متخصصان می‌گویند شیر مادر حیاتی‌ترین ماده غذایی برای نوزادان است. برخی نوزادان به علت محروم بودن از این غذای باارزش در خطر از دست دادن جان خود هستند که با دریافت شیرهای اهدایی می‌توانند به زندگی ادامه دهند.
خبرگزاری افسران : متخصصان می‌گویند شیرمادر حیاتی ترین ماده غذایی برای نوزادان است. ماده‌ای حیات بخش که به گفته پزشکان بسیاری از نوزادان خصوصاً نوزادان نارس به علت محروم بودن از آن جان خود را از دست می‌دهند. درحالیکه بسیاری از مادران لیتر لیتر شیر مازاد خود را از سر بی‌نیازی دور می‌ریزند؛ شیری که یک قطره از آن می‌تواند جان یک انسان را نجات دهد. خانم سهلانی کارشناس «بانک شیر مادران» بیمارستان شهید اکبرآبادی می‌گوید: « بسیاری از نوزادان به دلیل نارس و کم وزن بودن نمی‌توانند سینه مادر را بگیرند و میک بزنند برای همین شیر در سینه مادر جریان نمی‌یابد و خشک می‌شود. درحالیکه این نوزاد نارس برای رشد کردن و وزن گرفتن نیاز به شیر مادر دارد. شیرمادر، شیری است که دارای سلول‌های زنده است و زمین تا آسمان با شیرهای مصنوعی و خشک تفاوت دارد.
بانک شیر برای کمک به نوزادانی که از شیرمادر محروم هستند ساخته شده. ما با کمک مادرانی که روزی بچه‌هایشان زیاد است و شیر مازاد از نیاز فرزندشان دارند جان نوزادان نارس را نجات می‌دهیم. نوزادانی که محتاج یک قطره شیر مادر هستند…»
مشروح گفت‌وگو
چرا نوزادان بستری در NICU از شیر مادران خودشان استفاده نمی‌کنند؟
راه افتاد جریان شیر از سینه مادر مستلزم میک زدن سینه مادر توسط نوزاد است. نوزاد باید سینه مادر را بگیرد تا شیر جریان پیدا کند اما نوزادان نارس توانایی گرفتن سینه مادر را ندارند. نوزادان نارس بسیار کوچک هستند و برخی از آنها تا یه مدت زمانی اصلاً قادر به شیر خوردن نیستند، بستری می‌شوند و از سرم تغذیه میکنند. یک بچه ۸۰۰ گرمیِ ۲۷ هفته توانایی شیر خوردن نخواهد داشت.
این بچه ممکن است دو تا چهار ماه در بخش مراقبت‌های ویژه بیمارستان بستری باشد. همچنین ممکن است تا دو ماه قادر به شیر خوردن از سینه مادرش نباشد. خب در این مدت زمان هرچقدر که ما با مادر کار کنیم و به او آموزش دهیم که چگونه شیر خود را بدوشد تا شیرش خشک نشود به علت میک نزدن نوزاد از سینه مادر، جریان شیر در سینه مادر کم و قطع خواهد شد. بنابراین زمانی که نوزاد توانایی شیرخوردن از سینه مادر را پیدا کند شیر مادر خشک شده است.
شیرمادر بسیار باارزش است.استفاده از شیرمادر برای نوزادان نارس مدت زمان بستری شدن این نوزادان را کاهش می‌دهد.
آیا این نوزادان نمی‌توانند از شیرهای مصنوعی مانند شیرخشک استفاده کنند؟
خیر. در گذشته بسیاری از نوزادانی که در بخش NICU بستری بودند به علت دسترسی نداشتن به شیر مادر و استفاده از شیرهای مصنوعی دچار NEC شده و در اکثر موارد جان خود را از دست می‌دادند. اما امروز با استفاده از شیرهای موجود در بانک شیر، تمام نوزادهایی که از شیر مصنوعی استفاده می‌کردند و با هزار مشکل مواجه می‌شدند با استفاده از شیرمادر جان سالم به در می‌برند و صحیح و سالم تحویل خانواده‌هایشان داده می‌شوند. حتی استفاده از شیرمادر برای نوزادان نارس مدت زمان بستری شدن این نوزادان را کاهش می دهد. شیرمادر بسیار باارزش است.
