از دوستی با چه کسانی نهی شده است؟

آنان که در به دست آوردن منافع شخصی خود از هیچ چیز دریغ نمی کنند حتی اگر به قیمت ستم ورزیدن در حقّ دیگران باشد،آنان که فحشا و منکرات و استفاده از انواع و اقسام وسایل تدخیر کننده و مخرب برای جسم و روح دیگران را ترویج می کنند و هزاران نفر را در این راه به دام می اندازند و آنان که به قتل نفس و آدم کشی دست می زنند و یا با سلاحهای مرگبار در یک لحظه هزاران نفر را از زندگی محروم می کنند؛همگی به زعم خودشان به دنبال منافع خود می باشند.

اینان در راه کسب مناصب و مقامات دنیوی حاضرند هر مانعی را از سر راه بردارند. شک نیست که این گونه افراد از مشعل فروزان هدایت دین به کلّی محروم مانده اند و یا بر اثر اصرار بر جنایت و آدم کشی و غرق شدن در مطامع مادّی و آمال و آرزوهای دنیوی،وجدان پاک خود را از دست داده اند. آنها با انحراف از مسیر فطرت و تحت تأثیر غلبه ی غرایز حیوانی خود در کسب منافع،از ظلم و ستم ابا نداشته و با حیله و نیرنگ و انواع فریبکاری،و دغل بازی،گروه کثیری را به دام ذلت و بدبختی انداخته اند. در واقع می توان گفت که در وجود چنین افرادی،خصلتهای حیوانی،جایگزین انسانیت و فطرت و وجدان آنان شده است.

انسان به لحاظ طبیعت خود ممکن است تحت تأثیر اعمال و افکار این قبیل دوستان – که از در دوستی و رفاقت وارد شده اند و در این راه از شیوه های پیچیده ی فریب و نیرنگ سود برده اند- قرار گیرد و لذا دوستی با این گونه افراد فاسد و شرور و اهل گناه و معصیت نهی شده است.
حضرت علی (علیه السلام) می فرماید:
إیَّاکَ وَ مُعَاشِرَهَ الأشْرارِ فَإنَّهُمْ کَالنَّارِ مُعَاشَرَتُهَا تُحْرِق. (۱)
از هم نشینی با بدکاران بپرهیز که آنان هم چون آتش هستند و هم نشینی با آنان انسان را می سوزاند.
امام صادق (علیه السلام) نیز فرمود:
مَنْ یَصْحَبْ صاحِبَ السُّوءِ لا یَسْلَمْ. (۲)
کسی که با رفیق بد هم نشین شود سالم نمی ماند و سرانجام به ناپاکی آلوده می شود.
ای برادر می گریز از یار بد
یار بد بدتر بود از مار بد
مار بد تنها تو را بر جان زند
یار بد بر جان و بر ایمان زند
چه بسیار جوانانی که در بهترین دوران زندگی خود که دوره ی شکوفایی شخصیت آنان است،بر اثر خودسری و ندانم کاری،به برقراری روابط دوستانه با افراد فاسد و آلوده اقدام می کنند. اینان بر خلاف عقل و مصلحت و با نادیده گرفتن ندای فطرت و تنها به خواهش دل،با این قبیل افراد،دوستی می ورزیدند. اینان در نتیجه ی چنین رفاقتهایی،گرانبهاترین ایام عمر را در مجالس گناه و لهو و لعب می گذرانند و دامن خود را به انواع زشتیها آلوده می کنند و معمولاً سرانجام روزی به اشتباه خود پی می برند که فرصت از دست رفته و پشیمانی سودی ندارد.
بنابراین باید شناخت که دوستان ناشایست چه کسانی هستند و از مجالست با آنان پرهیز نمود که در سطور آینده دوستان ناپسند را خواهیم شناخت.

۱- جهل
هر کس که خواستار سعادت و کامیابی در زندگی است باید در انتخاب رفیق،جانب عقل و مصلحت را نگه دارد (زیرا به وسیله ی عقل است که خوبیها،بدیها و راههای رسیدن به آن را می توان شناسایی کرد) و در نتیجه از رفاقت با افراد جاهل و احمق بپرهیزد که دوستی با آنان مایه ی ناراحتی و ملالت خاطر است.
یا بُنَیَّ‌ إیَّاکَ وَ مُصاحَبَهَ الأحْمَقِ فَإنَّهُ یُریدُ أنْ یَنْفَعَکَ فَیَضُرُّک. (۳)
حضرت سجاد (علیه السلام) به فرزندش امام باقر (علیه السلام) فرموده است که:
از رفاقت با احمق بپرهیز که او اراده می کند به نفع تو قدمی بردارد ولی بر اثر نافهمی مایه ی ضرر و زیانت می شود.
انسانهای احمق و سفیه کسانی هستند که بر اثر نفهمی و نداشتن درک صحیح،نمی توانند تصمیمات ارزشمندی را در زندگی خود بگیرند. بر همین منوال به خاطر عدم بهره گیری از فکر و شعور لازم،گاه تمام زندگی خود را فدا کرده و به تباهی می کشانند. ما این مطلب را در جامعه به طور عینی و ملموس می بینیم که معمولاً این قبیل افراد از اتخاذ تصمیمهای بجا و صحیح در زندگی عاجز هستند و به همین دلیل سعادت خود و خانواده ی خود را چه بسا به مخاطره افکنده اند.
دوستی و معاشرت با این افراد نیز که از روی فهم و درایت بی بهره اند نهی شده است زیرا دوستی و رفاقت با آنها عملاً دوستی و رفاقت با جهل و نادانی و دوری از نیروی ارزشمند خود و اندیشه است. چنان که در حدیث شریف آمده است:
مَنْ داخَلَ السُّفَهَاءَ حَقَر. (۴)
هر کس با احمقان و نادانان هم نشین شود حقیر و کوچک می شود.
و نیز امام علی (علیه السلام) فرمود:
نزدیکی و رفاقت با احمقان،اخلاق انسان را فاسد می کند. (۵)
دشمن دانا که غم جان بود
بهتر از آن دوست که نادان بود

