شرایط و وضعیت حجاب و پوشش در آخرت
آیا قانون حجاب تنها برای دنیا می باشد؟ وضعیّت حجاب در آخرت چگونه خواهد بود؟
موضوع پوشش انسان ها در آخرت و حدود و ثغور آن، از موضوعاتی است که از جنبه های مختلفی می توان به آن پرداخت.
توصیف های قرآن از زنان بهشتی و لباس های آنها
قرآن مجید هنگام برشماری نعمات الهی، آیاتی دارد که اشاره هایی به شیوه لباس پوشیدن بهشتیان دارد. خداوند در آیه ۲۳ سوره حج می فرماید: «إِنَّ اللَّهَ یُدْخِلُ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ جَنَّاتٍ تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ یُحَلَّوْنَ فیها مِنْ أَساوِرَ مِنْ ذَهَبٍ وَ لُؤْلُؤاً وَ لِباسُهُمْ فیها حَریر»؛ (خداوند کسانى را که ایمان آورده و اعمال صالح انجام داده اند، در باغ هایى از بهشت وارد مى کند که از زیر درختانش نهرها جارى است آنان با دستبندهایى از طلا و مروارید زینت مى شوند و در آنجا لباس های شان از حریر است).
طبق آنچه از این آیه به دست می آید، بهشتیان زیباترین لباس هایى را که در دنیا از آن محروم بودند در تن مى کنند و دستبندهاى جواهرنشان در دست دارند. البته باید توجه داشت به اینکه الفباى زندگى در آن جهان با اینجا متفاوت است. این الفاظ مفاهیمى برتر و بالاتر از آنچه ما در این جهان مى اندیشیم خواهد داشت.(۱) نیز این آیه دلالتی بر مقدار و حد و حدود این پوشش نمی کند.
علاوه بر آیه فوق، قرآن مجید در آیاتی از سوره الرحمن، درباره زنان بهشتی این گونه آنها را توصیف می کند: «فیهِنَّ قاصِراتُ الطَّرْفِ لَمْ یَطْمِثْهُنَّ إِنْسٌ قَبْلَهُمْ وَ لا جَان»(۲)؛ (در آن باغ هاى بهشتى زنانى هستند که جز به همسران خود عشق نمى ورزند و هیچ انس و جنّ پیش از اینها با آنان تماس نگرفته است). «حُورٌ مَقْصُوراتٌ فِی الْخِیام»(۳)؛ (حوریانى که در خیمه هاى بهشتى مستورند). «لَمْ یَطْمِثْهُنَّ إِنْسٌ قَبْلَهُمْ وَ لا جَانٌّ»(۴)؛ (هیچ انس و جنّ پیش از ایشان با آنها تماس نگرفته [و دوشیزه اند]).
از این آیات برمی آید که اولا حیا و عفت زنان بهشتی موجب تعلق کامل و صرف آنها به همسران شان است و ثانیا کاملا مستور و پوشیده اند. در حدیثی که حلبی از امام صادق(علیه السلام) نقل می کند نیز پرده نشینی همسران بهشتی تأیید می شود(۵) اما باز هم درباره میزان و دیگر ویژگی های این پوشش چیزی قابل استفاده نیست.
شرایط متفاوت بهشت و دنیا
ممکن است این سؤال به ذهن برسد که آیا با توجه به شرایط متفاوت دنیا با بهشت و جهان آخرت، آیا باز به حجاب نیاز هست یا نه؟ برای روشن شدن ابعاد مختلف این سؤال نیاز به توضیحاتی وجود دارد.
از آنجا که آخرت ویژگی ها و قوانین خاص خودش را دارد، نمی توان آن را با دنیا قیاس کرد و یکی از مهم ترین این تفاوت ها این است که برخلاف دنیا که سراسر عمل و تکلیف است، در آخرت آدمی فقط با جزا یا پاداش اعمالش روبه رو می گردد. بنابراین تکلیفی برای رعایت برخی محدودیت ها در رفتار و یا پوشش خود ندارد. علاوه بر آن در توجیه منطقی حجاب زنان مسائلی همچون آرامش روانی، استحکام پیوند خانوادگی، استواری اجتماع و ارزش و احترام زن(۶) ذکر شده که با توجه به طهارت بهشت از هر گونه ناپاکی چشم و انحراف قلب، همه این موارد منتفی می گردد.
علاوه بر این مسأله و علاوه بر آیاتی که از سوره های الرحمن درباره پرده پوشی زنان بهشتی گفته شد، باید این حقیقت را نیز در نظر داشت که آیاتی از سوره های آل عمران و حدید، مقیاس هایی درباره وسعت بهشت بیان می کنند(۷) که حتی امکان اختلاط بین زنان و مردان نامحرم را به حداقل می رساند. با وجود همه اینها چه نیازی به حجاب زنان و پوشیدگی آنها وجود دارد؟
جمع بندی
وقتی دوباره به پرسش اصلی این بحث برگردیم باید بگوییم که از آیات قرآن بیان صریحی درباره میزان پوشش و حجاب زنان بهشتی به دست نمی آید؛ اما همه توضیحات فوق لزوما به این نتیجه منتهی نمی شود که آن زنان، بدون هیچ پوششی باشند.
