مهارتهای مهم فرزند پروری/ شیوه های تربیت فرزند

انجام دادن هر کاری نیاز به مهارت دارد. تربیت فرزند و یا همان فرزند پروری نیز از این قاعده مستثنی نیست و برای انجام صحیح آن نیاز به آموختن داریم.

یکی از مشکلاتی که در آموختن شیوه های فرزند پروری وجود دارد، صحبت ها و نظرات متناقض متخصصان و کارشناسان حوزه تعلیم و تربیت کودک است.

۱. بیش از رفتارهای منفی، بر رفتارهای مثبت فرزندان خود تمرکز کنید.

آلان کازدین، استاد دانشکده روانشناسی یال می گوید یکی از نکات مهم تربیتی این است که والدین تا می توانند تمرکز خود را بر رفتارهای مثبت و سازنده فرزند معطوف دارند و روی رفتارهای منفی زوم نکنند.

هر چه والدین بیشتر توجه خود را به رفتارهای منفی کودک جلب کرده و سعی کنند به اصلاح و تغییر آن ها بپردازند، احتمال تکرار چنین رفتارهایی توسط کودک افزایش خواهد یافت. وقتی کودک توسط والدین خود زیاد سرزنش شود، در حقیقت این پیام به او منتقل می شود که “من بچه ی بدی هستم، رفتارهای بدی از من سر می زند و به همین خاطر همیشه سرزنش می شوم.” وقتی کودک، خود را بد بداند، دیگر برای اصلاح رفتارش تلاش نمی کند، زیرا بد بودن و رفتارهای بدش را بخشی از هویت خود می پندارد.

والدین خوب والدینی هستند که کودک را از رفتارهای خوبش مطلع کرده و حتی آن ها را برای فرزند خود توصیف کرده و شرح دهند. ممکن است در اوایل احساس کنید کودک از این وضعیت سوء استفاده کرده و رفتارهای بدش را بیشتر تکرار می کند، اما مطمئن باشید به زودی نتیجه صبر خود را خواهید دید.

۲. به کودکان خود بیاموزید به نیازهای دیگران توجه کنند.

تحقیقات نشان می دهد کودکانی که سعی می کنند دیگران را شاد کنند، خودشان از هم سن و سالان خود شادترند. در واقع وقتی کودکان فداکارانه تلاش می کنند تا دیگران را خوشحال کنند، خودشان نیز از شادی و نشاط آن ها انرژی کسب کرده وشادتر خواهند شد.

این تحقیقات جالب به نظر می رسد، زیرا بیشتر ما به صورت طبیعی، خود محوریم و سعی می کنیم به جای پرداختن به نیازهای دیگران، نیازهای خود را رفع کنیم. اما پژوهش ها نشان داده اگر ما بتوانیم بر این خودخواهی طبیعی غلبه کرده و بر نیازهای دیگران تمرکز کنیم، قطعاً روزها و ساعات خوشحال تری را تجربه خواهیم کرد.

اگر می خواهید کودکی شاد و رضایتمند از زندگی داشته باشد، از همان کودکی، روحیه ایثار و توجه به نیازهای دیگران را به او بیاموزید. آن ها را در کارهایی که به رفع نیازهای دیگران و کمک به آن ها مرتبط است، مشارکت دهید.

اگر کودکان بیش از آنکه به فکر کسب موفقیت باشند، دغدغه کمک به دیگران را داشته باشند، در آینده زندگی ای معنادار و هدفمند را تجربه خواهند کرد.

۳. سر فرزندان خود فریاد نزنید.

احتمالاً بارها و بارها به خودتان گفته اید که نباید سر بچه تان داد و فریاد بکشید و همیشه با خود تصمیم گرفته اید که دیگر این کار را تکرار نکنید. اما وقتی بچه ها با کارهایشان آدم را بی تاب می کنند، کنترل نمودن خود و داد و فریاد نکردن، به هیچ وجه کار ساده ای نخواهد بود.

تحقیقات نشان داده است که هر چه بیشتر بر روی فرزند خود داد و فریاد کنید، رفتار بد و آزار دهنده او به همان نسبت بدتر خواهد شد.

به جای اینکه تلاش کنید رفتار کودک خود را تغییر دهید، سعی کنید دنیا را از چشم انداز او نگاه کنید. پس از اینکه از دیدگاه و نگاه او مسائل را دیدید، خیلی منطقی تر با کارها و رفتارهای فرزندانتان کنار خواهید آمد و بهترین برخورد را در مواجهه با رفتارهای او از خود نشان می دهید.

