امامت متفاوت و متمایز حضرت ولی عصر (ع) / وظیفه شناسی دوران غیبت
دوران امامت حضرت مهدی عجّل الله تعالی فرجه به خصوص زمان غیبت ایشان قابل مقایسه با دوران هیچ یک از ائمه معصومین و حتی انبیاء الهی نیست. حضرت در چنین دوران ویژه ای یارانی را می طلبد که به همان نسبت، متمایز و ویژه باشند.
امامت آخرین ذخیره الهی
ارزش انسان، به اشتیاق درونی اوست. حتی منافقان هم که در ظاهر در میان مؤمنان، ولی دل در گرو زیبایی های دنیا نهاده اند، وقتی غنیمتی را به واسطه عدم حضور در میدان مبارزه با کفار از دست می دهند چنان آه و افسوسی بر می کشند که گویا هیچ قرابتی تا کنون با مؤمنان نداشته اند و می گویند: «یا لَیْتَنی کُنْتُ مَعَهُمْ فَأَفُوزَ فَوْزاً عَظیماً؛ [۱] کاش من با آنان بودم و به نواى بزرگى مى رسیدم.»
مؤمنان اما، دل در گرو ایمان به خدا و غیبی نهاده اند که بر خلاف متاع اندک دنیا، اجری غیر قابل مقایسه دارد. شما هم، شاید بسیار شده که به عنوان یکی از محبین و ارادتمندان به خاندان وحی و ائمه معصومین علیهم السلام آرزو کرده باشید که در زمان آن نورهای مقدس، یکی از یارانشان بودید تا ضمن مشاهده امام خود، توفیق خدمتگزاری و حتی شهادت در رکاب ایشان را می یافتید.
همان گونه که ارزش دنیاگرایی منافقان به اندازه خود دنیا، اندک و زودگذر است، آرزو و اشتیاق مومنان برای همراهی و فدا شدن در رکاب امامان معصوم نیز، اجر مجاوران و مجاهدان ایشان را به حساب مشتاقان ثبت می نماید.
اما نکته مهم تر از این آرزوهای مقدس و ارزشمند آن که، مظلومیت امامان معصوم پیشین که به شهادت آنان انجامید را ریشه یابی کرده و نهایتاً به وظیفه خود در قبال امامت امام حاضر متوجه و متعهد شویم.
امامت حضرت مهدی عجّل الله تعالی فرجه از جهات متعدد، متمایز از امامت ها و حتی رسالت های پیشین است که با در نظر گرفتن هر کدام از این شاخصه ها، می توانیم بهتر به وظیفه فعلی خود پی برده و در راه صحیح قدم برداریم. در این جا با اشاره به برخی از این تمایزات، وظیفه خود در قبال هر یک را مرور می کنیم.
امامت در پس پرده غیبت
امامت همه ائمه معصومین علیهم السلام اگر چه در برخی از اوقات زیر فشار امنیتی خلفای زمان، با سختی انجام می شد اما همواره دیدار و ارتباط کلامی یا مکاتبه ای با ایشان هر چند به صورت مخفیانه و اندک میسر بوده است. ویژگی امامت امام عصر علیه السلام این است که از همان ابتدای امامت از دیدگان عموم مردم پنهان شدند.
ویژگی این گونه از امامت و راهبری شیعیان، همانند نوردهی خورشید پشت ابر است چنان که رسول خدا صلّی الله علیه و آله در مورد نوع استفاده از امام غایب از نظر، می فرمایند: «وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالنُّبُوَّهِ إِنَّهُمْ یَسْتَضِیئُونَ بِنُورِهِ وَ یَنْتَفِعُونَ بِوَلَایَتِهِ فِی غَیْبَتِهِ کَانْتِفَاعِ النَّاسِ بِالشَّمْسِ وَ إِنْ تَجَلَّلَهَا سَحَابٌ؛ [۲] سوگند به خدایی که مرا به نبوت برگزیده مردم از نور رهبری او در دوران غیبتش بهره می گیرند، همانند بهره بردن از خورشید هنگام قرار گرفتن پشت ابرها!»