از مادران اهدا کننده آزمایش رایگان گرفته می‌شود
چگونه با مادران اهدا کننده شیر ارتباط برقرار می‌کنید؟
برخی از مادران خودشان داوطلب اهدای شیر به بانک شیر اکبرآبادی هستند. این افراد یا به صورت حضوری به بیمارستان مراجعه میکنند و یا اینکه از طریق مراکز بهداشت، به ما معرفی می‌شوند. در ابتدا ما با مادر اهدا کننده یک جلسه پرسش و پاسخ خواهیم داشت و مادر اهدا کننده باید فرم‌های اهدای شیر را پر کند. سپس صحت و سلامت جسمی مادر باید تأیید شود. مادر باید از نظر جسمی سلامتی کامل داشته باشد.
در این راستا ما یک سری از آزمایش‌های لازم مانند HIV، HBS، VDRL، آزمایش‌های ایمونولوژی، سرولوژی و… به صورت رایگان از مادران گرفته می‌شود تا از سلامت جسمانی مادر و از مبتلا نبودن وی به یک سری از بیماری‌های عفونی اطمینان حاصل کنیم. بعد از تأیید سلامت جسمانی مادر یک سری فیلم و مطالب آموزشی برای مادران ارسال می‌شود تا مطالعه کنند و یاد بگیرند که چگونه به بهداشتی ترین حالت ممکن شیر خود را بدوشند. اگر مادر این آزمایش‌ها را بیش از شش ماه گذشته انجام داده باشد مجدداً باید این آزمایش‌ها را انجام دهد.
مادرها چگونه می‌توانند شیرهای دوشیده شده را به بیمارستان تحویل دهند؟
تقریباً از زمانی که کرونا شروع شد، دورکاری را آغاز کردیم تا مادران نیازی به مراجعه حضوری برای تحویل شیرهای اهدایی خود نداشته باشند. بنابراین ما ظرف‌های مخصوص شیر و شیردوش‌ها را به وسیله پیک درب منزل مادرها تحویل می‌دهیم. تقریباً مادران یک الی دو هفته ظرف‌های شیر پر شده را در دمای منفی ۱۸ درجه در فریزر نگهداری میکنند و زمانی که تعداد ظرف‌های پر شده به حد نساب مثلاً ۱۰ تا قوطی رسید، قوطی‌های شیر به وسیله پیک در کلمن‌های مخصوص به بیمارستان منتقل می‌شوند.
شیر مادران پاستوریزه می‌شود
شیرمادران چگونه پاستوریزه می‌شود؟
در ابتدا شیرمادران که یخ زده و فریز شده است در کلمن‌های مخصوص و حاوی کیسه‌های یخ به بیمارستان منتقل می‌شود تا یخ شیرها آب نشود. پس از تحویل شیرها، از آنها نمونه آزمایش‌های میکروبیولوژی گرفته می‌شود تا مطمئن شویم که شیرها آلوده نباشند. البته ما تمام آموزش‌های لازم را برای تمیز دوشیدن شیرها را از قبل به مادرها داده‌ایم؛ اما برای اطمینان بیشتر شیرها به محض ورود به بانک آزمایش می‌شوند.
سپس شیر سه تا پنج مادر متفاوت که فرزندانشان در رده‌های سنی متفاوتی قرار دارند با یکدیگر ترکیب می‌شود. به عنوان مثال یکی از آنها بچه هشت ماهه یکی دیگر بچه دو ماهه و دیگری بچه پنج ماهه دارد با یکدیگر مخلوط می‌شود و بعد شیرها داخل دستگاه مخصوص پاستوریزه کردن شیر قرار می‌گیرد.
