هویت و مسئولیت مستمعین از منظر ولی عصر(عج)

از مردمی که نه در سلک علما هستند و نه در زمره دانشجویان، با ظرافتی خاص به «مستمعین» یاد شده است، تا بفهمانند اگر کسی از دو گروه مذکور نیست برای سعادتمندی راهی جز گوش سپردن و متابعت از راه شناسان ندارد.

از دعاهای منسوب به امام عصر(عج)، دعای معروف «اللَّهُمَّ ارْزُقْنَا تَوْفِیقَ الطَّاعَهِ…» است که به زیبایی هر چه تمام و در فرازهایی کوتاه، وظایف منتظران از اقشار و صنوف مختلف را بیان کرده و راه و رسم زندگی به سبک انتظار را نشان می دهد.

از این رو، در سلسله مطالبی شرح فرازهای نورانی و ژرف این دعا مرور می شود:

امام عصر(عج) در ادامه این دعای شریف بیان می کنند:

«و علی المستمعین بالإتّباع و الموعظه؛ بر شنوندگان پیروی و پند گیری تفضل نما»

آیت الله العظمی جوادی آملی در شرح این فراز به نکاتی اشاره دارد: «از مردمی که نه در سلک علما هستند و نه در زمره دانشجویان، با ظرافتی خاص به «مستمعین» یاد شده است، تا بفهمانند اگر کسی از دو گروه مذکور نیست برای سعادتمندی راهی جز گوش سپردن و متابعت از راه شناسان ندارد. وظیفه خطیر و راه منحصر هدایت این گروه در دو عنوان کلی بدین شکل بیان شده است:

اتّباع

اقتضای معنای متابعت، حرکت همراه با میل و اراده در پشت سر کسی یا چیزی است؛ خواه در عمل تابع او گردد یا در فکر و نظر، بنابراین، نخستین وصف از ویژگی های انتظار راستین اهل استماع آن است که با میل و رغبت در پی دین شناسان و عالمان ربّانی که مقصد و مقصود اوامر معصوم (ع) را می شناسند حرکت کنند و از مسیر نورانی قرآن و عترت منحرف نشوند: و علی المستمعین بالاتّباع.

موعظه

واژه موعظه به منای ارشاد به حق از راه تذکره های مفید و اثرگذار است؛ لیکن به قرینه مقام و نیز قرائن لفظی چون «مستمعین» و «اتباع» چنین فهمیده می شود که موعظه در اینجا به معنای «اتعاظ» یعنی پندپذیری و قبول ارشاد است. بر این اساس منتظرانِ مستمع باید قلب خویش را بر  سخنان حکیمانه عالمان ربّانی که برگرفته از معارف ناب قرآن و عترت است بگشایند: و الموعظه.»[۱]
اصل (اتباع) کسی را تعقیب و دنبال نمودن است و نیز این کلمه در (پیروی از) دین و عقل و عمل (فردی) نیز به کار برده می شود.

مفسرین در قرآن (اتباع) را به همین دو معنی ترجمه و تفسیر کرده اند:

به معنای تعقیب و دنبال نمودن در قرآن این چنین آمده: «فَأَتْبَعَهُمْ فِرْعَوْنُ بِجُنُودِهِ …» (سوره طه آیه ۷۸﴾ یعنی : پس فرعون با لشکریانش آنها را دنبال وتعقیب کرد. ومانند آیه: «فَأَتْبَعُوهُم مُّشْرِقِینَ»  (سوره شعراء، آیه۶۰) یعنی: پس هنگام برآمدن آفتاب آنها را تعقیب و دنبال کردند .
و به معنای دوم یعنی (پیروی نمودن از فردی) آمده همانند: «إِذْ تَبَرَّأَ الَّذِینَ اتُّبِعُواْ مِنَ الَّذِینَ اتَّبَعُواْ وَرَأَوُاْ الْعَذَابَ وَتَقَطَّعَتْ بِهِمُ الأَسْبَابُ».

پی نوشت:
۱- امام مهدی موجود موعود، ص۲۰۸.