اگر نمی توانید خشم خود را در برابر فرزندانتان کنترل کنید، این کارها را امتحان کنید:

– با خودتان تصمیم بگیرید که به هیچ عنوان نباید سر فرزندانتان فریاد بکشید، مگر رفتارشان به نحوی باشد که سلامتی خود و یا دیگران را به خطر می اندازد.  
– از قبل تصمیم بگیرید که در هنگام عصبانیت و خشم چه رفتاری از خود بروز دهید.
– اگر نمی توانید خود را کنترل کنید، بهتر است موقعیت را ترک کنید.
– در هنگام خشم ۵ نفس عمیق بکشید.
– از تهدید اجتناب کنید.
– نقش خود را در هنگام بروز تعارضات، تحلیل کنید.
– فکر کنید کدام نیاز فرزندتان ارضاء نشده و با این روش به حل ریشه ای مشکل بپردازید. مثلاً ممکن است جیغ زدن ها و اذیت کردن های کودک به خاطر گرسنگی، خواب آلودگی و حتی نیاز او به بازی کردن با شما باشد که می توانید با رفع نیازهایش، هم با او و هم به خودتان کمک کنید.

۴. به فرزند خود مسئولیت بدهید.

دانشگاه هاروارد یکی از بلند مدت ترین مطالعات طولی را در زمینه روانشناسی رشد انجام داده است. یکی از یافته های این پژوهش می گوید کودکانی که در محیط خانه فعالیت های بیشتری انجام می دهند، در مراحل بعدی زندگی، شادتر از دیگران خواهند بود.

انجام کارهای خانه به کودکان درس های مهم زندگی از جمله مسئولیت پذیری، همکاری و مشارکت، نحوه ارتباط و تعامل با دیگران و تحمل کارهای دشوار را خواهد داد.

افرادی که این درس ها را در سنین پایین تر می آموزند و آن ها را تمرین می کنند، احتمال موفقیتشان در زندگی بسیار بیشتر خواهد شد.

خانواده های موفق، سپردن کارهای خانه به بچه ها را به بخشی از برنامه و فرهنگ زندگی خانوادگی خود تبدیل می کنند. این شیوه، آینده ای موفق را برای کودکان رقم خواهد زد.

۵. با همسر خود رابطه خوبی داشته باشید.

کودکانی که در خانواده هایی با تعارض کمتر زندگی می کنند، در مقایسه با بچه های که در خانواده های پر تعارض زندگی می کنند، خوشحال تر بوده و در دراز مدت موفقیت های بیشتری را کسب خواهند کرد. این بدان معناست که هر چه والدین رابطه بهتری داشته باشند، علاوه بر اینکه خودشان بیشتر از زندگی لذت می برند، آینده فرزندان خود را نیز بیمه خواهند کرد.

تحقیقات نشان داده اند که والدینی که زندگی زناشویی موفقی دارند، احتمال بیشتری دارد که بتوانند فرزندانی سازگارتر تربیت کنند. یکی از مهمترین کمک هایی که می توان به کودک نمود تا شخصیت سالم تری داشته باشد این است که روابط زن و شوهری و به عبارتی پدر و مادر اصلاح شود.

این مقاله مستقیماً در مورد اصلاح و بهبود روابط زن و شوهرها نوشته نشده ولی با رعایت نکته هایی که در ادامه می آید، حتماً می توانید روابط خود با همسرتان را تا حد زیادی بهتر کنید:

– به جای سرزنش کردن یکدیگر، بر حل مسائل و مشکلات تمرکز کنید.
– این نکته را در ذهن داشته باشید که حفظ رابطه مهم تر از یافتن مقصر است.
– سعی کنید حتی المقدور در خانه، هنگام غذا خوردن، رستوران و … در کنار یکدیگر بنشینید.
– هر روز برای صحبت کردن با یکدیگر وقت بگذارید.
– همیشه به جای اینکه از خودتان بپرسید: “من از این رابطه چه می توان بدست آورم”، با خود بگویید: “چه کاری می توانم بکنم که این رابطه بهتر شود”.
– درباره برنامه های آینده با یکدیگر بحث و گفتگو کنید.
– بر معایب همسر خود تمرکز نکنید.
– در برابر دیگران از همسر خود تعریف و تمجید کنید.
– گاهی اوقات از همسر خود بپرسید: “چه کاری می توانم انجام دهم که همسر بهتری برای تو باشم؟”
– هیچ گاه همسر و زندگی خود را با همسر و زندگی دیگران مقایسه نکنید.
– با همسر خود مهربان بوده و با او مؤدبانه رفتار کنید.