زمانی که شیرها در دستگاه مخصوص قرار می‌گیرد به دمای ۶۲/۵ درجه رسیده و ۳۰ دقیقه در این درجه از دما باقی می‌ماند و سپس به سرعت شیرها توسط دستگاه سرد می‌شود. تمام دستگاه‌های پاستوریزه کردن شیر« انواع شیر» به همین شکل عمل میکنند. دستگاه پاستوریزه کردن شیر به صورت اتوماتیک عمل کرده و به صورت پشت سرهم چهار مرحله را انجام می‌دهد.
علت پاستوریزه کردن شیر مادر چیست؟
پاستوریزه کردن شیر باعث می‌شود که بسیاری از میکروب‌ها، آلودگی‌ها و حتی ویروس‌ها از بین بروند. همچنین بعد از پاستوریزه کردن شیرها، شیرها دوباره آزمایش می‌شوند. جواب آزمایش حتماً باید منفی باشد. اگر یک درصد احتمال وجود میکروب و آلودگی در شیرهای پاستوریزه شده وجود داشته باشد تمام شیرهایی که باهم ترکیب شده و داخل دستگاه قرار گرفته دور ریخته می‌شوند.
تمام ظروفی که شیرها در آن ریخته می‌شود و داخل دستگاه قرار می‌گیرد در دمای بالا در دستگاه اشعه UV استریل می‌شود. ما تمام پروتکلی که در بانک‌های شیر دنیا برای پاستوریزه کردن شیر مادر انجام می‌شود را رعایت می‌کنیم.
شیرهای بانک شیر محرمیت ایجاد نمی‌کند!
چرا شیر مادران ترکیب می‌شود؟
به دو دلیل شیر مادران با یکدیگر ترکیب می‌شود. اولین دلیل ترکیب شیر مادران این است که مسئله محرمیت ایجاد نشود. چون اگر شیر یک مادر باشد ممکن است محرمیت ایجاد کند. البته استفتایی که از مقام معظم رهبری گرفته شده این است که اگر شیر از سینه مادر به دهان نوزاد منتقل نشود و نوزاد و مادر ارتباط پوست با پوست نداشته باشند محرمیت ایجاد نمی‌شود. همچنین برخی از مراجع معتقد هستند وقتی که شیر فریز شود و یخ بزند دیگر محرمیت ندارد.
دلیل دوم از ترکیب شیرها این است که شیر غنی شود. چون پروتئین شیر مادری که فرزند هشت ماهه دارد از پروتئین شیر مادری که فرزند دوماهه دارد کمتر است. زیرا در ماه‌های اول شیردهی شیرمادر پروتئین بیشتری دارد.
شیرهای بانک شیر تا چه مدت قابل نگهداری است؟
ما بعد از پاستوریزه کردن شیرها، آنها را داخل ظرف‌های مخصوص ریخته و استریل می‌کنیم و سپس در دمای منفی ۱۸ درجه در فریزر نگهداری می‌کنیم. شیرها حدوداً تا سه ماه قابل نگهداری است. اما شیرهای بانک ما کمتر از یک هفته در فریزر بانک باقی می‌ماند زیرا متقاضی زیاد است و شیرها به سرعت مصرف می‌شوند.
بانک شیر، تعداد نوزادان مبتلا به NEC را به صفر رسانده است
خانم سهلانی شما گفتید که فرآیند پاستوریزه کردن شیرهای موجود در بانک به شکلی است که شیرها یخ می‌زند، آب می‌شود، دوباره یخ می‌زند و دوباره آب می‌شود برای استفاده، در طی این مراحل آیا خواص شیر از بین نمی‌رود؟
بله تمام این مراحل به ساختار شیر آسیب می‌زند. اما باز با این شرایط نسبت به شیر مصنوعی و شیرخشک برای نوزاد ارجحیت بیشتری دارد. زیرا شیر مادر تا شش برابر NEC را در بدن نوزاد کم می‌کند. NEC «انتروکولیت نکروزان» است که روده نوزادان را دچار مشکل می‌کند. خصوصاً نوزادانی که نارس هستند و وزن خیلی کمی دارند قادر به تحمل شیر مصنوعی و یا شیر خشک نیست. عموماً روده نوزادان نارس شیرخشک را پس زده و ممکن است این نوزاد با مصرف شیر مصنوعی دچار انسداد روده شده و باعث شود نوزاد روده خود را از دست بدهد.