۲- دروغ
یکی از مفاسد اخلاقی که جامعه را به تباهی می کشاند دروغ و دروغگویی است. اسلام این صفت ناپسند را شدیداً محکوم کرده و دروغ را از آثار بی دینی و نفاق تلقی می کند و به فرموده ی امام علی (علیه السلام):
ثَمَرَهُ الْکِذْبِ الْمَهَانَهُ فِی الدُّنیَا وَ الْعَذَابُ فِی الآخِرَهِ. (۶)
نتیجه ی دروغ،خواری در دنیا و عذاب در آخرت است.
افرا دروغگو در نظر دیگران بی اعتبار هستند و در قلب انسانها هیچ جایی ندارند. مسلّماً دوستی و هم نشینی با افراد دروغگو اثرات نامطلوبی در وجود انسان بر جای خواهد گذاشت.
اِیَّاکَ وَ مُصَادَقَهَ الکَذَّابِ فَإنَّهُ کَالسَّرابِ یُقَرِّبُ عَلَیْکَ الْبَعِِیدَ وَ یُبَعِّدُ عَلَیْکَ القَرِیب. (۷)
بر حذر باش از دوستی دروغگو،چرا که او مثل سراب است؛دور را در نظر تو نزدیک و نزدیک را در نظر تو دور جلوه می دهد.
آن کس که به مبانی ارزشمند دین و دستورات الهی اعتقاد دارد هرگز سخن گزاف نمی گوید و خود و دیگران را به تباهی نمی کشاند. اما شخص دروغگو چون هیچ گاه اطمینانی به سخنان او نیست بنا بر این نمی توان او را به عنوان دوست و رفیق برگزید.

۳- بدکار و مفسده جو
فسق عمل زشت را گویند و فاسق کسی است که با اعمال زشت و گناهان کبیره خو گرفته است. شرور،انسان فاسد و مفسده جویی است که ستمگری و ظلم،راه و مسلک اوست. خلاصه همه ی کسانی که دست به اعمال ناپسند و زشت،تجاوز به حقوق دیگران،ظلم و شرارت،فسق و فجور،آدم کشی و هر گونه خیانت می زنند در این تعریف جای دارند. این دسته از انسانها در نظر مردم جزی پلیدترین افراد می باشند زیرا جامعه را به فساد کشیده و به نابودی سوق می دهند و در دنیا هم با جریمه و تنبیه و زندان و اعدام و… روبه رو هستند. این خصلت خیانتکاران است. تا کسی خاین نباشد دست به این گونه اعمال نمی زند. قرآن کریم می فرماید:
(یا أیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَخُونُوا اللهَ وَ الرَّسُولَ وَ تَخُونُوا أماناتِکُمْ وَ أنْتُمْ تَعْلَمُون). (۸)
ای مؤمنان! از روی آگاهی،به خدا و پیامبر و امانتهای دیگر خیانت نکنید.
بی تردید دوستی با این گونه افراد که ظلم و خیانت مسلک شان و تعدی و تجاوز به حقوق دیگران شیوه و مرام آنهاست سودی ندارد. زیرا از آن جا که این افراد از خط راستین هدایت و انسانیت به دور افتاده اند و تبهکاری منش آنان شده است،هم نشینی با آنان قطعاً زیانبار است.
نخست موعظه ی پیر می فروش این است
که از معاشر ناجنس احتراز کنید (۹)
اِیَّاکَ وَ مُصاحَبَهَ الفاسِقِ فَإنَّهُ بایَعَکَ بِأکْلَهٍ أوْ أقَلَّ مِنْ ذلِک. (۱۰)
امام سجاد (علیه السلام) می فرماید:
از دوستی با شخص فاسق بپرهیز زیرا تو را به چیز کمی می فروشد.

