فوائد و ثمرات بعثت پیامبر خاتم صلی الله علیه وآله
«لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُۆْمِنینَ إِذْ بَعَثَ فیهِمْ رَسُولاً مِنْ أَنْفُسِهِمْ یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیاتِهِ وَ یُزَکِّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَهَ وَ إِنْ کانُوا مِنْ قَبْلُ لَفی ضَلالٍ مُبینٍ» [1]
«ممکن است کسانى در این جهان اینگونه بیندیشند که خداوند به ما انسانها عقل و اندیشه داده و در سایه خرد قادر هستیم مصالح و مفاسد خویش را ادراک کنیم و به دنبال آن به امورى که مصلحت ما در آن است جامه عمل پوشیده و از امورى که داراى مفسده و ضرر است اجتناب کنیم و در نتیجه هماى سعادت و خوشبختى را در آغوش کشیم و مدینه فاضله را بر روى کره خاکى ایجاد نمائیم. حال با این محاسبه، دیگر چه نیازى به ارسال رُسل و انزال کتب و وعده و وعیدهاى آسمانى و … وجود دارد؟
ما معتقدیم که با وجود عقل و شعور و اراده و علوم بشرى باز بشر نیاز به انبیاء دارد، نیاز به قانون آسمانى دارد و در هیچ عصرى بشر از حجت ظاهرى یعنى پیامبران و یا ادامه دهندگان راه آنان یعنى ائمه علیهم السلام بىنیاز نیست و بلکه با گذشت زمان احساس نیاز به آئین هاى آسمانى فزونى یافته و مضاعف مىگردد. » [۲]
این مسأله آن قدر با اهمیت است که علمای بزرگ همچون خواجه نصیرالدین طوسی آن را در صدر مباحث بعثت انبیاء آورده اند. شاید با طرح چنین بحثی بتوان به امتنانی بودن بعثت پی برد؛ که خداوند برای ارسال رسل بر انسانها منت گذارده است. بنابراین در جواب این سۆال که «چرا خداوند بخاطر مبعوث کردن پیامبرانش بر عموم مردم منت نهاده است؟» باید گفت بخاطر اهمیت موضوع و اینکه فوائد و ثمرات و نتایج بسیاری بر آن مترتب است.
فوائد قرآنی بعثت
۱.الگو قرار دادن انسان کامل
انسان برای اینکه به سعادت دنیایی و اخروی برسد نیازمند به الگویی مناسب است؛ این الگو توسط خداوند با مبعوث کردن پیامبر محقق شده است. این است که خداوند بعد از آن که اعلام می دارد که رسولی را مبعوث نموده است اشاره می کند که این رسول از جنس خود شماست (من انفسکم). یعنی امکان الگوگیری از او هست. همانطور که در آیه دیگر تصریح به این مطلب دارد. «لَقَدْ کانَ لَکُمْ فی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَهٌ حَسَنَهٌ …» [3] مسلّماً براى شما در زندگى رسول خدا سرمشق نیکویى بود، براى آنها که امید به رحمت خدا و روز رستاخیز دارند و خدا را بسیار یاد مىکنند.
ما معتقدیم که با وجود عقل و شعور و اراده و علوم بشرى باز بشر نیاز به انبیاء دارد، نیاز به قانون آسمانى دارد و در هیچ عصرى بشر از حجت ظاهرى یعنى پیامبران و یا ادامه دهندگان راه آنان یعنى ائمه علیهم السلام بىنیاز نیست و بلکه با گذشت زمان احساس نیاز به آئین هاى آسمانى فزونى یافته و مضاعف مىگردد.
۲.افزون شده ایمان با تلاوت آیات توسط پیامبر
یکی از فوائد بعثت این است که پیامبر با دریافت آیات نورانی از سوی خداوند باعث تقویت روحیه و اضافه شدن ایمان مۆمنان راستین می گردد. قرآن در ادامه آیه بعثت می فرماید: پیامبرى از خودشان برانگیخت؛ که آیات او را بر آنها بخواند. نتیجه این تلاوت چیست؟ خود قرآن در جای دیگر بیان می دارد که ثمره این تلاوت توسط رسول افزوده شده ایمان مۆمنان است.
«إِنَّمَا الْمُۆْمِنُونَ الَّذینَ إِذا ذُکِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَ إِذا تُلِیَتْ عَلَیْهِمْ آیاتُهُ زادَتْهُمْ إیماناً وَ عَلى رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ» [4]
مۆمنان، تنها کسانى هستند که هر گاه نام خدا برده شود، دلهاشان ترسان میگردد؛ و هنگامى که آیات او بر آنها خوانده مىشود، ایمانشان فزونتر مىگردد؛ و تنها بر پروردگارشان توکل دارند.
