آمار مرگ با داروهای مجاز/تبعات مصرف خارج از دوز داروها
در بهار امسال ۱۴۳۰ نفر در کشور به دلیل سوءمصرف مواد مخدر جان باختند که از این تعداد ۱۲۱۸ نفر مرد و ۲۱۲ نفر زن بودند.
خبرگزاری افسران: سازمان پزشکی قانونی به تازگی از فوت ۱۴۳۰ نفر در کشور در پی سوءمصرف مواد مخدر فقط در بهار امسال خبر داد که از این تعداد ۱۲۱۸ نفر مرد و ۲۱۲ نفر زن بودند. ۷۸۶ نفر از این ۱۴۳۰ نفر فوتی براثر مصرف داروهای مخدر جان باخته‌اند.
طبق اعلام این سازمان، آمار مرگ و میرهای ناشی از سوءمصرف مواد در بهار امسال در مقایسه با مدت مشابه پارسال ۱۴ درصد افزایش داشته است. عمده این مرگ‌ها به دلیل ناآگاهی از عوارض و تبعات و نیز مصرف خودسرانه این داروها اتفاق افتاده است.
سازمان پزشکی قانونی، یکی از دلایل مرگ و میرها را فروش داروهای بدون نسخه پزشک در داوخانه‌ها اعلام کرد و هشدار داده که داروخانه ها از فروش بدون نسخه پزشک خودداری کنند.
فروش داروهای بدون نسخه پزشک در داروخانه‌ها فقط مختص داروهای مخدر مثل ترامادول، مورفین و … نیست و داروهای حوزه‌های دیگر نیز به راحتی بدون نسخه به فروش می‌رسند. این موضوع در کشور تازگی ندارد و سال‌ها است که به امری عادی و پذیرفته‌شده تبدیل شده است.
سال ۱۳۹۶ بود که رئیس امور داروخانه‌ها و شرکت‌های پخش سازمان غذا و دارو گفته بود: داروهای تحت کنترل و مخدر که توسط شرکت‌های پخش در داروخانه‌ها توزیع می‌شوند، نباید بدون نسخه به بیمار تحویل داده شوند.
فروش دارو بدون نسخه پزشک در ایران در حالی عادی است که کشورهای دیگر سختگیری شدیدی روی این موضوع دارند و از آنجا که این موضوع برای ایرانی‌ها امری روتین است، در بیشتر پروازهای خارجیِ ایرانیان اعلام می‌شود که برای ورود بی دردسر به کشور مقصد هرگز حتی داروهای آنتی‌بیوتیک همراه خود نداشته باشند. چراکه ممکن است با این کار، خود را دردسر بزرگی بیندازند.
فروش دارو بدون نسخه پزشک ممنوع
بسیاری از داروخانه‌ها تعداد زیادی از داروها از آنتی‌بیوتیک گرفته تا داروهای اعصاب و روان و تپش قلب و فشارخون را بدون نسخه در اختیار شهروندان قرار می‌دهند و بخش اصلی ماجرا که عوارض و اثرات سوء آنها است را از نظر دور می‌دارند.
بر همین اساس، دکتر مریم اخگری، رئیس مرکز کنترل کیفی آزمایشگاه‌های سازمان پزشکی قانونی کشور نسبت به فروش بدون نسخه داروهای مخدر هشدار داده و گفته که «مصرف خودسرانه داروهای مخدر بدون دستور و نظارت پزشک موجب ایجاد وابستگی، اعتیاد و گاهی مرگ خواهد شد. بنابراین از داروخانه‌ها درخواست می‌شود که از ارائه داروهای مخدر بدون نسخه پزشک به افراد به خصوص جوانان شدیدا خودداری کنند.»
اخگری گفت: «برخی داروهای مخدر که با مجوز وزارت بهداشت در داروخانه‌ها عرضه می‌شود، به دلیل ایجاد عوارض جبران‌ناپذیر حتما باید با نسخه معتبر پزشک در اختیار متقاضی قرار گیرند و هر نسخه هم فقط یک بار پیچیده شود، نه بیشتر.»
فروش بدون نسخه داروها به خصوص داروهای مخدر در داروخانه‌ها در حالی رواج دارد که اغلب این داروها مورد تأیید معاونت غذا و داروی وزارت بهداشت نیستند و بنابراین مصرف بالای آنها می‌تواند عوارض جانبی غیر قابل جبرانی برای مصرف‌کننده داشته باشد.
رئیس مرکز کنترل کیفی آزمایشگاه‌های سازمان پزشکی قانونی درباره این که فوتی‌های سوءمصرف مواد در چه گروه سنی و مربوط به کدام استان‌ها بوده‌اند، می‌گوید: در این خصوص نمی‌توانیم اطلاعات بیشتری بدهیم اما این نکته مهم را مطرح می‌کند که «مصرف همزمان داروهای مخدر با هم، یا با داروهای ضعیف‌کننده‌ی سیستم اعصاب مرکزی به دلیل اثرات هم‌افزایی بالینی موجب مسمومیت یا مرگ می‌شود.
دکتر اخگری می‌گوید: «معمولا مکانیسم عمل داروهای مخدر و مواد مورد سوءمصرف از خانواده مخدرها مشابه است و به دلیل تضعیف سیستم اعصاب مرکزی و تضعیف سیستم تنفسی منجر به مسمومیت و گاه مرگ فرد می‌شود.»
