یکی از صفاتی که بسیار دین اسلام بدان توجه داشته است، حسن خلق است که در ارتباطات بین فردی یک صفت مقبول و شایسته است.

جلب دوستی دیگران، یکی از آثار حسن خلق است.

آثار دنیایی و آخرتی «حسن خلق»

«حسن خلق» دارای آثار دنیایی و آخرتی است که به بیان آن موارد می پردازیم.

الف) آثار دنیایی حسن خلق

از آن روی که این صفت اخلاقی، صفتی است که در معاشرت با دیگران دارای کارآیی بسیاری است، ثمرات دنیایی که بر آن مترتب می شود، به گونه ای در جهت استحکام روابط با دیگران است و در نهایت می تواند بر قوت روابط جامعه و نیز جامعه بیفزاید.

1. مقبولیت در نزد دیگران: در حدیثی نقل شده است که رسول اکرم (صلی الله علیه و آله)، برخی از اسیرانی که مستحق مرگ بودند را به علت داشتن ۵ صفت زیبا که یکی از آن­ها حسن خلق بود، مجازات نکرد و هنگامی که آن افراد به اهمیت این صفت نزد اسلام و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) پی بردند، مسلمان شدند. این سیره نشان می دهد که نیکویی اخلاق در برخورد با دیگران امری است که مورد قبول و سفارش دین است و حتی از هر کس، حتی غیر مسلمان نیز داشتن حسن اخلاق امری است مطلوب و متوقع.

با بیان این مقدمه می توان یکی از آثار دنیایی حسن خلق را، پذیرش و مقبولیت دیگران دانست، که افرادی که حتی دین شما را ندارند و بر مسلک و آئین دیگری هستند، حسن خلق را امری پسندیده و شایسته تقدیر به شمار می آورند. به زبانی دیگر، حسن خلق یک زبان بین المللی است که همگان آن را می فهمند و مورد رضایت دیگران است. کسی که با لبخند و رعایت هنجارهای فرهنگی شخص مقابلش، با او برخورد کند، بیشتر مورد مقبولیت و پذیرش است تا کسی که با اخم و ناراحتی وارد این ارتباط می شود.
انسانی که بتواند مقبولیت در نزد دیگران را کسب کند، می تواند اعتبار اجتماعی را نیز کسب کند و شاید بهترین ابزار برای به دست آوردن این اعتبار اجتماعی که برای مومنین یک امر ضروری است، همان حسن خلق است. 

1. افزایش رزق و روزی: با یک نگاه ساده می توان این دلیل را یافت که چرا حسن خلق باعث افزایش روزی می شود. لازمه یک تجارت خوب داشتن حسن خلق در کنار صداقت است. در روایتی از اهل بیت (علیهم السلام) اینگونه نقل شده است که حسن خلق باعث افزایش در رزق می شود. «حُسْنُ الْخُلُقِ مِنَ الدِّینِ وَ هُوَ یَزِیدُ فِی الرِّزْقِ.»

انسان های بسیاری را می توان یافت که به دنبال افزایش روزی خود هستند، حال آنکه خدای متعال، راه های ساده ای را برای کسب روزی قرار داده است که یکی از این موارد حسن خلق با دیگران است. خدای متعال دوست دارد، ارتباط های انسان  با دیگران بر اساس محبت شکل بگیرد که بر اساس قواعدی که بر نظام عالم حکم فرماست، این امر باعث افزایش روزی خواهد شد.

1. آبادی شهرها: جامعه ای که بنیان خویش را بر مهر و دوستی قرار داده باشد و آنچه میان افراد آن جامعه هست، برخورد خوب و نیکوست، قدم در راه آبادی خود می گذارد. افراد در این جامعه به دنبال محبت به دیگران هستند که همین باعث آبادانی شهرشان می شود.