در نتیجه ممکن است یک بچه یک کیلیویی مجبور شود زیر تیغ جراحی برورد و جان خود را از دست بدهد. یا نهایت یک روده ۲۰ سانتی متری برایش باقی بماند. من نزدیک به ۱۶ سال است که در بیمارستان اکبرآبادی مشغول به کار هستم و به چشم نوزادان زیادی را دیدم که در بخش NICU بستری بودند و به علت محروم بودن از شیر مادر و ابتلا به NEC از دست می‌دادیم. یا مجبور می‌شدیم حداقل یک نوزاد در هفته برای نجات از NEC به بیمارستان علی اصغر منتقل کنیم تا جراحی شود. اما از زمانی که ما بانک شیر را راه اندازی کردیم تعداد نوزادان NEC در بیمارستانمان به صفر رسیده یا اگر هم داشتیم یک یا دو مورد مشکوک به NEC بوده‌اند.
کدام دسته از نوزادان می‌توانند از بانک شیر استفاده کنند؟ آیا همه نوزادان محروم از شیر مادر می‌توانند از شیرهای موجود در بانک شیر استفاده کنند؟
متأسفانه میزان شیرهای موجود در بانک شیر به اندازه‌ای نیست که بتوانیم تمام نوزادانی که به دلایل مختلف از شیر مادر محروم هستند را تأمین کنیم. درحال حاضر ما فقط می‌توانیم از شیرهای موجود در بانک به نوزادان نارس بدهیم. اولویت بانک شیر نوزادان نارس و کم وزنی که در بخش مراقب‌های ویژه بیمارستانها بستری و یا نوزادانی که دچار بیماری‌ها و مشکلات متابولیک هستند و نمی‌توانند هیچ گونه شیری را جز شیر مادر تحمل کنند بدهد.البته همه چیز بستگی به تعداد مادرهایی که به ما شیر اهدا میکنند و میزان شیری که در بانک شیر وجود دارد است.
در ماه چندلیتر شیر به بانک اهدا می‌شود؟
درحال حاضر چند مادر به بانک شیر اکبرآبادی شیراهدا می کنند؟
درحال حاضر نزدیک به ۱۵ مادر که شیر مازاد بر مصرف نوزادشان دارند به ما شیر اهدا میکنند که مجموع این شیرها میانگین در ماه بین ۴۰ تا ۶۰ لیتر شیر خواهد شد. اما در بعضی مواقع میزان شیر دریافتی ما زیاد است و ما به مراکز مختلف و بیمارستانها اعلام می‌کنیم که میزان شیر موجود در بانک شیر زیاد است و نوزادان محروم از شیر مادر بیایند و از شیرهای بانک شیر استفاده کنند.
درحال حاضر تعداد مادران شیرده و فعال ما کمتر از گذشته شده‌اند. در گذشته نزدیک به ۳۰ نفر از مادرانی که شیر مازاد بر مصرف کودکشان داشتند به ما شیر اهدا می‌کردند و ما نزدیک به ۱۰۰ لیتر شیر در بانک داشتیم و دستمان برای توزیع این شیرها بازتر بود. برخی از مادرها هم هستند که یک بار یا دوبار شیراهدا میکنند و برای دفعات بعد اعلام همکاری نمی‌کنند. ما هیچ اجباری به کسی نداریم. هرمادری که داوطلب برای اهدای شیر است به هر میزانی که در توانش هست به بانک شیر اهدا می‌کند.
مادران شیرده چگونه می‌توانند با بانک شیر ارتباط برقرار کنند؟
پوسترها و بروشورهای بانک شیر در مراکز بهداشت وجود دارد و مراکز بهداشت با ما در ارتباط هستند. یا مادرانی که تمایل به اهدای شیرهای مزاد خود هستند می‌توانند با شماره مستقیم «۰۲۱۵۵۹۸۱۰۹۰» تماس بگیرند. همچنین پیج اینستاگرام بانک شیر مادران هم فعال هست و مادران می‌توانند از طریق آن با بانک شیر در ارتباط باشند.