بلایی که مصرف همزمان مواد و دارو بر سر فرد می‌آورد
از کل تلفات سوءمصرف مواد در بهار امسال، ۱۶۳ نفر به دلیل سوءمصرف همزمان چند دسته از مواد و دارو جان خود را از دست داده اند. این در حالی است که به گفته کارشناسان، مصرف همزمان داروهای مخدر با سایر داروهایی که بر سیستم اعصاب حرکتی تأثیرگذار است، به دلیل مکانیسم تجمعی آنها احتمال ایجاد مسمومیت‌های منجر به فوت را در افراد به دنبال خواهد داشت.
دکتر رامین طریقت، پزشک متخصص داخلی می‌گوید: «ظرفیت افراد در استفاده از دوزهای مختلف دارویی و مخدر متفاوت است. برخی افراد نسبت به مواد مخدر یا داروهای خاص حساسیت بالاتری نشان می‌دهند و با مصرف دوزهای پایین از این داروها دچار مسمومیت می‌شوند. این افراد ممکن است در صورت استفاده از دوز پایین این داروها هم دچار مسمومیت شوند.»
اوردوز (Overdose) به معنی مصرف بیش از اندازه مواد مخدر است. در این حالت شخص براثر استفاده زیاد از مواد مخدر، استفاده همزمان از چند ماده مخدر، مصرف مواد مخدر به همراه الکل یا به دلیل استفاده بیش از حد از داروهایی مانند ترامادول، متادون و … دچار مسمومیت یا حتی مرگ می‌شود.
دکتر طریقت می‌گوید: «مصرف خارج از دوز داروها می‌تواند تبعات و عوارض خطرناکی داشته باشد. مثلا ترامادول یک مسکن با ریشه مواد مخدر است که در داروخانه‌ها موجود است و تنها در شرایط ضروری باید تجویز شود. خطر مصرف ترامادول کمتر از تریاک و هروئین نیست و مصرف خارج از دوز آن علاوه بر این که خطر اعتیاد را به دنبال دارد، مشکلات روانی، تاثیر ناگوار روی سیستم عصبی، نارسایی تنفسی و حتی مرگ ناشی از اوردوز مواد مخدر را در پی دارد.
به گفته این متخصص داخلی، مصرف همزمان داروهای شیمیایی مثل داروهای تجویزی باعث تداخلات جدی در عملکرد کبد، قلب و دیگر اعضای بدن می‌شود. چه برسد به این که داروهای شیمیایی با داروهای مخدر هم تداخل پیدا کنند.»
فروش دارو در سوپرمارکت‌ها و عطاری‌ها
فروش خودسرانه دارو در کشور تا جایی پیش رفته که برخی داروها مثل آنتی‌بیوتیک‌ها را در سوپرمارکت‌ها و عطاری‌ها هم می‌توانید تهیه کنید! در حالی که فعالیت داروخانه‌ها به صورت مغازه مورد انتقاد بسیاری از کارشناسان و متخصصان است، تعدادی از عطاری‌ها در سایه ضعف نظارت‌ها پا را فراتر گذاشته و به صورت آنلاین فعالیت دارند و تعدادی از داروهایی که در لیست فروش آنها قرار دارند مثل مکمل‌ها و داروهای چاقی و لاغری، داروهای داروخانه‌ای هستند که عطاری‌ها مجاز به فروش آنها نیستند. هرچند فروش داروهای گیاهی نیز توسط عطاری‌ها محلی از اعراب ندارد و سال‌ها است که کارشناسان خواستار برچیده شدن دست عطاری‌ها هستند. موضوعی که هنوز محقق نشده است.
اخگری درباره عرضه برخی داروها در عطاری‌ها هم گفته که «متأسفانه برخی افراد سودجو به منظور دستیابی به منفعت مالی، از داروهای غیرمجاز برای ترک اعتیاد، چاقی و لاغری و … استفاده می‌کنند و این داروها را در عطاری‌ها و در قالب داروی گیاهی در اختیار مردم قرار می‌دهند که موجب ایجاد عوارض شدید، مسمومیت و حتی مرگ می‌شود.»
او با بیان اینکه داروهای دست‌ساز عرضه‌شده در عطاری‌ها بعضا دارای ترکیبات غیرمجاز و خطرآفرین هستند، گفت: «حتی داروهای گیاهی طبیعی هم حاوی ماده مؤثره هستند که می‌تواند با داروهای شیمیایی در حال مصرف تداخل فارموکولوژیک واضح ایجاد کند و منجر به بروز عوارضِ گاه جبران‌ناپذیر شود.»
اخگری تاکید کرد که «مردم از خرید انواع مختلف دارو مثل قرص، کپسول و شربت‌های دست‌ساز از عطاری‌ها خودداری کنند. چون عطاری‌ها اجازه فروش دارو را ندارند و تنها مجاز به فروش پودر یا خود گیاه برای برخی بیماری‌ها هستند.»
نازی چگینی، کارشناس طب سنتی در این رابطه می‌گوید: داروهای گیاهی که از عطاری‌ها خریداری می‌شوند، گاه ممکن است کیفیت پایینی داشته باشند یا با مواد غیرمجاز تقلبی ترکیب شده باشند. بنابراین برای جلوگیری از تبعات ناخواسته، بهتر است قبل از مصرف هر داروی گیاهی با پزشک مشورت شود و هرگز به صورت خودسرانه از عطاری‌ها داروهای گیاهی خریداری نشود.
چگینی می‌گوید: همچنین باید اطمینان پیدا کرد که داروهای گیاهی با داروهای تجویزی یا وضعیت پزشکی فرد تداخل نداشته باشند و مصرف آنها ایمن و بی‌خطر باشد.