وقتی ابر جلوی نور مستقیم خورشید را می گیرد اگر چه کمی فضا تاریک می شود اما به این معنی نیست که چیزی دیده نشود؛ اگر چه از گرمای هوا کاسته می شود اما چنین نیست که همه چیز منجمد شود؛ اگر چه رشد گیاهان کمتر می شود اما هرگز از رشد بازنمی مانند! خلاصه این که، این تغییرات اگر چه ممکن است مشکلاتی را برای ما به وجود بیاورد اما نمی تواند بهانه ای برای خمودگی و بی حوصلگی شود.
بر این اساس، استفاده از وجود امام در زمان غیبت تنها از نظر روش متفاوت است نه این که نتوان از وجودشان بهره برد! یک منتظر واقعی، تاریکی و ظلم ها و بی دینی های دوران غیبت ایمانش را سست نمی کند بلکه بدون خودگی در عمل، نسبت به جهاد و تلاش در جهت آزمان های مهدوی پایدار می ماند. او، از روشنایی و برکات اطرافش به خوبی متوجه خورشید پشت ابر است و تا زمانی که ابرها کنار بروند از پرتوهای خورشید، هم چنان بهره برده و دست از تلاش و جدیت بر نخواهد داشت.
مراقبت از ایمان در روزگار غیبت
از جمله ویژگی های امامت امام زمان علیه السلام این است که شیعیان و باورمندان به ایشان باید بتوانند با هوشمندی ویژه ای، از باور و ایمان خود مراقبت کنند؛ چنان که امام کاظم علیه السلام می فرمایند: «إِذَا فُقِدَ الْخَامِسُ مِنْ وُلْدِ السَّابِعِ فَاللَّهَ اللَّهَ فِی أَدْیَانِکُمْ لَا یُزِیلُکُمْ أَحَدٌ عَنْهَا؛ [۳] وقتی پنجمین فرزند از فرزندان من غایب شد در مورد دین خود بسیار مراقب باشید مبادا کسی شما را از دینتان جدا کند.»
این مطلب بیانگر آن است که دفاع از دین در دورانی که دسترسی مستقیم به امام معصوم ناممکن است بسی مشکل تر و مانایی ایمان از ارزش فزون تری برخوردار خواهد بود.
فضای غیبت، ناخودآگاه آزمون هایی را پیش روی افراد مستعد قرار می دهد که بتوانند اگر چه باسختی، راه صحیح را بیابند و روز به روز بر استقامت دینی و ایمانی خود بیافزایند.
سرعت علم و تکنولوژی
تعدد سرگرمی های امروزی و زرق و برق هایی که با پیشرفت علم و تکنولوژی گسترش فزاینده ای یافته اند بیش از هر زمان دیگری ذهن و فکر انسان را به خود مشغول کرده و می تواند چالشی بزرگ برای دینداری و یاد خدا قلمداد شود. از این رو، دوران امامت امام عصر علیه السلام رامی توان دوران پیشتازی علم و تکنولوژی نامید.
در چنین شرایطی، باور به این که شکوه عِلم دولت و دنیای مهدوی بسی بیش از این همه غوغای علم و تکنولوژی کنونی است، نیازمند فهم عمیق تر از حقیقت دین اسلام و نیز حکومت حضرت مهدی علیه السلام است چنان که امام صادق علیه السلام می فرمایند: «الْعِلْمُ سَبْعَهٌ وَ عِشْرُونَ جُزْءاً فَجَمِیعُ مَا جَاءَتْ بِهِ الرُّسُلُ جُزْءَانِ فَلَمْ یَعْرِفِ النَّاسُ حَتَّى الْیَوْمِ غَیْرَ الْجُزْءَیْنِ فَإِذَا قَامَ الْقَائِمُ أَخْرَجَ الْخَمْسَهَ وَ الْعِشْرِینَ جُزْءاً فَبَثَّهَا فِی النَّاسِ وَ ضَمَّ إِلَیْهَا الْجُزْءَیْنِ حَتَّى یَبُثَّهَا سَبْعَهً وَ عِشْرِینَ جُزْءاً؛ [۴]
علم بیست و هفت حرف است. آن چه پیغمبران آورده اند دو حرف است و مردم هم تا کنون بیش از آن دو حرف ندانسته اند، پس موقعى که قائم ما قیام می کند بیست و پنج حرف دیگر را بیرون مى آورد و آن را در میان مردم منتشر می سازد و آن دو حرف را هم به آنها ضمیمه نموده تا آن که بیست و هفت حرف خواهد شد.»