۶. به فرزند خود یاد دهید تا نگاهی مثبت به چالش ها و مشکلات زندگی داشته باشد.

آقای کارول دوک که روان شناسی مطرح محسوب می شود، ده ها سال بر روی این مسأله تمرکز نموده که چگونه افکار ما بر میزان موفقیتمان تأثیر می گذارد.

او دریافت افرادی که به موانع و چالش های زندگی نگاهی مثبت دارند، نسبت به افرادی که چنین دیدگاهی ندارند، موفق تر عمل می کنند.

افراد موفق وقتی با چالش ها روبرو می شوند با خود فکر می کنند: “شرایط امروز شرایط سختی است، اما قطعاً این روزها می گذرد. من می توانم از چالش و مشکلی که برایم پیش آمده برای رشد و ترقی و قوی تر شدنم بهره ببرم.”

از سویی آدم های که خیلی موفق به نظر نمی رسند، وقتی با چالش ها و مشکلات زندگی مواجه می شوند با خود فکر می کنند: “شرایط در حال سخت شدن است، خوب است این کار را رها کرده و هدفی آسان تر برای خودم انتخاب کنم. من در زندگی حال و حوصله روبرو شدن با شرایط و چالش های سخت و دشوار را ندارم و ترجیح می دهم به جای این مسیر، میان بری پیدا کنم تا هم راحت تر به مقصد برسم و هم کمتر اذیت شوم”.

نمونه بارز این افراد دانشجویانی هستند که به جای اینکه از فرصت پایان نامه نویسی برای افزودن بر مهارت های نوشتاری و پژوهشی خود استفاده کنند، با توسل به برخی روش های غیر متعارف مانند پرداخت پول در برابر نگارش پایان نامه، سعی می کنند هر چه سریعتر از این چالش عبور کنند. غافل از اینکه اگر اندکی صبر و تلاش خود را افزایش می دادند، هم می توانستند مهارهای خود را بهبود بخشند و هم اینکه در پایان به جای عذاب وجدان و … احساس غرور و لذت نمایند.

نکته جالب توجه اینجاست که این تفاوت نگرش ها در سنین کودکی و نوجوانی شکل می گیرند و در حقیقت ریشه این گونه تفکرات را باید در این سنین یافت. بنابراین، والدین خوب والدینی هستند که به کودکان خود روش های صحیح مواجهه با مشکلات را آموخته و به آن ها یاد بدهند که در مواجهه با مشکلات و چالش های زندگی باید مقاوم و استوار بود.  

۷. کارهایی که باید کودک خودش انجام دهد را به جای او انجام ندهید.

همه والدین دوست دارند فرزندانشان در آینده مسئولیت پذیر و مستقل بار بیایند. اما با این حال در برخی مواقع والدین به خاطر دلسوزی های بی جا، به انجام کارهایی مبادرت می ورزند که از وظایف بچه ها محسوب می شود و در واقع با این کار اجازه نمی دهند کودک وظایف خود را خودش انجام دهد. به این نوع پدر و مادرها، والدین هلیکوپتری گفته می شود.

والدین هلیکوپتری به والدینی گفته می شود که به صورت افراطی بر فرزندان خود کنترل داشته و سعی می کنند در تمام کارهای آن ها دخالت کرده و نظر بدهند. یکی از دلایل این رفتار والدین نگرانی آن ها از آسیب دیدن بچه ها و یا عدم شکوفایی استعدادهایشان است.  

این رفتارهای والدین معمولاً در سنین مدرسه کودک به مراتب افزایش می یابد اما تأثیر رفتارهای هلیکوپتری تا سال های دانشگاه و حتی بزرگسالی در زندگی فرد قابل مشاهده خواهد بود.