البته ما تمام شرایط را برای مادران مهیا می‌کنیم و مادران هیچ گونه هزینه‌ای پرداخت نمی‌کنند. همچنین از آنجایی که شیردهی پروسه وقت گیری است ما این امکان را برای مادران به وجود آوردیم که در منزل خودشان اینکار را انجام دهند.
مادران چه مدت بعداز زایمان می‌توانند شیر اهدا کنند؟
آیا درحال حاضر اهدا کننده‌های شیر به بانک، مادرانی هستند که در بیمارستان اکبرآبادی زایمان کردند؟
نه لزوماً. ما به مادرانی که در بیمارستان خودمان زایمان میکنند هم اطلاع رسانی می‌کنیم اما اکثر هداکننده‌های شیر به بانک خارج از بیمارستان اکبرآبادی هستند.
چرا؟
چون مادرانی که تازه زایمان کردند تا مدتی به سختی می‌توانند به نوزاد خودشان شیر دهند. یکی از علت‌های این موضوع این است که در ابتدا شیرمادر کم است و مادر تازه زایمان کرده به زور می‌تواند شکم بچه خودش را سیر کند. همچنین یکی از پروتکل‌های بانک شیر این است که مادران سه هفته بعد از زایمان می‌توانند به بانک شیر، شیر اهدا کنند.
اهدای شیر به بانک یک کار خیرخواهانه است علاوه بر مادر، پدر اهدا کننده هم باید راضی باشد
مادری که تازه زایمان کرده خصوصاً اگر زایمان اولش باشد نگران و مضطرب شیردهی به نوزادش است. که آیا می‌تواند نوزادش را سیر کند؟ آیا سینه‌اش به اندازه کافی شیر دارد؟ خب ما در این شرایط نمی‌توانیم از مادران درخواست نا به جا داشته باشیم و یا اینکه استرس مادر را بیشتر کنیم. ما فقط اطلاع رسانی می‌کنیم. شماره و آدرس سایت بانک شیر را در اختیار مادران و خانواده قرار می‌دهیم اگر تمایل داشته باشند بعد از گذشت سه هفتته خودشان به ما مراجعه می‌کند. همچنین چون اهدای شیر به بانک یک کار خیرخواهانه است علاوه بر مادر، پدر اهدا کننده هم باید راضی باشد.
نوزادان نارس محروم از شیر مادر باید از شیر اهدایی استفاده کنند
در حال حاضر چند بانک شیر در ایران وجود دارد؟
نزدیک به هفت سال پیش، اولین بانک شیر ایران در بیمارستان الزهرا تبریز به صورت آزمایشی آغاز به کار کرد و بعد از آن در یکی از بیمارستان‌های هر استان بانک شیر راه اندازی شد. اولین بانک شیر مادران در تهران برای بیمارستان اکبرآبادی بود که ما از سال ۹۸ تا به امروز به صورت مستمر درحال فعالیت هستیم و بعداز ما بیمارستان ولیعصر مجتمع امام خمینی(ره) دارای بانک شیر هستند. البته بیمارستان کودکان مفید تهران هم برای راه‌اندازی بانک شیر داوطلب شده و درحال انجام کارهای ابتدایی آن است.
چرا بیمارستان‌های دارای بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان باید بانک شیر داشته باشند؟
هدف این است که در تمامی بیمارستان‌هایی که بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان دارند یک بانک شیر داشته باشند تا نوزادان نیازمند به شیرمادر در آن بیمارستان بتوانند از شیر مادر استفاده کنند. تمام مراحلی که برای ساخت بانک شیر مادران در بیمارستان طی می‌شود براساس بیانیه WHO و یونیسف است. طبق این بیانیه اگر هر نوزادی به هر دلیلی از شیر مادر خودش محروم است خصوصاً نوزادان نارس باید از شیر مادرانی که شیر مازاد از مصرف فرزندشان دارند « شیرمادر اهدایی» استفاده کنند.
