اهتمام امام صادق (ع) برای تبیین نجات جهان بواسطه ظهور
امام صادق(ع) در روایات مختلف به امام مهدی(عج)، غیبت و ظهور ایشان اشاره کرده اند، ایشان به اهمیت وجود امام در عالم اشاره کرده و می فرماید: «اگر امام لحظه ای روی زمین نباشد، زمین اهل خود را می بلعد.»
امام صادق(ع) در دوران امامت خود با استفاده از ضعف حکومت ها و تشنگی حاصل از نیازهای بی پاسخ جامعه، فرصتی یافتند تا عرضه نوینی از معارف دینی را ارائه کنند. از این رو در مدتی کـوتاه صـدها دانـشمند تربیت و هزاران کتاب تألیف شد. عصر امام صادق(ع) عصری پرتلاطم و لبـریز از حـادثه ها و تحول هاست؛ عصری که در آن سلسله بنی امیه رو به زوال نهاده و حرکت های قدرت طلبانه و آزادی خواهانه اوج گرفته است؛ عصری که مـکاتب فـقهی و کـلامی شکل می گیرند و اندیشه های غلوآمیز با انگیزه ها و زمینه های متنوعی سر برداشته اند؛ عصری کـه اولیـن تـحفۀ نهضت ترجمه، یعنی ظهور زنادقه را به خود می بیند؛ عصری که انحطاط جامعه اسلامی و آشـنایی بـا انـدیشه های اقوام دیگر فضای متفاوتی از شبهه و سؤال را پدید آورده است. در این دوران امام صادق (ع) برای تبیین نجات جهان به واسطه ظهور منجی در آخرالزمان(عج) و همچنین جلوگیری از انحراف مردم در آخرالزمان و عصر غیبت نیز تلاش های بسیاری داشتند.
امام صادق(ع) مردم را چگونه با امام زمان (عج) و دوران غیبت آشنا می کردند؟
امام صادق(ع) توجه و اهتمام ویژه ای نسبت به امام زمان (عج) داشتند و سالها پیش از تولد ایشان مردم را با وجود منجی آخرالزمان(عج) آشنا می کردند، ایشان گاه با زبان گریه، مناجات و توسل مردم را نسبت به این موضوع آگاه می کردند، به طوری که در روایت داریم روزی اصحاب خدمت ایشان رسیدند و مشاهده کردند که امام صادق(ع) سر برخاک گذاشته اند و در حال گریه هستند و می فرمایند: «ای سید و مولای من، غیبت تو خواب را از چشمان من ربوده است» که اصحاب در این باره سوال می کنند و امام صادق(ع) پیرامون امام زمان (عج)، زمان تولد، غیبت و … ایشان مباحثی را مطرح می کنند.
امام صادق(ع) در قالب این احادیث و روایات چه جنبه هایی از دوران غیبت را مطرح می کردند؟
ایشان در این احادیث، مشکلات و مسائل آخرالزمان را مطرح می کردند؛ در یک روایت پیرامون دگرگونی حال افراد در این زمان می فرمایند: «زمانی می آید که انسان از اینکه روزش به شب رسیده و گناه بزرگی انجام نداده است، محزون و عصبانی می شود» یا در روایتی دیگر ایشان پیرامون اختلافات شدید مردم در آخرالزمان نکات و تذکراتی را بیان می کنند.
امام صادق(ع) در روایات متعددی به اهمیت وجود امام در عالم اشاره می کنند و می فرمایند: «اگر امام لحظه ای روی زمین نباشد، زمین اهل خود را می بلعد» یا ایشان بخش دیگری از مطالب خود پیرامون امام زمان (عج) و دوران آخرلزمان را ذیل تفسیر آیات مهدوی قرآن کریم بیان می کردند، به طور مثال ایشان در تفسیر آیه ۱۴۸ سوره مبارکه بقره که خداوند می فرماید: «وَ لِکُلٍّ وِجْهَهٌ هُوَ مُوَلِّیها فَاسْتَبِقُوا الْخَیْراتِ أَیْنَ ما تَکُونُوا یَأْتِ بِکُمُ اللَّهُ جَمیعاً إِنَّ اللَّهَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدیرٌ؛ هر طایفه ای قبله ای دارد که خداوند آن را تعیین کرده است (بنا بر این، زیاد در باره قبله گفتگو نکنید! و به جای آن) در نیکی ها و اعمال خیر، بر یکدیگر سبقت جویید! هر جا باشید خداوند همه شما را (برای پاداش و کیفر در برابر اعمال نیک و بد در روز رستاخیز) حاضر می کند زیرا او بر هر کاری تواناست»، می فرماید: منظور این آیه یاران امام مهدی(عج) است که هر گوشه دنیا باشند، زمانی که اذن ظهور داده شود، خداوند آنان را کنار امام زمان (عج) جمع می کند که برخی از آنان با طی الارض و برخی نیز به وسیله ابرها به آنجا برده می شوند.