زیرا انگیزه های انسان ها و به خصوص زنان از لباس و حجاب منحصر در رعایت حدود شرعی و مستور ماندن از چشم نامحرمان نیست. زیبائی، جلالت و ارزشمندی زن با لباس پوشیدن و دربر کردن زینت هایش چند برابر می شود. شخصیت کامل زن در صورت داشتن پوشش کامل یعنی پوشیدن حجاب و استفاده از زینت هایش تجلّی پیدا می کند؛ به طوری که اگر یک زن دین دار در منزل خود که کسی هم در آن جا حضور ندارد و هیچ مرد نامحرمی هم نمی تواند او را ببیند بخواهد نماز بخواند باید حجاب داشته باشد. قرآن نیز در سوره اعراف(۸) این مسأله را مورد اشاره قرار داده است.
به هر حال اگرچه حدس زدن مقدار و ویژگی های لباس زنان بهشتی برای ما دقیقا امکان پذیر نیست ولی اصل بهره مندی آنها از لباس های فاخر و زیبا، به حکم قطعی فطرت زیبایی طلب و عفت جو، انکارناپذیر است. حتی اگر تکلیف و امر و نهی ای وجود نداشته باشد.
پی نوشت:
(۱). تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، ناصر، دارالکتب الإسلامیه، تهران، ۱۳۷۴هـ ش، چاپ اول، ج ۱۴، ص ۵۸۷.
(۲). سوره الرحمن، آیه ۵۶.
(۳). همان، آیه ۷۲
(۴). همان، آیه ۷۴
(۵). «عَنِ الْحَلَبِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- فِیهِنَّ خَیْراتٌ حِسانٌ قَالَ هُنَّ صَوَالِحُ الْمُؤْمِنَاتِ الْعَارِفَاتِ قَالَ قُلْتُ حُورٌ مَقْصُوراتٌ فِی الْخِیامِ قَالَ الْحُورُ الْمُخَدَّرَاتُ فِی خِیَامِ الدُّرِّ وَ الْیَاقُوتِ وَ الْمَرْجَانِ»؛ (حلبى می گوید از امام صادق[علیه السلام] پرسیدم که تفسیر عبارت قرآنی “خَیْراتٌ حِسان” چیست؟ فرمود مقصود زنان خوب مؤمنه و عارفه است. وی می گوید گفتم: تفسیر آیه “حُورٌ مَقْصُوراتٌ فِی الْخِیام” چیست؟ فرمود: مقصود حوریه هایی است که پیوسته پرده نشین به سر بردهاند در میان خیمههایى از درّ و یاقوت و مرجان). الکافی، کلینی، محمد بن یعقوب، دارالکتب الإسلامیه، تهران، ۱۴۰۷هـ ق، چاپ چهارم، ج ۸، ص ۱۵۶.
(۶). ر.ک: مسأله حجاب، مطهری مرتضی، انتشارات صدرا، قم، بی تا، ص ۷۲ و۷۶و۷۹و۸۱.
(۷). آیه ۱۳۳ سوره اعراف: «وَ سارِعُوا إِلى مَغْفِرَهٍ مِنْ رَبِّکُمْ وَ جَنَّهٍ عَرْضُهَا السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقینَ»؛(و شتاب کنید براى رسیدن به آمرزش پروردگارتان و بهشتى که وسعت آن آسمانها و زمین است و براى پرهیزگاران آماده شده است) و سوره حدید، آیه ۲۱: «سابِقُوا إِلى مَغْفِرَهٍ مِنْ رَبِّکُمْ وَ جَنَّهٍ عَرْضُها کَعَرْضِ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ أُعِدَّتْ لِلَّذینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ ذلِکَ فَضْلُ اللَّهِ یُؤْتیهِ مَنْ یَشاءُ وَ اللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظیمِ»؛ (به پیش تازید براى رسیدن به مغفرت پروردگارتان و بهشتى که پهنه آن مانند پهنه آسمان و زمین است و براى کسانى که به خدا و رسولانش ایمان آورده اند آماده شده است. این فضل خداوند است که به هر کس بخواهد مى دهد و خداوند صاحب فضل عظیم است).
(۸). سوره اعراف، آیه ۳۱: «یا بَنی آدَمَ خُذُوا زینَتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِد»؛ (اى فرزندان آدم! زینت خود را به هنگام رفتن به مسجد با خود بردارید).