راه ها و عواملی که مرگ بد را دفع می کند
در روایات برای جلوگیری از بد مردن، راهکارها و نشانه‌هایی بیان‌شده است مثلاً اینکه اگر انسان به مؤمنان طعنه و کنایه بزند دچار مرگ بد خواهد شد.
بهترین نوع مرگ از نگاه اسلام، شهادت درراه خداوند است. بر این اساس، برخی از انواع مرگ، با شهادت مقایسه می‌شوند مثلاً اینکه اگر مادری در هنگام زایمان از دنیا برود، اجر و ثواب او را مانند شهید دانسته‌اند. علامه مجلسی در تفسیر مرگ بد، می‌نویسد که این بدی یا به اعتبار دنیا است، همانند غرق شدن، سوختن، خورده شدن به‌وسیله حیوانات درنده و… یا به اعتبار آخرت است همانند مرگ بر گناهان، بدون آن‌که شخص توبه کرده باشد. (۱) پس مرگ سخت و دردناک و یا نا به هنگام می‌توانند از مصادیق مرگ بد باشند. بااین‌حال، می‌توان به سختی‌های هنگام مرگ، نگاه مثبتی نیز داشت؛ چنانچه پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله می‌فرمایند:
المَوتُ کَفارهٌ لِذُنوبِ المُومِنینَ. (۲)
مرگ (و سختی‌های آن) سبب جبران گناهان مؤمنین است.
یا در جریان دیگری نقل‌شده است که حضرت موسى بن جعفر علیهماالسلام به عیادت مردى رفتند که در سکرات مرگ بود؛ درحالی‌که محتضر، قادر نبود، جواب کسی که صدایش می‌کرد را بدهد. پس حاضرین عرض کردند: ای فرزند رسول‌الله، دوست داریم حال رفیق خود و کیفیت مردن او را، بدانیم؟ امام کاظم علیه‌السلام فرمودند:
«اَلْمَوْتُ هُوَ اَلْمِصْفَاهُ یُصَفِّی اَلْمُؤْمِنِینَ مِنْ ذُنُوبِهِمْ فَیَکُونُ آخِرُ أَلَمٍ یُصِیبُهُمْ کَفَّارَهَ آخِرِ وِزْرٍ بَقِیَ عَلَیْهِمْ وَ یُصَفِّی اَلْکَافِرِینَ مِنْ حَسَنَاتِهِمْ فَیَکُونُ آخِرَ لَذَّهٍ أَوْ رَاحَهٍ تَلْحَقُهُمْ و هُوَ آخِرُ ثَوَابِ حَسَنَهٍ تَکُونُ لَهُمْ…» (۳)
یعنی مرگ وسیله تصفیه است، مؤمنان را از گناهانشان پاکیزه و خالص مى‌گرداند، پس آخرین رنجى که به آنان برسد کفّاره آخرین گناهى است که بر گردنشان باقی‌مانده و کافران را از حسناتشان تصفیه مى‌نماید و آخرین لذّت یا آسودگى است که به آنان مى‌رسد و آن آخرین پاداش نیکى است که به نفع انسان هست.
پس مرگ و سختی آن، برای مؤمنان امیدبخش و برای کافران نابودکننده و مقدمه عذاب است.
بهترین راهکار و دستورالعمل برای رهایی از مگر بد، دوری از عواملی است که این نوع از مرگ را به دنبال دارند و انجام سفارش‌هایی است که مرگ بد را از انسان دفع می‌کند. در روایات به این عوامل اشاره‌شده که به برخی از آن‌ها پرداخته خواهد شد.
طعنه زدن
یکی از عوامل مؤثر در به وجود آمدن مرگ بد، طعنه زدن به مؤمنان است. امام باقر علیه‌السلام درباره فرجام طعنه و زخم‌زبان زدن به مؤمنان می‌فرمایند:
«مَا مِنْ إِنْسَانٍ یَطْعُنُ فِی عَیْنِ مُؤْمِنٍ إِلَّا مَاتَ بِشَرِّ مِیتَهٍ وَ کَانَ قَمِناً أَنْ لَا یَرْجِعَ إِلَى خَیْرٍ». (۴)
هیچ انسانى نیست که پیش روى مؤمنى از او بد گوید و طعنه زند، مگر اینکه به بدترین شکل بمیرد و سزاوار است که روى خیر و سعادت را نبیند.
آزردن مؤمن و بی‌حرمتی به او یکی از خطوط قرمز الهی است؛ چراکه در کلمات اهل‌بیت علیهم‌السلام، حرمت مؤمن را بیش از حرمت کعبه دانسته‌اند. (۵) پس مرگ بد، بخشی از مجازات این گناه است و فرد طعنه زننده باید منتظر عذاب آخرت نیز باشد.