۴- دنیاطلبی و هواپرستی
پیش از این گفتیم که چه دنیایی مذموم است. دانستیم دنیایی که انسان در آن در پی کسب هواهای نفسانی خود باشد و هدف نهایی شخص قرار گرفته باشد مذموم است.
هواپرستی و دنیاگرایی،خصلت افرادی است که تمام همّ و غمّ خود را به کار می برند تا دنیای خود را آباد کنند بدون آن که به ارزشهای انسانی و اخلاقی توجه کنند یا فنای این دنیا و قطعی بودن انتقال به جهان آخرت را در نظر آورند. طبیعی است که این افراد برای آنچه که با هواهای نفسانی آنان منافات داشته باشد ارزشی قایل نیستند و رفاقت و دوستی آنها نیز تا زمانی برقرار است که با این هدف سازگار باشد. اینان هرجا احساس کنند که ادامه ی دوستی و رفاقتشان مایه ی ضرر رساندن به اهداف دنیایی آنان می شود،دوستی و وفاداری را زیر پا گذاشته و جدایی و وداع را انتخاب می کنند. قرآن کریم به مؤمنان دستور می دهد که از این گونه افراد اعراض کنند و روی بگردانند.
(فَأعْرِضْ عَنْ مَنْ تَوَلّی عَنْ ذِکْرِنَا وَ لَمْ یُرِدْ إلا الْحیوهَ الدُّنْیَا). (۱۱)
از کسانی که از یاد ما اعراض کرده اند و جز زندگی مادّی دنیا را نمی خواهند و نمی جویند،روی بگردان و به آنها اعتنا نکن که شایسته ی سخن نیستند.
قرآن کریم به پیامبرش می فرماید:
(وَ لا تُطِعْ مَنْ أغْفَلْنَا قَلْبَهُ عَنْ ذِکْرِنَا وَاتَّبَعَ هَواهُ وَ کانَ أمْرُهُ فُرُطاً). (۱۲)
از کسانی که قلب آنان را از یاد خدا غافل ساختیم اطاعت مکن؛همان افرادی که پیروی از هوای نفس کردند و کارهایشان افراطی است.
این آیه در شأن جمعی از ثروتنمندان مستکبر و اشراف از خود راضی نازل شد که به خدمت پیامبر (صلّی الله علیه وآله وسلم) آمدند و گفتند ای محمد اگر تو در صدر نشینی و این افراد پشمینه پوش (ابوذر و سلمان) را از خود دور کنی ما نزد تو خواهیم بود و در مجلست خواهیم نشست ولی با وجود این گروه جای ما اینجا نیست. آیه نازل شد و به پیامبر دستور داد که هرگز تسلیم این سخنان فریبنده و توخالی نشود و همواره در دوران زندگی با افراد با ایمان و پاکدل (چون سلمانها و ابوذرها) باشد،هر چند دستشان از ثروت دنیا تهی باشد.
ثروتنمندان مستکبر از یاد خدا غافلند و جز هوای نفس چیزی نمی طلبند و همه چیز آنها از حد اعتدال بیرون است و در مسیر افراط و اسراف هستند.
پس آگاه باشیم و ایمان خود را حفظ کنیم زیرا که همه ی دنیا از بین رفتنی است و به فرموده ی امام علی (علیه السلام) خطاب به دنیا پرستان:
یا اَهْلَ اللَّذاتِ دُنْیَا لا بَقَاءَ لَها إنَّ المُقَامَ بِظِلِّ زائِلٍ حُمْقُ. (۱۳)
ای هواپرستان! دنیا هیچ بقایی ندارد. تکیه بر سایه ای رو به زوال نشانه ی احمقی است.
گرت ای دوست بُوَد دیده ی روشن بین
به جهان گذران تکیه مکن چندین
نه بقایی است به اسفند مه و بهمن
نه ثباتی است به شهریور و فروردین (۱۴)
پس برابر آنچه از آیات و روایات بر می آید آن است که دین اسلام صراحتاً به مؤمنان دستور می دهد و توصیه می کند که از رفاقت با افرادی که مبتلا به صفات ناشایست هستند اجتناب کنند و بارزترین این صفات را در جهل،دروغگویی،بدکاری و مفسده جویی،دنیا و هواپرستی می داند.

پی نوشت ها:

۱. غررالحکم،ص ۱۴۷.
۲. بحارالانوار،ج۷۱،ص ۲۷۸.
۳. بحارالانوار،ج۷۴،ص ۱۹۶.
۴. غررالحکم،ص ۴۳۲.
۵. غررالحکم،ص ۴۳۲.
۶. غررالحکم،ص ۲۲۰ .
۷. بحارالانوار،ج۷۴،ص ۱۹۶.
۸. سوره ی انفال،آیه ی ۲۷.
۹. حافظ.
۱۰. بحارالانوار،ج۷۴،ص ۱۹۶.
۱۱. سوره ی النجم،آیه ی ۲۹.
۱۲. سوره ی کهف،آیه ی ۲۸.
۱۳. بحارالانوار،ج۴۳،ص ۳۴۰.
۱۴. پروین اعتصامی.