تحقیقات لاری نلسون نشان می دهد که رفتار والدین هلیکوپتری موجب می شود بچه ها در مدرسه آنگونه که شایسته است در فعالیت های اجتماعی و همچنین فعالیت های کلاسی، مشارکت فعال نداشته باشند و همچنین این نوع رفتارها علاوه بر مدرسه بر تمام زندگی بچه ها تأثیرات منفی خواهد داشت. یکی از مهمترین مهارت های فرزند پروری این است که سعی کنید هلیکوپتری نباشید. برای اینکه اطمینان یابید از این قبیل والدین نیستید، سعی کنید موارد زیر را کاملاً رعایت کنید:

– آنچه را که در واقع جزء وظایف و مسئولیت های کودکان محسوب می شود، خودتان انجام ندهید.
– اجازه دهید کودکان متناسب با سن و سالشان، دست به انتخاب بزنند.
– اجازه دهید کودکان با نتایج و پیامدهای انتخاب هایشان روبرو شوند.
– تا ممکن است از این عبارت استفاده نکنید: “هنوز خیلی بچه ای که ….”
– اجازه ندهید فرزندتان به فردی خود محور تبدیل شود.
– اجازه دهید گاهی اوقات بچه ها در زندگی شکست بخورند.
– از کودکان بپرسید: “به نظرت چگونه می توانیم این مسأله را حل کنیم؟”

۸. به فرزندان خود کمک کنید تا مهارت های اجتماعی را بیاموزند.

محققان بیش تر از هفتصد و پنجاه کودک را در یک دوره سیزده تا نوزده ساله زیر نظر گرفتند. آن ها دریافتند میان مهارت های اجتماعی کودکان پیش دبستانی و موفقیت و اعتماد به نفس آن ها در سنین بزرگسالی رابطه معناداری وجود دارد. این پژوهش ها اهمیت آموزش مهارت های اجتماعی به کودکان را اثبات می کنند. در ادامه به برخی مهارت های اجتماعی ضروری برای کودکان می پردازیم:

– بازخورد دادن
– پذیرش تفاوت ها
– پذیرش حقوق دیگران
– تشخیص و درک احساسات و هیجانات دیگران
– نگاه کردن به مسائل از دیدگاه و چشم انداز دیگران
– برقراری تماس چشمی
– مدیریت هیجانات منفی
– مهارت گوش دادن
– قطع نکردن حرف طرف مقابل
– مهارت حل تعارض
– مهارت نه گفتن به صورت محترمانه
– همکاری و مشارکت در کارهای گروهی
– کمک کردن به دیگران
– تعریف و تمجید کردن از دیگران
– مؤدب بودن
– کمک خواستن و …

اینها تنها برخی از مهارت های اجتماعی ضروری برای کودکان است که با مراجعه به کتاب های مفصل تر می توانید از تمام این مهارت ها آگاهی یافته و نحوه آموزش دادن آن ها به کودکان را نیز بیاموزید.

۹. بدون کنترل و یا نظارت شدید، فرزندان خود را راهنمایی کنید.

دیانا بامریند سالیان سال در مورد تأثیرات سبک های مختلف فرزند پروری بر کودکان، تحقیق و پژوهش نموده است. او نتیجه گرفته در مجموع سه نوع سبک فرزند پروری وجود دارد:

فرزند پروری سهل گیر: در این سبک فرزند پروری معمولاً والدین بسیار آسان گیر بوده و اغلب خواسته های غیر منطقی کودکان را برآورده می کنند. این قبیل والدین معمولاً قوانین مشخصی برای کودکان خود وضع نمی کنند. کودکانی که چنین والدینی دارند ومعمولاً “لوس” بار می آیند و در آینده در برابر کوچکترین مشکلی تاب نخواهند آورد.

فرزند پروری مستبدانه: این گونه والدین بسیار سخت گیر، خشک، خشن و انعطاف ناپذیرند. در این سبک فرزند پروری معمولاً والدین کودک را به انجام کارها مجبور می کند. معمولاً کودکانی که والدین مستبدی دارند در دراز مدت دچار سوء رفتار خواهند شد و به عبارتی بر علیه این استبداد دست به شورش می زنند.

فرزند پروری مقتدرانه: این نوع فرزند پروری در حقیقت بهترین و سالم ترین سبک فرزند پروری محسوب می شود. در این سبک فرزند پروری والدین علیرغم محبت و گرمی در روابط با فرزندان، از دلسوزی های مخرب و بی جا اجتناب می کنند. والدین برای کودکان مرزها و قوانینی تعیین می کنند اما برخی اوقات برای وضع قوانین با کودکان مشورت کرده و حتی پس از وضع قوانین ممکن است با مشورت آن ها تغییرات و اصلاحاتی را در آن ها صورت دهند. احتمال خوشحالی و موفقیت بچه هایی که چنین والدینی دارند، بسیار بیشتر از دیگر کودکان است.