قدرت اجرایی حکومت مهدوی
امامت امام زمان علیه السلام اگر چه در پس پرده غیبت، اما همانند ائمه دیگر عملیاتی و در حال اجراست جز آن که حکومت ایشان به اجرای تمام احکام و معارف دینی در پهنای گینی منجر خواهد شد. از این منظر، شیعیان و منتظران آن حضرت باید در این مسیر حرکت کرده و آمادگی یابند.
کمیت و کیفیت یاران امام دوازدهم به اندازه ای است که توانایی مدیریت اسلامی تمام عالم را داشته باشند از این رو، مشتاقان ظهور باید خود را برای عهده دار شدن مسئولیت های بزرگ آماده کنند. مثل این که یاران خاص آن حضرت طبق فرمایش امام صادق علیه السلام این چنین اند: «إِنَّ الرَّجُلَ مِنْهُمْ لَیُعْطَى قُوَّهَ أَرْبَعِینَ رَجُلًا وَ إِنَّ قَلْبَهُ لَأَشَدُّ مِنْ زُبَرِ الْحَدِیدِ وَ لَوْ مَرُّوا بِجِبَالِ الْحَدِیدِ لَقَلَعُوهَا وَ لَا یَکُفُّونَ سُیُوفَهُمْ حَتَّى یَرْضَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَل؛ [۵] یک مرد آنها نیروى چهل مرد را دارد و دلش از کوه آهن محکم تر است و اگر به کوههاى آهن بگذرند آن را ببرند و شمشیر باز نگیرند تا خداى عز و جل خشنود شود.»
این قدرت بی نظیر حکومت، یکی از شاخصه های دوران امامت حضرت مهدی علیه السلام است. به نظر می رسد دوران غیبت آن حضرت، جریانی برای تربیت چنین یاران کارآمد و کارگشایی است. قبل از این که قدرت جسمی و مدیریتی آن ها مورد توجه باشد، قدرت معنوی و اطاعت پذیری فوق العاده آنان از امام زمان علیه السلام ایشان را از یاران امامان گذشته متمایز می کند.
یارانی کارآمد، سریع، مطیع
از همین جا می توان به یکی از حکمت های غیبت امام معصوم نیز پی برد چرا که فضای غیبت، ناخودآگاه آزمون هایی را پیش روی افراد مستعد قرار می دهد که بتوانند اگر چه باسختی، راه صحیح را بیابند و روز به روز بر استقامت دینی و ایمانی خود بیافزایند تا جایی که در زمان ظهور حضرت ولی عصر اواحنا فداه بدون این که به آن ها دستوری داده شود در محضر حضرت گرد هم آمده و مهیای خدمت رسانی خواهند بود.
بهترین نوع انتظار ظهور امام عصر عجّل الله تعالی فرجه الشریف از سوی یاران خاص آن حضرت اتفاق می افتد چنان که در لحظه ظهور به سرعت، خود را در محضر امام خویش حاضر می کنند. امام صادق علیه السلام در این باره می فرمایند: «یَجْمَعُونَ لَهُ فِی سَاعَهٍ وَاحِدَهٍ قَزَعاً کَقَزَعِ الْخَرِیف؛ [۶] و آنان چونان تکّه‌های ابر پاییزی در یک لحظه نزد امام حضور می‌یابند.» این در حالی است که یاری امامان پیشین نه در کیفیت و نه در کمیت، هرگز این گونه نبوده است.
اطاعت پذیری آن ها نیز یکی از تمایزات دوران امامت حضرت مهدی علیه السلام به خصوص در زمان ظهور آن حضرت است؛ چنان که از امام صادق علیه السلام نقل شده که در توصیف این ویژگی یاران حکومت مهدوی می فرمایند: «هُمْ أَطْوَعُ لَهُ مِنَ الْأَمَهِ لِسَیِّدِهَا؛ [۷] آن ها در فرمانبردارى امام، بیش از کنیز نسبت به آقایش پافشارى دارند.»
بر این اساس، ما شیعیان و منتظران ظهور منجی عالم بشریت، وظیفه داریم خود را به بهترین شکل ممکن از نظر معنوی و کارآمدی آماده کنیم و لحظه ای از یاد امام خود غافل نشده و همواره بهترین یاری گر ایشان باشیم؛ حتی اگر ظهور در زمان ما اتفاق نیافتد!