ساخت ۲۶۰ بانک شیر در برزیل
علت این موضوع چه بود؟
چون مصرف شیرخشک در سراسر جهان بی‌نهایت افزایش پیدا کرده بود تصمیم گرفتند از شیر مادر به جای شیرخشک برای تغذیه کودکانشان استفاده کنند. درحال حاضر فقط ۲۶۰ بانک شیر در کشور برزیل وجود دارد. زیرا این کشور بیمارستان‌های خود را موظف به ساخت بانک شیر کرد تا نوزادهایش از بین نروند. درحال حاضر که قانون جوانی جمعیت تبدیل به دغدغه جامعه ما شده، افزایش بانک شیر در کشور کمک شایانی به اجرای این قانون خواهد.
مادران که لیتر لیتر شیر خود را دور می‌ریزند!
کدام دسته از مادران می‌توانند شیر اهدا کنند؟
مادرانی که دارای فرزند شیرخوار زیر یک سال هستند و شیر مازاد بر نیاز نوزادشان دارند می‌توانند شیر مازاد خود را به وسیله بانک شیر به نوزادانی که کم وزن، نارس و نوزادانی که در بخش NICU بیمارستانها بستری هستند و مادرشان شیر ندارند به فرزندشان بدهند اهدا کنند.
درحال حاضر مادرانی هستند که شیر زیادی دارند و به دلیل مازاد بودن این شیر مجبور هستند که شیرشان را بدوشند و دور بریزند در حالی که با این شیر می‌توانند جان بچه های زیادی را نجات دهند. مادرانی هستند که با ما تماس می‌گیرند و می‌گویند:« ما از وجود بانک شیر خبر نداشتیم. ما چهار ماه است که لیتر لیتر شیر مازادمان را به ناچار دور می‌ریزیم.» درحالیکه بچه‌هایی هستند که محتاج قطره قطره شیر مادر هستند.
تور بانک گردی برای والدین
استقبال والدین نسبت به بانک شیر چگونه است؟
اوایل بسیاری از والدینی که باید نوزادشان از بانک شیر استفاده می‌کرد نسبت به استفاده از شیرهای موجود در بانک گارد داشتند و می‌گفتند معلوم نیست که این شیر برای چه کسی است. در پی این موضوع ما برای آشنایی بیشتر والدین با بانک شیر تورهای بانک گردی برای والدین برگزار می‌کردیم و مادرانی که به بانک ما شیر اهدا می‌کردند را دعوت می‌کردیم تا برای والدین استفاده کننده از بانک شیر صحبت کنند.
مادران اهدا کننده شیر، چه نوع مادرانی هستند؟
به گفته متخصصان حالات روحی مادر از طریق شیر به نوزاد منتقل می‌شود. آیا شما مادران اهدا کننده را از نظر روحی بررسی می‌کند؟
ما خودمان با والدین اهدا کننده شیر صحبت و آنها را ارزیابی می‌کنیم. اگر احساس کنیم که مادری از نظر روحی کمی مشکل داشته باشد یا عصبی باشد با آنها همکاری نمی‌کنیم. چون حالات روحی مادر از طریق شیر به بچه انتقال پیدا می‌کند و ما حواسمان به این موضوع هست.
همچنین مادری که از نظر جسمی از سلامت کامل برخوردار باشد از نظر روحی هم سالم خواهد بود. اکثر مادرانی که به بانک شیر، شیر اهدا میکنند تحصیل کرده‌اند و از سطح اجتماعی و مالی بالایی برخوردار هستند.
اکثر مادرانی که با ما همکاری میکنند مادران فوق‌العاده توانمند و مهربانی هستند. فرآیند اهدای شیر را به درستی انجام می‌دهند و از نظر متخصصان تأیید شده‌اند. ما در ابتدا یک سری فرم در اختیار مادران قرار می‌دهیم که این فرم‌ها را باید پر کنند. در این فرم‌ها به نکاتی مانند استفاده نکردن از داروهای خاص، نداشتن اعتیاد، نداشتن خالکوبی و تتو بدن و… اشاره شده که همگی صحت و سلامت مادر اهدا کننده شیر را تضمین می‌کند.