علت انزوا و راه نیافتن مهدویت در پژوهش ها

تا وقتی مباحث مهدوی دغدغه اول مجموعه های علمی فرهنگی و تبلیغی ما نیست و تا زمانی که پژوهش های مهدوی صرفاً به بیان و تکرار روایات اکتفا می کنند، نمی توان انتظار ارائه راهبردهای عملیاتی و ناظر به نیازهای جامعه را از پژوهش های این عرصه داشت.

پژوهش یکی از مهمترین ابزارها برای کشف و استخراج علم و عرضه آن به منظور بهره مندی عموم است، برای همین هم از اهمیتی بالا در تولید علم و رشد و توسعه کشورها به ویژه در موارد ناظر به نیازهای جامعه دارد.

بی تردید وقتی سخن از موضوعات دینی به میان می آید، پژوهش و کشف و استخراج آموزه هایی که می تواند ناظر به نیازهای امروز، گره از مشکلات باز کند اهمیتی دوچندان می یابد به ویژه وقتی سخن از مهدویت و امام عصر(عج) باشد چراکه این آموزه آینده و سرنوشت حتمی تاریخ و بشر را ترسیم می کند و به پیروان یک دین و مکتب و مذهب اختصاص ندارد، بلکه افقی است که همه از هر قومیت و دین و مکتبی انتظار تحقق اش را می کِشند و چشم به راه آنند. از این رو، انجام پژوهش هایی که بتواند فرصت مهدی باوری و مهدی یاوری را در اقشار و گروه های مختلف ایجاد کند و این آموزه امیدبخش را با سبک زندگی مردم پیوند دهد، ضرورتی اجتناب ناپذیر دارد.

اما متاسفانه، مهدویت یا در میدان پژوهش راه نیافته یا اگر هم ورود کرده، کارکردی را که باید در جامعه هدف و منتظر خود نداشته و نتوانسته متناسب با نیازهای روز از منتظران گره گشایی کند.

کارشناس مهدوی درباره چراییِ کم توجهی پژوهش ها به مهدویت، اظهار کرد: این مسئله چند علت دارد: نخست آنکه مباحث مهدویت دغدغه اول مجموعه های علمی فرهنگی و تبلیغی ما نیست بلکه نگاه به مهدویت طوری است که آن را در کنار دیگر موضوعات می بینند؛ لذا تا مهدویت به عنوان دغدغه اصلی مطرح نباشد جامعه زمینه ساز نشده و تربیت ها هم به تربیت نسل منتظر منتهی نمی شود و جامعه در غیبت باقی مانده و حرکت رو به جلو نخواهد داشت.

وی اضافه کرد: دومین عامل آنکه کارهای پژوهشی در حوزه مهدویت منطبق با نیازهای کاربردی جامعه امروز نیست، یعنی پژوهش ها باید به گونه ای باشد که مخاطب را به مسیر امام باوری و اعتقاد به نظارت ایشان بر همه شئون زندگی هدایت کند؛ این شیوه اصولی دارد مثل توحیدمحوری، معنویت محوری و دوری از گناه و اطاعت از امام. این یعنی پژوهش های مهدوی باید توام با عمل باشد.  

وی با انتقاد از عملکرد جزیره ای و مجزا و بدون ارتباط مجموعه های فرهنگی و غیرفرهنگی در حوزه مهدویت، بیان کرد: امروز مجموعه های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کنار هم دیده می شوند در حالی که کارهای مجزا و پراکنده در عرصه عمل و به کار جامعه نمی آید.

وی با تاکید بر لزوم احصای نیازهای روز در انجام پژوهش های مهدوی، ابراز کرد: باید برای پژوهش ها سرفصل تعیین شود، تا بدانیم آنچه درباره اش تحقیق کرده ایم چطور به متن جامعه بیاید.

کارشناس مهدوی تاکید کرد: علاوه بر تامین محتوا و تعیین سرفصل، متولیان جامعه هم باید در اجرای پژوهش های مهدوی همراه باشند وگرنه تا دغدغه مند نباشند، مباحث و کارکرد این پژوهش ها عقیم می ماند. پژوهش ها زمانی در حل مشکلات به کار می آیند که متولیان اجرایی آنها را به کار بگیرند وگرنه هرچه تحقیق و پژوهش شود اما متولیان امور از خانواده گرفته تا نهادها و دستگاه هایی مثل آموزش و پرورش و … برای اجرای آنها دغدغه نداشته باشند، دردی از جامعه منتظر دوا نمی شود.

وی با ابراز گلایه از کمکاری نهادهای آموزشی در حوزه مهدویت، خاطرنشان کرد: در مرکز تخصصی مهدویت ۸۰ عنوان کتاب برای کودک و نوجوان تولید شده پس چرا در آموزش و پرورش به کار گرفته نمی شود؛ یا در دانشگاه کدام متن درسی مربوط به امام عصر(عج) است یا صداوسیما چند برنامه عالمانه مهدوی را روی آنتن می برد؟. این یعنی تا متولیان امر در نهادها و دستگاه ها، نگاه جدی نداشته باشند پژوهش های مهدوی عملیاتی نمی شود.

