عثمان بن سعید اولین سفیر امام زمان
عثمان بن سعید وکیل دو امام، یعنی امام دهم و یازدهم(ع) بود و بعد از امام عسکری(ع)، نایب امام دوازدهم(عج) شد. بنابراین ایشان شخصیتی است که به سه امام بزرگوار خدمت کرده است.
یکی از القاب معروف نائب اول، عمری بود، چرا؟
عثمان بن سعید به لقب عمری بیشتر معروف بود؛ شیخ طوسی دو علت برای این شهرت ذکر می‌کند:
۱. چون به جدش جعفر بن عمری منسوب شده است؛
۲. جماعتی از شیعیان گفته‌اند امام حسن عسکری(ع) فرمودند: در یک مورد دو نام عثمان و ابوعمر جمع نمی‌شود و حضرت دستور دادند که کنیۀ او را برهم زنند و بعد از آن عمری خوانده شد.[۱]
عثمان بن سعید، وکیل و نایب چند امام بودند؟
عثمان بن سعید وکیل دو امام، یعنی امام دهم و یازدهم(ع) بود و بعد از امام عسکری(ع)، نائب امام زمان شد. بنابراین ایشان شخصیتی است که به سه امام بزرگوار خدمت کرده است.
آیا دلیلی بر این وجود دارد که ایشان (عثمان بن سعید) مورد اطمینان و امین امام هادی و امام عسکری(ع) و همچنین وکیل امام عسکری (ع) بوده است؟
روایتی از امام هادی و امام عسکری(ع) وجود دارد که دلالت می‌کند عثمان بن سعید امین آن‌ها بود؛ ازجمله اینکه احمد بن اسحاق بن سعد قمی می‌گوید: روزی به محضر مبارک امام علی النقی(ع) رسیدم و عرض کردم: «من گاهی در شهر هستم، گاهی هم به مسافرت می‌روم، بنابراین نمی‌توانم همیشه خدمت شما برسم، پس در صورت نبودن شما حرف چه کسی را قبول کنیم؟ و دستور چه کسی را اطاعت کنیم؟» حضرت به من فرمود: این ابوعمرو است که مورد اطمینان و امین است و آن‌چه که برای شما بگوید از جانب من می‌گوید و آن‌چه را که به شما برساند از جانب من رسانده است[۲]. عثمان بن سعید علاوه بر مورد اطمینان بودن امام دهم(ع)، امین امام یازدهم(ع) هم بود برای مثال راوی می‌گوید: زمانی که امام هادی(ع)از دنیا رفت و امامت به فرزندش امام حسن عسکری(ع) رسید، روزی به محضر ایشان رسیدم و گفتم: «همیشه نمی‌توانم به خدمت شما برسم، پس حرف چه کسی را قبول کنم و به چه کسی مراجعه کنم؟»
امام حسن عسکری(ع) فرمودند: این ابوعمرو است که مورد اطمینان و امین است و هم برای امام قبلی و هم برای من، در حیات و مرگ من مورد اطمینان من است. بنابراین آن‌چه که برای شما بگوید از طرف من می‌گوید و آن‌چه را که به شما برساند از جانب من رسانده است.[۳]
علاوه بر آن، روایت دیگری است که راوی می‌گوید: در سامرا به خدمت امام یازدهم(ع)رسیدیم؛ تعدادی از دوستان و شیعیان ایشان در خدمت امام بودند، تا اینکه بدر (خادم حضرت) وارد شد و گفت: «ای مولای من، تعدادی از شیعیان یمنی می‌خواهند خدمت شما برسند». امام حسن عسکری(ع)فرمودند: «برو و عثمان بن سعید عمری را نزد من بیاور». طولی نکشید که عثمان آمد و حضرت امام عسکری(ع) خطاب به او فرمودند: «ای عثمان تو وکیل و مورد اطمینان و امین بر مال خدا هستی، برو و از این چند نفر یمنی اموالی را که آورده‌اند تحویل بگیر». ما همگی به حضرت عرض کردیم: «ای سید ما به خدا قسم عثمان از بهترین شیعیان توست، و شما با این کار آگاهی ما را نسبت به منزلت خدمت‌گزاری او زیاد فرمودید و اینکه او وکیل و ثقۀ شما برمال خداست». حضرت فرمودند: «بلی شاهد باشید که عثمان بن سعید عمری وکیل من است»[۴].