دشواری منحصر به فرد امامت حضرت مهدی علیه السلام
اگر طولانی شدن دوران امامت، آن هم در زمانی که شیعیان و مستضعفین عالم در نهایت فشار و مظلومیت قرار دارند را در نظر بگیریم و سختی زندگی در پس پرده غیبت را نیز به آن اضافه کنیم بی گمان، سخت ترین دوران امامت را باید دوران امامت حضرت مهدی علیه السلام بدانیم؛ لااقل تا کنون!
این دشواری ها به اندازه ای است که باقی ماندن ایمان در چنین شرایطی عجیب و بسیار باارزش است چنان که رسول خدا صلّی الله علیه و آله خطاب به امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمایند: «یَا عَلِیُّ وَ اعْلَمْ أَنَّ أَعْجَبَ النَّاسِ إِیمَاناً وَ أَعْظَمَهُمْ یَقِیناً قَوْمٌ یَکُونُونَ فِی آخِرِ الزَّمَانِ لَمْ یَلْحَقُوا النَّبِیَّ وَ حَجَبَتْهُمُ الْحُجَّهُ فَآمَنُوا بِسَوَادٍ عَلَى بَیَاضٍ؛ [۸] ای علی! بدان که عجیب ترین مردم از نظر ایمان و بزرگ ترین مردم از نظر یقین، قومی هستند که در آخرالزمان می باشند، پیامبر را ندیده و امامشان نیز از آنها پنهان است اما به سیاه بر سفید ایمان دارند.»
به همین اندازه، طولانی شدن غیبت و سختی های فراوانی که شیعیان و مستضعفین جهان را در بر می گیرد، امام علیه السلام را نیز اندوهگین خواهد ساخت؛ چنان که امام کاظم علیه السلام در باره آگاهی شان از مشکلات شیعیان می فرمایند: «مَا مِنْ أَحَدٍ مِنْ شِیعَتِنَا یَمْرَضُ إِلَّا مَرِضْنَا لِمَرَضِهِ وَ لَا اغْتَمَّ إِلَّا اغْتَمَمْنَا لِغَمِّه؛ [۹] هیچ یک از شیعیان ما نیست که بیمار شود مگر اینکه ما نیز با بیماری او بیمار می شویم و غمگین نمی شود مگر اینکه با غم او اندوهگین می شویم .»
همان گونه که زمان ما زمانی متمایز است، امامت در این زمان و البته یاری امام علیه السلام نیز متمایز و خاص است؛ پس، باید با جهادی همه جانبه و متمایز، یاری گر امام خود باشیم.
پی نوشت
[۱] سوره نساء، آیه ۷۳.
[۲] محمد بن علی ابن‌بابویه، کمال الدین و تمام النعمه (دار الکتب الإسلامیه: تهران، ۱۳۹۵)، ج ۱، ۲۵۳، حدیث ۳.
[۳] ابن بابویه، محمد بن على، علل الشرائع – قم، چاپ: اول، ۱۳۸۵ش / ۱۹۶۶م، ج۱، ص: ۲۴۴.
[۴] قطب الدین راوندى، سعید بن هبه الله، الخرائج و الجرائح – قم، چاپ: اول، ۱۴۰۹ ق، ج۲، ص: ۸۴۱.
[۵] ابن بابویه، محمد بن على، کمال الدین و تمام النعمه – تهران، چاپ: دوم، ۱۳۹۵ق، ج۲ ؛ ص۶۷۳.
[۶] عیاشى، محمد بن مسعود، تفسیر العیّاشی – تهران، چاپ: اول، ۱۳۸۰ ق، ج۲ ؛ ص۱۴۰.
[۷] مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحار الأنوار (ط – بیروت) – بیروت، چاپ: دوم، ۱۴۰۳ ق، ج۵۲ ؛ ص۳۰۸.
[۸] ابن بابویه، محمد بن على، کمال الدین و تمام النعمه – تهران، چاپ: دوم، ۱۳۹۵ق، ج۱ ؛ ص۲۸۸.
[۹] ابن بابویه، محمد بن على، صفات الشیعه – تهران، چاپ: اول، ۱۳۶۲ش