امام صادق(علیه السلام) در سخنی که با هشام بن حکم دارند، به او اینگونه می فرمایند: ای هشام! حُسن خلق باعث آبادانی شهرها و نیز افزایش روزی خواهد شد. «حُسْنَ الْخُلُقِ یَعْمُرُ الدِّیَارَ وَ یَزِیدُ فِی الرِّزْق‏»
حسن خلق به افرادی که شهروند یک شهر هستند، اجازه نمی دهد کینه ای دیگری را به دل بگیرند یا قدمی در آسیب رسانی به دیگری بردارد و یا در نهایت کاری کند که دیگری به مشکلات برخورد کند. اساس این جامعه بر محبت، دوستی، رفق و مداراست و درصورت تعرض دیگری به او، اول چیزی که به ذهنش می رسد انتقام چشم بسته نیست.
در روایاتی که از معصومان (علیهم السلام) نقل شده، برخی از مصادیق حسن خلق بیان شده است که همگی نشان از آن دارد که با داشتن حسن خلق می توان جامعه ای آباد و پویا را تجربه کرد. تبسم برلب داشتن هنگام سخن گفتن، شوخی های به جا و مناسب، عطا و بخشش به دیگران، تواضع در برابر خوبی ها، بشاشیت و خوش کلامی، سلام کردن و تحیت گفتن هنگام دیدار، انعطاف و الفت با دیگران، خوش رویی، خوبی کردن و منع آزار دیگران، خوب سخن گفتن و سخن خوب گفتن، تعاون و همکاری با مومنان، صبر و شکیبایی در برابر اذیت و آزار دیگران، بد زبانی نکرد از جمله مصادیق حسن خلق در روایت های اهل بیت (علیهم السلام) می باشد.

1. جلب دوستی: در روایتی از امام صادق (علیه السلام) اینگونه نقل شده است: «حُسْنُ الْخُلُقِ مَجْلَبَهٌ لِلْمَوَدَّهِ؛ نیکویی اخلاق، باعث جلب دوستی دیگران می شود.» در مباحث روانشناسی سلامت، یکی از مسائلی که سبب سلامت جسم و در نهایت سلامت روان آدمی می شود، موضوع حمایت های اجتماعی است. با حمایت هایی که افراد از هم دارند، انسان در هنگام مواجه با مشکل احساس می کند، افرادی هستند که او را یاری کنند و او را از تنگناها برهانند و همین باعث می شود به راحتی با آن مشکل مواجه شده و راه برون رفت از آن را بیابد. دوستی و صله رحم دو موضوعی است که می تواند این حمایت را جلب کند و سبب سلامت جسم و روان شخص شود.

1. تقویت دوستی ها: یکی دیگر از آثاری که حسن خلق در زندگی دنیایی انسان دارد، تقویت دوستی با دیگران است. انسان به دنبال پیوند و استحکام روابط با فردی هستند که به این رابطه احترام می گذارد و با خرسندی و محبت وارد این رابطه می شود. از همین روی می توان یکی از آثار دنیایی حسن خلق، تقویت دوستی هاست.

در روایتی از پیامبر (صلی الله علیه و آله)، حسن خلق را سبب ثبات و تقویت دوستی دانسته اند. (حُسْنُ الْخُلُقِ یُثْبِتُ الْمَوَدَّهَ.)

1. تشویق دیگران به مسلک و آئین: یکی از فوایدی که حسن خلق به همراه دارد، تبعیت و پیروی دیگران از فرد صاحب حسن اخلاق است. از همین روی در اسلام به مومنان بسیار سفارش شده است که در رابطه با دیگران خوش برخورد باشید. افرادی که این نیکویی رفتار را در شخص ببینند، به دنبال آن هستند که چه اندیشه ای باعث این خوش رفتاری در آن شده است که اینگونه رفتار می کند؟ چه دینی او را رهنمون به این رفتار کرده است که با دیگران اینگونه مهربان و خوش برخورد باشد؟ اشخاص جوینده حق با این دست از رفتارها، پی به زیبایی دین برده و قدم در راه داشتن ایمان برمی دارند.

۶.تشویق دیگران به مسلک و آئین:

یکی از فوایدی که حسن خلق به همراه دارد، تبعیت و پیروی دیگران از فرد صاحب حسن اخلاق است. از همین روی در اسلام به مومنان بسیار سفارش شده است که در رابطه با دیگران خوش برخورد باشید. افرادی که این نیکویی رفتار را در شخص ببینند، به دنبال آن هستند که چه اندیشه ای باعث این خوش رفتاری در آن شده است که اینگونه رفتار می کند؟ چه دینی او را رهنمون به این رفتار کرده است که با دیگران اینگونه مهربان و خوش برخورد باشد؟ اشخاص جوینده حق با این دست از رفتارها، پی به زیبایی دین برده و قدم در راه داشتن ایمان برمی دارند.
نکته ای که در این سخن می باشد این است که بهترین راه دعوت دیگران به دین و دینداری، حسن خلق با ایشان است. همان راهی که پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله) با آن افراد را به دین اسلام دعوت کرد و در سفارشی فرمودند که دیگران را با غیر زبان خویش به اسلام دعوت کنید و آن رفتار نیکو با ایشان است.