این روایت نشان می‌دهد که هر دو امام، اطمینان فوق‌العاده به عثمان بن سعید داشته‌اند و کم‌تر کسی می‌توان پیدا کرد که ائمه(ع) به عنوان امین خودشان معرفی کنند و خوشا به حال نایب اول که این همه مورد اطمینان امام یازدهم و دوازدهم(ع) بود. در ضمن وقتی امام دوازدهم(ع) متولد شدند، امام یازدهم(ع) به عثمان بن سعید دستور می‌دهد تا گوسفندی را ذبح و پخش کند.
چون سید (امام دوازدهم ) متولد شد، امام حسن عسکری(ع) فرمود: به دنبال ابوعمرو بفرستید و چون به دنبال او فرستادند و به نزد امام آمد، به او فرمود: «ده هزار رطل نان و ده هزار رطل گوشت خریداری کن»، به گمانم فرمود: «آن را میان بنی‌هاشم تقسیم نما»[۵].
مرکز فعالیت عثمان بن سعید در کجا و در کدام شهر بود؟
مرکز فعالیت عثمان بن سعید در بغداد بوده است.
به چه دلیل عثمان بن سعید از سامرا به بغداد مهاجرت کرد؟
چون سامرا پایتخت سلسلۀ عباسی بود و عباسیان از اول هم مخالف ائمه(ع) بودند و علاوه بر ائمه(ع) کسانی هم که می‌خواستند با ائمه(ع) ارتباط داشته باشند را زیر نظر داشتند. به همین خاطر فعالیت در سامرا خیلی سخت شده بود و به ناچار به بغداد رفت و کار خودشان را در آنجا انجام داد. «پس از رحلت امام یازدهم، نخستین سفیر، دیگر دلیلی برای اقامت در سامرا نداشت. در آن زمان سامرا پایتخت و مقرّ لشکریان سلسلۀ عباسی بود که از آغاز با ائمه مخالفت می‌کردند. شاید به همین دلیل باشد که عثمان بن سعید می‌خواست فعالیت‌های سازمان را به دور از چشم مقامات دولتی در پایتخت رهبری کند. بنابراین وی به بغداد مهاجرت کرد و در آنجا منطقۀ کرخ (محل سکونت شیعیان) را مرکز رهبری سازمان امامیه قرار داد».[۶]
آیا عثمان بن سعید امام زمان (ع) را دیده است؟
جناب عثمان بن سعید رابط بین مردم و امام دوازدهم(ع) بوده است. بنابراین حتماً امام را دیده است؛ حتی بعد از تولد امام دوازدهم(ع)، پدر بزگوار ایشان یعنی امام حسن عسکری(ع) در مجلسی به چهل نفر از شیعیان فرزند دلبندشان را نشان می‌دهد و عثمان بن سعید هم جزو آن چهل نفر بوده است. علاوه بر این، در جواب پرسشگری که می‌پرسد آیا شما امام دوازدهم(ع) را دیده‌ای یا نه؟ می‌گوید: «بلی امام دوازدهم(عج) را دیده‌ام» و آن حضرت را توصیف می‌کند. بنابراین هیچ شک و شبهه‌ای نیست که وی امام دوازدهم(ع) را دیده است.
آیا درست است که عثمان بن سعید امام حسن عسکری(ع) را غسل داده و کفن کرده است؟
با توجه به روایتی که در ذیل خواهد آمد، عثمان بن سعید غسل و کفن امام را انجام داده است. راوی می‌گوید: وقتی که امام حسن بن علی العسکری(ع) از دنیا رفت، عثمان بن سعید ایشان را غسل داد و کارهای تجهیز بدن شریف حضرت، ازجمله تکفین، حنوط و دفن امام را انجام داد[۷]. در این روایت دو احتمال وجود دارد: اول اینکه عثمان بن سعید به دستور امام زمان(عج) کارهای تجهیز بدن شریف امام یازدهم(ع) را انجام داده باشند؛ دوم اینکه در ظاهر امر تجهیز به دست عثمان انجام پذیرفته باشد، اما امام مهدی(عج) در خفا عهده‌دار امر تجهیز شده باشند؛ همچنان‌که در روایات است تجهیز امام با امام بعدی است.
پی نوشت:
[۱]. الغیبه، شیخ طوسی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، ص۱۰۲-۱۰۳.
[۲]. همان، ص۶۱۵-۶۱۶.
[۳]. همان، ص۶۱۶.
[۴]. همان، ص۶۱۸-۶۱۹.
[۵]. همان، ص۱۵۶، [یک رطل مساوی با ۸۴ مثقال است].
[۶]. تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم(عج)، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، ص۱۴۹.
[۷]. الغیبه، شیخ طوسی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، ص۶۱۹.