امام صادق(ع) پیرامون ویژگی های دوران غیبت و همچنین وظایف منتظران ظهور امام زمان (عج) چه توصیه ها و احادیثی را از خود به یادگار گذاشته اند؟
امام صادق(ع) پیرامون غیبت امام زمان (عج) نیز روایاتی داشته اند و این غیبت را مشابه غیبت حضرت یوسف(ع) دانستند و می فرمایند: «همانطور که حضرت یوسف را می دیدند و نمی شناختند، مردم آخرالزمان در عصر غیبت نیز ممکن است که امام (عج) را ببینند و نشناسند» همچنین ایشان به موضوع علل غیبت امام عصر(عج) نیز پرداخته اند و فرمودند: «غیبت امام زمان (عج) سری از اسرار الهی است» و در جای دیگر فرمودند: «امام مهدی(عج) برای حفظ جانش غایب می شود».
امام صادق(ع) سال ها پیش از تولد امام زمان (عج) به نوعی وظایف منتظران و یاران ایشان را بیان می کنند و می فرمایند: «لَوْ أَدْرَکْتُهُ لَخَدَمْتُهُ أَیامَ حَیاتِی؛ اگر زمان او را درک کنم، تمام عمر خدمت او را می‌کردم» یعنی ایشان نیز آرزوی ظهور و خدمت به امام زمان (عج) داشتند.
البته امام صادق(ع) به صورت جزیی تر نیز ویژگی های یاران امام زمان (عج) را بیان کرده اند و فرمودند: «فردی که بنا دارد، جزء یاران امام زمان (عج) باشد باید محاسن اخلاق داشته باشد و اهل پرهیزکاری و ورع باشد».
باتوجه به اینکه امام صادق(ع) سالها پیش از تولد امام زمان (عج) زندگی می کردند، چه ضرورتی وجود داشته که ایشان پیرامون غیبت، دوران آخرالزمان و حتی وظایف منتظران و یاران حضرت حجت(عج) اشاره کنند؟
دوران امام زمان (عج) دوران حساسی است و شیعیان وظایف خطیرتری نسبت به گذشته دارند لذا تمام معصومین (ع) اعم از پیامبر(ص)، حضرت زهرا(س) و تمامی امامان(ع) پیرامون این موضوع روایاتی را بیان فرموده اند زیرا امکان داشت که اگر به این شکل و اهمیت بیان نمی شد، در دوران غیبت مردم اصل وجود امام(ع) را زیر سوال ببرند.
دشمن نیز به دنبال این هدف است که بگوید امامی وجود ندارد و شما به امامی موهوم اعتقاد دارید در حالی که ما تلاش داریم این نکته را نهادینه کنیم که ما منتظر امامی مولود و موعود هستیم که ان شاء الله ظهور خواهد کرد.
امام صادق(ع) برای جلوگیری از انحراف مردم در دوران امامان بعدی و بعدها در عصر غیبت و ممانعت از رفتن مردم به سمت مدعیان دروغین و جریان های انحرافی، چه آموزه هایی دارند؟
امام صادق(ع) برای نجات مردم از انحرافات آنها را به خواندن دعای غریق توصیه می کنند و می فرمایند: این دعا را زیاد بخوانید و به همین شکل بخوانید که من می گویم: «یَا اللَّهُ یَا رَحْمَانُ یَا رَحِیمُ یَا مقلب‌القلوب ثَبِّتْ قَلْبِی عَلَى دِینِکَ؛ ای خداوند! ای رحمان! ای مهربان! ای دگرگون‌کننده دلها! دل مرا بر دینت پایدار کن».
امام صادق(ع) بر شناخت امام در دوران مختلف تاکید داشتند لذا به خواندن دعای معروف زمان غیبت تاکید داشتند: «اَللّهُمَّ عَرِّفْنى نَفْسَکَ فَاِنَّکَ اِنْ لَمْ تُعَرِّفْنى نَفْسَکَ لَمْ اَعْرِف نَبِیَّکَ اَللّهُمَّ عَرِّفْنى رَسُولَکَ فَاِنَّکَ اِنْ لَمْ تُعَرِّفْنى رَسُولَکَ لَمْ اَعْرِفْ حُجَّتَکَ اَللّهُمَّ عَرِّفْنى حُجَّتَکَ فَاِنَّکَ اِنْ لَمْ تُعَرِّفْنى حُجَّتَکَ ضَلَلْتُ عَنْ دینى؛ خدایا خود را به من بشناسان، زیرا اگر خود را به من نشناسانى فرستاده ات را نشناخته ام، خدایا فرستاده ات را به من بشناسان، زیرا اگر فرستاده ات را به من نشناسانى حجّتت را نشناخته ام، خدایا حجّتت را به من بشناسان، زیرا اگر حجّتت را به من نشناسانى، از دین خود گمراه مى شوم.»
این سفارش ها اهمیت موضوع را مشخص می کند که ممکن است هر لحظه مردم به بیراهه روند لذا باید به دستورات و سفارش امام(ع) توجه کنیم تا ان شاء الله رضایت ایشان را به دست آوریم و عید اصلی یعنی ظهور امام زمان (عج) به عنوان آرزوی ائمه (ع) و منتظران واقعی محقق شود.