صله‌رحم
برای دیدوبازدید از اقوام فواید مادی و معنوی فراوانی در روایات بیان‌شده است. یکی از ثمرات آن، جلوگیری از مرگ بد است. امام صادق علیه‌السلام دراین‌باره می‌فرمایند:
صِلَهُ اَلرَّحِمِ تُهَوِّنُ اَلْحِسَابَ یَوْمَ اَلْقِیَامَهِ وَ هِیَ مَنْسَأَهٌ فِی اَلْعُمُرِ وَ تَقِی مَصَارِعَ اَلسُّوءِ وَ صَدَقَهُ اَللَّیْلِ تُطْفِئُ غَضَبَ اَلرَّبِّ. (۶)
صله‌رحم روز قیامت حساب را آسان و عمر را دراز کند و از مرگ بد حفظ نماید و صدقه دادن در شب، خشم خدا را خاموش کند.
شاید ارتباط این دو موضوع برای ما مشخص نباشد اما خداوند برای برخی عبادات، علاوه بر ثواب اخروی، برخی نتایج و برکات دنیوی نیز در نظر گرفته است مانند صله‌رحم که می‌تواند از مرگ بد در این دنیا جلوگیری کند.
صدقه دادن
یکی دیگر از اعمالی که از فرجام ناخوشایند در این دنیا جلوگیری می‌کند و بین مردم نیز مشهور است، پرداخت صدقه است. در روایتی از امام صادق علیه‌السلام چنین گزارش‌شده است:
اَلصَّدَقَهُ بِاللَّیْلِ تَدْفَعُ مِیتَهَ اَلسَّوْءِ وَ تَدْفَعُ سَبْعِینَ نَوْعاً مِنَ اَلْبَلاَءِ. (۷)
صدقه دادن در شب، مردن بد و هفتاد نوع بلا را از انسان دور مى‌کند.
و در عبارت دیگری می‌فرمایند:
وَ اَلصَّدَقَهُ فِی اَلْعَلاَنِیَهِ فَإِنَّهَا تَدْفَعُ مِیتَهَ اَلسَوْءِ (۸)
صدقه آشکارا مردن بد را برگرداند
از جمع‌بندی این دودسته روایات می‌توان چنین برداشت کرد که دادن صدقه به هر صورتی؛ پنهانی و یا آشکارا، می‌تواند از بلاها و به‌خصوص مرگ بد، جلوگیری کند.
کار نیک
در برخی روایات نیز به‌صورت کلی به انجام کارهای نیک، سفارش شده و آن را مانع از مرگ بد معرفی کرده‌اند، مانند:
اصْطَنِعُوا الْمَعْرُوفَ بِمَا قَدَرْتُمْ عَلَیْهِ فَإِنَّهُ تَقِی مَصَارِعَ السَّوْء (۹)
هر چه در توان دارید کار نیک‌انجام دهید که شمارا از مرگ‌هاى بد حفظ مى‌نماید.
کار خوب و نیکی که در این روایات مورداشاره است می‌تواند شامل موارد قبلی؛ یعنی احترام به مؤمنان و زخم‌زبان نزدن به آن‌ها، صله‌رحم، صدقه و یا هر کار جواب و یا مستحب دیگری بشود، چون واژه «معروف» یعنی هر کار خوب شناخته‌شده که حتماً شامل واجبات، مستحبات و یا کارهای اخلاقی و موردپسند جامعه دینی، می‌شود.
نتیجه:
مرگ در این دنیا را چاره و گریزی نیست اما همه در تلاش‌اند تا به بهترین صورت این جهان فانی را ترک کند. شهادت درراه خدا بهترین نوع مرگ است که برای همگان دست‌یافتنی نیست! در روایات برای جلوگیری از بد مردن، راهکارها و نشانه‌هایی بیان‌شده است مثلاً اینکه اگر انسان به مؤمنان طعنه و کنایه بزند دچار مرگ بد خواهد شد و یا اینکه صله‌رحم، صدقه دادن و انجام کارهای نیک می‌تواند انسان را از مرگ سخت و بد، حفظ کند.
پی‌نوشت
مجلسى، محمدباقر، بحارالانوار، محقق / مصحح: جمعى از محققان، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ ق، ج ۷۲، ص ۱۶۷.
همان، ج ۶، ص ۱۵۱.
ابن‌بابویه، محمد بن على، معانی الأخبار، محقق / مصحح: غفارى، على اکبر، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، ۱۴۰۳ ق، ص ۲۸۹.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران: اسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ ق، ج ۲، ص ۳۶۱.
ابن‌بابویه، محمد بن على، الخصال، محقق و مصحح: غفاری، علی‌اکبر، قم: جامعه مدرسین، چاپ اول، ۱۳۶۲ ش، ج ۱، ص ۲۶.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران: اسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ ق، ج ۲, ص ۱۵۷.
ابن‌بابویه، محمد بن على، ثواب الاعمال، قم: دارالشریف الرضی، دوم، ۱۴۰۶ ق، ص ۱۴۳.
ابن شعبه حرانى، حسن بن على، تحف العقول، محقق / مصحح: غفارى، على اکبر، قم: جامعه مدرسین، چاپ دوم، ۱۳۶۳ ق، ص ۱۴۹.
همان، ص ۱۰۷.