عقاب اخروی ظلم بالاتر است یا کفر؟

ظلم و کفر هر دو از گناهان کبیره می باشد و میان معاصی الهی (بالخصوص گناهان کبیره) گناه بدتر و بد نداریم. چرا که هر دو مخالفت با امر خدا است و هر دو عقاب اخروی و آثار دنیوی خواهد داشت.

اگر منظور از بدتر بودن هر یک از این دو گناه کبیره بیشتر یا کمتر بودن آثار دنیوی و عقاب اخروی آن است باید توجه کرد که کفر در فرهنگ قرآنی و اسلامی خود یکی از مصادیق بزرگ ظلم است چرا که هر گناهی و معصیتی ظلم به خود و برخی گناهان ظلم به دیگران است.

بر این اساس است که در باب گناهانی که یهود مرتکب می شدند می فرماید: وَ عَلَى الَّذینَ هادُوا حَرَّمْنا ما قَصَصْنا عَلَیْکَ مِنْ قَبْلُ وَ ما ظَلَمْناهُمْ وَ لکِنْ کانُوا أَنْفُسَهُمْ یَظْلِمُون” چیزهایى را که پیش از این براى تو شرح دادیم، بر یهود حرام کردیم ما به آنها ستم نکردیم، اما آنها به خودشان ظلم و ستم مى‏ کردند.”(۱)

و نیز در دعای کمیل در مناجات با خدای متعال و در مقام اعتراف به گناهان و طلب بخشش از خدای متعال چنین می خوانیم که: الهی ظلمت نفسی و تجرئت بجهلی” خدای من من با گناهان خود بر خود ظلم کرده ام و به واسطه جلهم جسارت بر مقام تو کرده ام.”(۲)
بنابر این هر گناهی ظلم است از جمله کفر. برخی از گناهان ظلم به خود و برخی دیگر علاوه بر ظلم بر خود ظلم به دیگران هم می باشد که ما معمولا این نوع دوم از گناهان را ظلم می نامیم.

اگر منظور از ظلم نوع دوم از گناهانی است که علاوه بر ظلم به خود ظلم به دیگران هم می باشد باید عرض کرد که در موارد مختلف آثار مختلفی در پی دارد و نمی توان به صورت یکسان در همه موارد صحبت کرد.
ظلم به دیگران در برخی موارد آثار دنیوی بیشتری از کفر به همراه دارد چنانکه در حدیثی نبوی آمده است:الملک یبقى مع الکفر و لا یبقى مع الظلم”حکومتها ممکن است کافر باشند و دوام یابند. اما اگر ظالم باشند دوام نخواهند یافت”(۳)
این امر به دلیل این است که ظلم به ملتها باعث نارضایتی آنها و به دنبال آن موجب اقدام و سرکشی و طغیان آن ها بر علیه حکومتهای خود خواهد بود که در نتیجه سقوط حکومتهای ظالم را در پی خواهد داشت. در حالیکه اگر حکومتی به عدالت رفتار کند و ظلم را در دستور کار خود قرار ندهد هر چند عقیده درستی نداشته باشد طغیان و سرکشی ناشی از ظلم را نیز از طرف ملتها نخواهد دید.

از طرف دیگر می توان منشاء هر ظلمی را عدم ایمان و یا ضعف آن – لااقل در لحظه اقدام به ظلم- دانست. یعنی کفر منشاء و علت مهمی در ظلم ظالمان می باشد.
لکن آنچه می توان با ملاحظه تمام جوانب به صورت خلاصه بیان کرد این می باشد که ظلم آثار دنیوی و اخروی بیشتری نسبت به کفر دارد و این مطلب را از جمع برخی آیات و روایات می توان به دست آورد.(۴)

پی نوشت:
۱. نحل ۱۶، آیه ۱۱۸.
۲. شیخ عباس قمی، مفاتیح الجنان، دعای کمیل.
۳. سید عبدالحسین طیب اطیب البیان فی تفسیر القرآن تهران انتشارات اسلام ‌۱۳۷۸ه.ش، ج ۵، ص ۶۹.
۴. برای مطالعه بیشتر ر.ک سید عبدالحسین طیب، اطیب البیان فی تفسیر القرآن تهران انتشارات اسلام ?‌۱۳۷۸ه.ش، ج ۱۲ ش ۳۱۶، ج ۱، ص ۳۲۳ تا ۳۲۷.‌