غلبه مباحث نظری بر پژوهش های مهدوی

از خلأهایِ پژوهش های مهدوی اعم از کتاب ها، مقالات و پایان نامه ها و … غلبه بحث های تئوری و نظری است و کمتر به مباحث عملی پرداخته می شود.

کارشناس مرکز تخصصی مهدویت اضافه کرد: یکی از مسائلی که خوب است ما در روابط علمی از اندیشمندان و پژوهشگران غربی یاد بگیریم، بحث عملی و کاربردی کردن پژوهش ها و مطالعات است. کسانی که با آموزش های غربی آشنایی دارند، می دانند در آنجا تلاش می شود تا تئوری ترین علوم و نظری ترین مسائل مانند فلسفه نیز جنبه عملی و کاربردی پیدا کند.
وی تصریح کرد: لذا حتی کسانی که در حال تحصیل علوم کاملا تئوری هستند به مرور می توانند به عرصه عمل وارد شوند، اینگونه است که علم در عرصه عمل موثر بوده و راهکارهایی برای بهبود وضع جامعه ارائه می شود.
وی بیان کرد: اما در موضوع مهدویت متاسفانه ما حتی مباحثی را که باید کاملا عملی و کاربردی باشد مانند «وظایف منتظران»، «وظایف امت نسبت به امام(عج) در دوران غیبت»، یا «تکالیف شیعه در عصر غیبت» و … فقط به صورت نظری و تئوری مطرح کرده ایم. چنان که در بررسی غالب پایان نامه ها و تحقیقات نوشته شده در این باره درخواست یا مطالبه ای برای تحقیق میدانی یا محک خارجی وجود ندارد.

کارشناس مرکز تخصصی مهدویت با اشاره به مباحث مهدوی که می توانند در میدان عمل راهگشای منتظران باشند، گفت: اما ما در پژوهش های مهدوی صرفاً به بیان و تکرار روایات اکتفا می کنیم یا نهایتاً سند آن را بررسی می کنیم، خانواده حدیثی تشکیل داده و روایات را کنار هم می گذاریم و از کنار هم قرار دادن این روایات و مقایسه آنها نتایجی می گیریم و ماحصل تحقیق و پژوهش می شود همین!
وی تاکید کرد: این یعنی غلبه نگاه کاربردی و استراتژیک و راهبردی به مهدویت در میان پژوهشگران، مبلغان و نویسندگان مهدوی بسیار کم است لذا طبیعی است وقتی شخصی کتابی می نویسد یا پایان نامه ای ارائه می دکند اگر نگاه کاربردی و عملی در آن نیست، نباید انتظار داشت بعد از انتشار کتاب یا دفاع از پایان نامه، این محصول تاثیری در جامعه داشته باشد. اینها صرفا در بحث علم و افزایش علوم کمک می کند. به همین دلیل غالب صحبت هایی که در عرصه مهدویت گفته می شود صبغه تئوری دارد و شنونده نیز به همان میزان از آن بهره برداری می کند.

نگاه ما به پژوهش های مهدوی، کاربردی نیست

این کارشناس مهدوی اضافه کرد: متاسفانه نگاه ما به مهدویت در عرصه پژوهش کاربردی نیست بلکه مهدویت را صرفاً از منظر تاریخی عقیدتی می نگریم؛ در حالی که ورود محققان و پژوهشگران به مباحث مهدوی باید استخراج نگاه راهبردی از احادیث و ارائه راه حل به جامعه از طریق آنها باشد.

وی تصریح کرد: برای مثال امام صادق علیه السلام در حدیثی می فرمایند: «خوشا به حال کسی که قیام قائم(عج) ما را درک کند به شرط اینکه قبل از قیام به او اقتدا کرده باشد.» اینکه شما قبل از ظهور باید به امام(عج) اقتدا کرده باشید به چه معناست؟ یعنی امامت ایشان را پذیرفته و از وی پیروی کرده باشید. این روایت چقدر جای بحث دارد. اقتداء به قیام امام غائب(عج)، قبل از قیام و ظهور ایشان چه معنایی دارد؟ چگونه می توان به امام غائب(عج) اقتداء کرد؟ چگونه می توان از ایشان پیروی و به فرامین ایشان عمل کرد؟ در حالی که امام عصر(عج) غائب است و ما فرمانی از ایشان دریافت نمی کنیم.

وی در پایان یادآور شد: از این رو، ما باید علاوه بر بحث‌های نظری و تئوریک در حوزه تاریخی و عقیدتی، به حوزه عملی و کاربردی ورود کرده و راهبرد و راهکار ارائه دهیم. در این صورت پژوهش های مهدوی می تواند منشاء اثر شده و جلوه های عملی آن در جامعه دیده شود.

بنابر آنچه بیان شد، برای آنکه پژوهش های مهدوی بتواند به رواج و غلبه مهدی باوری و مهدی یاوری در جامعه اسلامی شیعی کمک کند و به تبدیل سبک زندگی های ما به سبک زندگی منتظرانه ختم شود باید بتوان از دل احادیث و روایات، راهکارهای عملی برای منتظران استخراج و عرضه کرد، چیزی که هنور جای خالی آن در پژوهش های مهدوی احساس می شود.