اسباب و موانع مغفرت الهی از منظر قران
اعتراف به گناه نزد مردم سرزنش شده اما اعتراف نزد خدا نه تنها بد نیست بلکه موجب آمرزش و تخفیف عذاب است.
فرافکنی و توجیه گناه از اصل گناه بدتر است؛ کاری که شیطان کرد و گفت «رَبِّ بِمَا أَغْوَیْتَنِی؛ خدایا تو مرا گمراه کردی.» حضرت آدم (ع) با تعبیر ظلم و ستم، به خطای خویش اذعان کرد و از پوشاندن، توجیه، استصغار و کوچک‌انگاری گناهش اجتناب نمود.
امام باقر (ع) فرمود:
«لَا وَاللَّهِ مَا أَرَادَ اللَّهُ مِنَ النَّاسِ إِلَّا خَصْلَتَیْنِ أَنْ یُقِرُّوا لَهُ بِالنَّعِیمِ فَیَزِیدَهُمْ وَ بِالذُّنُوبِ فَیَغْفِرَهَا لَهُمْ؛ به خدا سوگند،خداوند از مردم جز دو خصلت نخواسته است: اعتراف به نعمت‌هاى او تا نعمت را بر ایشان بیافزاید و اعتراف به گناهان تا آنها را بر ایشان بیامرزد.»
ادعیه ائمه (ع) مانند کمیل، عرفه، ادعیه صحیفه سجادیه پر از اعتراف به گناه است. اعتراف به گناه نشانه ندامت و پشیمانی است، عامل خشوع و نرمی دل است و جرأت بر گناه را از بین می‌برد و نقطه مقابل اقرار به گناه، توجیه و کوچک‌انگاری گناه است.
امیرالمؤمنین (ع) می‌فرماید:
«أَرْبَعَهٌ فِی الذَّنْبِ شَرٌّ مِنَ الذَّنْبِ الْإِصْرَارُ وَالْإِسْتِبْشَارُ وَالْإِسْتِصْغَارُ وَالْإِفْتِخَارُ؛ چهار چیز از گناه بدتر است: اصرار، بشارت و خوشحالی، کوچک شمردن و بر خود بالیدن در اثر گناه.»
نگاهی به مسئله «اعتراف به گناه» و اسباب و موانع مغفرت
اسباب و موانع مغفرت
حضرت آدم و حوا از خدای متعال درخواست آمرزش و رحمت کردند و عرض کردند اگر ما را نیامرزی و مورد رحمت قرار ندهی دچار خسران و زیان خواهیم شد. آنها اکتفا به این گفتار ننموده و با نماز و روزه و سجده اسباب مغفرت را فراهم نمودند. به این مناسبت اشاره‌ای به اسباب مغفرت و موانع آن از نظر قرآن می‌پردازیم.
مهم‌ترین اسباب مغفرت عبارتند از:
- ایمان و عمل صالح
«وَالَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَ آمَنُوا بِمَا نُزِّلَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ هُوَ الْحَقُّ مِن رَّبِّهِمْ کَفَّرَ عَنْهُمْ سَیِّئَاتِهِمْ وَ أَصْلَحَ بَالَهُمْ؛ و کسانی که ایمان آوردند و کارهای شایسته انجام دادند و به آنچه بر محمد (ص) نازل شده نیز ایمان آوردند در حالی که حق از سوی خداست، خداوند گناهانشان را می‌بخشد و کارشان را اصلاح می‌کند.»
ساحران گفتند: «إِنَّا آمَنَّا بِرَبِّنَا لِیَغْفِرَ لَنَا خَطَایَانَا وَ مَا أَکْرَهْتَنَا عَلَیْهِ مِنَ السِّحْرِ وَاللَّهُ خَیْرٌ وَ أَبْقَى؛ ما به پروردگارمان ایمان آوردیم تا گناهان ما را و آن سحری که ما را بدان واداشتی ببخشاید؛ و خدا بهتر و پایدارتر است.»
ایمان سبب مغفرت از گناه شرک و کفر است، کافر فقط با ایمان و عمل صالح است که آمرزیده شده و به راه راست هدایت می‌شود.