۷.کسب تمام خوبی ها در دنیا و آخرت:

این اثر حسن خلق به گونه ای هم برگیرنده دنیاست و هم در برگیراننده آخرت.  پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در روایتی فرمود: حسن خلق، خیر دنیا و آخرت را برای فرد جمع می‌کند. همچنین روایت شده که خداوند هیچ خیری در دنیا و آخرت به کسی داده نمی شود مگر اینکه دو چیز را داشته باشد: حسن خلق و حسن نیت.

۸.استحکام بخشی نظام خانواده:

خانه ای که بر اساس رفق و مدارا – دو مصداق از مصادیق حسن خلق- شکل بگیرد، سبب قوت بخشی روابط میان افراد خانواده به ویژه همسران می شود. خانواده هایی که حسن خلق در ارتباطات ایشان وجود ندارد، خانواده ای متزلزل و ناپایدار را شکل می دهند.
پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) می فرماید: هرگاه خداوند اراده کند خیر و خوبی به خانواده‌ای برساند، حسن خلق و رفق را نصیب آنان می‌کند.

۹.استحکام نظامات اجتماعی:

همانطوری که در آثار پیشین بیان شد، حسن خلق سبب پیوند دوستی و تقویت آن می شود که این اثر یک اثر اجتماعی در اندازه کوچک است که سبب قوت بخشی نظام اجتماعی می شود. اجتماعی که رابطه ها بر اساس حسن خلق شکل بگیرد و افراد در برابر دیگری با رویی گشاده و مسئولیت پذیر برخورد کند، به ناچار راهی که در روی ایشان است، راه سعادت و خوشبختی است. در کتاب معانی الاخبار، شیخ صدوق روایتی را از امام صادق (علیه السلام) بیان می دارد که حسن خلق سبب قوت بخشی نظام اجتماعی است.

ب) آثار آخرتی حسن خلق

همانطور که هر صفتی در دنیا و آخرت آثار خاصی بر آن مترتب می شود، حسن خلق هم از این امر مستثنی نیست و حتی آثار اخروی زیادی بر آن برای مومنان در نظر گرفته شده است.

1. کسب ثواب مجاهد در راه خدا: کسی که خوش خلقی را پیشه خود قرار دهد، پاداشی همچون پاداش مجاهدی را دارد که همواره از بامداد تا شامگاه در راه خدا جهاد می کند.

در تبیین این روایت می توان بیان داشت که حسن خلق داشتن، یک امر راحتی نیست. کسی که قرار است در برابر بی ادبی دیگران، لبخند بزند، صبر را پیشه خود کند، کار سختی را باید انجام دهد و سختی ای را باید تحمل کند که اگر این کار با نیتی الهی همراه باشد، سبب کسب پاداشی بالاست. مجاهد الهی به دنبال این است که دیگران را به دین دعوت کند و در برابر دشمنی دیگران با شمشیر و اسلحه خویش مقابله می کند، و کسی که با حسن خلق با مردم برخورد می کند، نیز به همین گونه هست.

1. نجات در پل صراط: پیامبر اعظم(ص) فرمود: در خواب دیدم فردی از امتم را که بر روی صراط چنان از ترس بر خود می لرزید به مانند کسی که تندباد سردی بر بدن او بوزد؛ ناگهان خوش‌خلقی او، به یاری او آمد و او را نجات داد. کسی که بتواند از روی پل صراط به راحتی قدم بردارد، به سر منزل مقصود که همان بهشت ابدی است، می رسد. از همین روی در روایتی پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله) شخصی را که دارای حسن خلق باشد، را فردی می دانند که به طور قطع بهشت نصیب او می شود.

1. جبران ضعف های ایمان: در روز قیامت همه به دنبال پرونده های اعمال خویش هستند و آنچه انسان را در وانفسای قیامت می تواند نجات دهد، پرونده ایست که در آن خوبی ها بر بدی ها سبقت جسته باشد. یکی از صفات اخلاقی شایسته ای که می تواند بسیاری از ضعف ها را جبران کند و در روایت از آن به عنوان جبران کننده ایمان نام برده شده است، حسن خلق می باشد و از همین روی می توان تکمیل ایمان را یکی از آثار اخروی حسن خلق دانست.

جمع بندی مطالب

در جمع بندی مطالب می توان این سخن را بیان داشت که حسن خلق وقتی می تواند دارای آثار دنیایی و آخرتی باشد که با سرشت وجودی انسان عجین و آمیخته شده باشد. دراین فرض است که می توان این دست از آثار را از آن متوقع بود.
در روایات هم آثار دنیایی و آخرتی بسیاری برای آن برشمرده اند که همه اینها نشان از اهمیت و جایگاه ارزشمندی است که این صفت اخلاقی در نگاه اسلام دارد.