۳.تزکیه و خودسازی
یکی از مهمترین فوائد بعثت اصلاح و انقلاب درونی افراد است. با بعثت انبیاء راه صحیح خودسازی به انسانها ارائه می شود. خداوندی که آفریننده انسانهاست و از تمامی استعدادها و ظرفیت های موجود و نیز کاستی های انسان کاملا آگاه است تنها او و کسانی که از طرف اویند قادرند تا برنامه ای جامع و کامل در خودسازی به بشر ارائه دهند. این است که در قرآن به کرار تزکیه نفس را نتیجه ارسال پیامبران بر می شمارد. در معنای تزکیه مرحوم طبرسی می گوید:«مردم را از شرک و پلیدى پاک سازد.» [۵]
۴.تعلیم کتاب و حکمت
خداوند به وسیله پیامبرانش دستورات و قوانین الهی را در قالب کتاب آسمانی می آموزد. بسیاری از علوم هستند که فراتر از علم و عقل بشری است که مخزن این علوم خداوند است و جانشینان خداوند در روی زمین. همچنین حکمت هایی که عقل بشر قادر به درک آنها به تنهایی نیست. «شاید منظور از «کتاب» ظواهر شریعت و منظور از «حکمت» اسرار آن باشد. و شاید هم کتاب متن قرآن باشد و حکمت محتواى آن و شاید هم کتاب برنامه زندگى باشد و حکمت افقهاى بالایى که در اثر تقوا و ایمان، مۆمنان به آن مىرسد. پیامبر این همه را بر مۆمنان عصر خود یا همان عربهاى جاهلى مىآموخت در حالى که آنان پیش از اسلام در گمراهى آشکار بودند.»[۶]
کلام خواجه نصیرالدین طوسی
خواجه در کتاب شریف تجرید الاعتقاد که شاگردش علامه حلی بر آن شرح زده – به نام کشف المراد – ۱۰ فایده برای بعثت انبیاء ذکر کرده است که به بعضی از آن اشاره می شود:
عبارت مرحوم خواجه چنین است: « البعثهُ حسنهٌ، لاشتمالها على فوائدَ: کمُعاضَدهِ العقل فیما یدلّ علیه و استفادهِ الحکم فیما لا یدل، و إزالهِ الخوف… و الإخبار بالعقاب و الثواب فیحصل اللطفُ للمکلَّفِ.[۷]
۱- تأیید حکم عقل در آنچه بدان راه دارد مانند قباحت قتل و دزدى، چون شرع تأکید حکم عقل کند داعى مردم در آن قوىتر می شود.
۲- بیان احکامى که عقل بدان راه ندارد و عقلا در آن اختلاف کردند، مثلا روزه ماه مبارک رمضان واجب است و روزه عید فطر حرام، کشتن حیوان براى غذاى انسان خوب است نزد ما، و بد است نزد هنود.
۳- به سبب پیغمبران ترس از اقدام به بسیارى از کارها بر طرف می شود چون انسان نمی داند خوب است یا بد مانند غصب مال دیگرى براى رفع گرسنگى از خود.
خداوند به وسیله پیامبرانش دستورات و قوانین الهی را در قالب کتاب آسمانی می آموزد. بسیاری از علوم هستند که فراتر از علم و عقل بشری است که مخزن این علوم خداوند است و جانشینان خداوند در روی زمین. همچنین حکمت هایی که عقل بشر قادر به درک آنها به تنهایی نیست.
۴- تشخیص سود و زیان در قواعد و رسومى که حُسن و قُبح عقلى در آن راه ندارد مثلا تقسیم ارث چگونه نافعتر است و وصیت بیش از ثلث زیان دارد و…
۵- از فواید بعثت انبیا حفظ نوع انسان است از تباهى به اینکه قوانین عادله جعل کنند براى معیشت دنیا غیر آنکه براى عبادت و آخرت قرار دادند. مانند احکام معاملات و نکاح و طلاق و قضا و شهادات و امثال آن و این قسمت از شریعت فقط فائده دنیوى دارد و همه کس از عادل و فاسق و ظالم و پارسا به آن نیازمندند.[۸]
ایشان بعد از چند فایده دیگر آخرین فایده ای که ذکر می کند این است:
۶. و از فوائد پیغمبران حل بزرگترین مسائل بشرى است که اثبات ثواب و عقاب و سراى آخرت و بقاى روح باشد و با آنکه خود این مسأله از اهم مسائل است و دانستن آن فضل بزرگى است، در آن لطفى است براى مکلّفان در عمل به احکام شریعت. [9]
پی نوشت:
۱. آیه ۱۶۴،سوره آل عمران.
۲. شرح کشف المراد،علی محمدی،ص : ۳۳۶ و۳۳۷،ناشر: دار الفکر- قم،چاپ: ۱۳۷۸ ش .
۳. آیه۲۱،سوره احزاب .
۴. آیه ۲،سوره انفال.
۵. ترجمه جوامع الجامع، ج۱، ص: ۱۷۵، بنیاد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى، ۱۳۷۷ ش.
۶. تفسیرکوثر،جعفری، ج۲، ص: ۲۹۵.
۷. کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد قسم الالهیات،علامه حلی،ص ۱۵۱، انتشارات مۆسسه امام صادق علیه السلام.
۸. شرح فارسى تجرید الاعتقاد، ابو الحسن شعرانى،ص ۴۸۱و ۴۸۲، انتشارات اسلامیه، چاپ تهران.
۹. همان،ص ۴۸۴ و ۴۸۵ .