری هویت جمعی دارد. دین اسلام و مکتب تشیع به عنوان اخرین ره اورد مذهبی جهان، از مهم ترین مذاهب دنیا است که برای سرتاسر حوزه های زندگی فردی و جمعی انسان ها برنامه هدفمند داشته و کمال بشر را منوط به رعایت و استمرار در ان فرامین می داند.

بنابراین در جامعه ایران که مبنای اعتقادی ان بر اموزه های دین اسلام و مکتب تشیع بنا شده، هر چقدر بتوان در شکل گیری و ایجاد بستری مناسب برای ظهور هویت اسلامی شیعی موفق عمل کرد، در ادامه نیز تمام زوایای زندگی فردی و اجتماعی افراد را می توان تحت تاثر قرار داده و شیوه ی زندگی افراد جامعه را به سمت سعادت حقیقی هدایت کرد. به عبارتی بهتر، سبک زندگی و کیفیت رفتار انسان ها در طول زندگی روزمره به شدت وابسته به چگونگی شکل گیری هویت مذهبی انها است. هر چقدر در جامعه اسلامی ایران نیز بتوانیم هویتی متناسب با اموزه های مکتب اسلام به وجود اوریم، در نهایت، سبک زندگی اسلامی کامل تری خواهیم داشت. منع از این رویکرد نیز می تواند بر رشد الگوهای زندگی جوامع بیگانه بیفزاید و به دنبال ان هویت افراد جامعه را تحت تاثیر قرار دهد.