همچنین پژوهش های وندی گرولنیک نشان می دهد کودکانی که توسط والدین کنترل گر پرورش داده می شوند، کمتر از دیگر کودکان احساس استقلال نموده واحتمال یاد گیری مهارت های حل مسأله در آن ها بسیار کمتر خواهد بود.

تحقیقات نشان داده مؤثرترین و کارآمدترین سبک تربیتی، شیوه اقتدارگرایانه است. بنابراین شما نیز سعی کنید با کاستن از کنترل کردن های بی مورد و سهل گیری های افراطی، روشی متعادل در تربیت فرزندان خود اتخاذ کنید.

۱۰. کاری کنید که کودکان احساس امنیت کنند.

تحقیقات لی رابی نشان می دهد کودکانی که در سال های اولیه زندگی احساس امنیت بیشتری داشته باشند، در سال های مدرسه عملکرد مطلوب تری از خود نشان خواهند داد. همچنین این کودکان در سنین بزگسالی ارتباطات سالم تری را با دیگران برقرار خواهند کرد.

برای اینکه کودکان در سنین پایین احساس امنیت کنند لازم است موارد زیر را رعایت کنید:

– نسبت به کودکان ابراز محبت کنید.
– تا می توانید کودکان خود را تحسین کنید.
– با فرزندان خود با احترام رفتار کنید.
– آن ها را نسبت به هیجانات و احساساتشان آگاه کنید.
– مرزها و قوانین مشخصی تعیین کرده و نسبت به اجرای آن ها پایبند بمانید.
– وقتی با کودکان هستید، سعی کنید تمام توجه خود را به آن ها مبذول دارید.
– همیشه در دسترس فرزندان خود باشید.
– به فرزندان خود یادآور شوید که آن ها را به صورت غیر مشروط دوست دارید.
– اگر به کودکان قولی می دهید، روی حرف خود بمانید.
– برای فرزندان خود قابل اتکا و اعتماد باشید.

۱۱. به کودکان کمک کنید تا انعطاف پذیری و پشتکار خود را افزایش دهند.

آنجلا داکورث دریافت که پشتکار و اشتیاق، مهمترین عوامل موفقیت در دستیابی به اهداف بلند مدت محسوب می شوند. محققان دریافته اند ارزش و اهمیت این دو عامل حتی از عواملی همچون هوش شناختی نیز بالاتر است.
اما سؤالی که مطرح می شود این است که چگونه می توان پشتکار و انعطاف پذیری کودکان را افزایش داد؟ در ادامه برخی پیشنهادات در این زمینه را به شما خواننده عزیز راسخون ارائه می دهیم:

– به جای کامل بودن بر پیشرفت تأکید کنید.
– آن ها را تشویق کنید تا با یک چالش و مشکل قابل مدیریت مواجه شده و آن را حل کنند.
– به جای نتیجه بر تلاش تمرکز کنید و صرف تلاش کردن را تحسین کنید.
– در این زمینه برای کودکان خود الگو باشید.
– به آن ها بگویید که شما نیز در زندگی با مشکلات زیادی مواجه شده اید و چگونه با آن ها کنار آمده اید.
– گاهی اوقات به فرزندان خود اجازه دهید اشتباه کنند.

۱۲. استرس خود را مدیریت کنید.

مطالعه ای که توسط ماریلین اسکس انجام شد، نشان داد استرس والدین می تواند تا سالیان سال بر ژن های کودکان تأثیرات جدی داشته باشد. این مطالعه نشان می دهد مدیریت استرس والدین تا چه حد ضروری و حیاتی است.
استرس نه تنها بر خود شما، بلکه بر کودکان شما نیز تأثیر گذار خواهد بود. حتماً شنیده اید که استرس، واقعیتی از زندگی است، اما نبایدبه گونه ای رفتار کنید که استرس تبدیل به روش زندگی شما شود.

برخی از روش های مدیریت استرس عبارتند از:

– تنفس عمیق
– مدیتیشن
– برنامه ریزی برای انجام کارها
– تن آرامی
– کاستن از انتظارات
– تغذیه مناسب
– تفریح به اندازه
– صحبت کردن با دوستان و افراد مورد اعتماد
– ورزش
– خواب کافی