- تقوا
«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِن تَتَّقُوا اللَّهَ یَجْعَل لَّکُمْ فُرْقَانًا وَ یُکَفِّرْ عَنکُمْ سَیِّئَاتِکُمْ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ وَاللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیمِ؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید اگر تقوای الهی پیشه کنید برای شما قدرت تشخیص قرار می‌دهد و گناهانتان را از شما می‌زداید و شما را می‌آمرزد و خداوند صاحب فضل و بخشش عظیم است.»
تقوا ملکه ترک گناه است؛ تقوا زمینه پذیرش حق است؛ اگر قدرت پرهیز از معاصی در انسان ایجاد شود خود به خود آمرزش می‌آید. - پیروی از رسول خدا (ص)
«قُلْ إِن کُنتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّحِیمٌ؛ بگو اگر خدا را دوست می‌دارید، از من پیروی کنید! تا خدا (نیز) شما را دوست بدارد و گناهانتان را ببخشد؛ و خدا آمرزنده مهربان است.»
رسول خدا (ص) معصوم و دارای همه خوبی‌هاست، او اسوه حسنه است، برترین موجود خلقت است؛ پیروی از سنت رسول خدا (ص) و سبک زندگی او موجب هدایت و آمرزش می‌شود.
- عفو و گذشت از مردم
«وَلْیَعْفُوا وَلْیَصْفَحُوا أَلَا تُحِبُّونَ أَن یَغْفِرَ اللَّهُ لَکُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّحِیمٌ؛ باید عفو کنند و گذشت نمایند؛ مگر دوست ندارید خداوند شما را ببخشد؟! و خداوند آمرزنده و مهربان است.»
وقتی توقع داریم خدا ما را عفو کند و مشمول گذشت قرار دهد، باید خودمان از دیگران بگذریم.
- بندگی خدا
«أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَاتَّقُوهُ وَ أَطِیعُونِ * یَغْفِرْ لَکُم مِّن ذُنُوبِکُمْ؛ که خدا را پرستش کنید و از مخالفت او بپرهیزید و مرا اطاعت نمایید! اگر چنین کنید، خدا گناهانتان را می‌آمرزد.» - توبه و استغفار
«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوْبَهً نَّصُوحًا عَسَى رَبُّکُمْ أَن یُکَفِّرَ عَنکُمْ سَیِّئَاتِکُمْ؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید به درگاه خدا توبه راستین کنید؛ امید است که پروردگارتان بدی‌های شما را بزداید.»
حقیقت توبه بازگشت و رجوع به خداست. توبه سه مرتبه دارد: ۱- توبه عموم؛ یعنی بازگشت از معصیت و گناهان کبیره، ۲- توبه خاص؛ یعنی از ترک اولی پرهیز کند، مانند توبه حضرت آدم (ع)، ۳- توبه اخص؛ توبه از غفلت از یاد خداست، مانند توبه اولیا.
قابل ذکر است توبه به خدا هم نسبت داده شده «إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ» توبه عبد دو توبه الهی را در بر دارد یکی پیش از توبه انسان که همان توفیق خدای سبحان است و دیگری پس از آن‌که آمرزش گناهان و قبول توبه عبد است.
- انفاق در راه خدا
«إِن تُقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا یُضَاعِفْهُ لَکُمْ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ وَاللَّهُ شَکُورٌ حَلِیمٌ؛ اگر به خدا قرض‌الحسنه دهید، آن را برای شما مضاعف می‌سازد و شما را می‌بخشد؛ و خداوند شکرکننده و بردبار است.» - جهاد در راه خدا
«تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ تُجَاهِدُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِکُمْ وَ أَنفُسِکُمْ ذَلِکُمْ خَیْرٌ لَّکُمْ إِن کُنتُمْ تَعْلَمُونَ * یَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ؛ به خدا و رسولش ایمان بیاورید و با اموال و جان‌هایتان در راه خدا جهاد کنید؛ این برای شما (از هر چیز) بهتر است اگر بدانید! (اگر چنین کنید) گناهانتان را می‌بخشد.»
برخی امور مانع مغفرت الهی است مانند شرک، نفاق، ریا، کفر، مال حرام و…